Մշակույթի դասին, մենք քննարկեցինք Արտեմիսի ու Ակտեոնի, Արաքնեի ու Աթենաս Պալասի մասին առասպելները։ Սկզբից խոսեցինք Արաքնեի ու Աթենաս Պալասի մասին։ Արաքնեն սովորական կին էր, ով շատ սիրուն էր կարողանում հյուսել ու կարել՝ թելով ու ասեղով, իսկ Աթենաս Պալասը, ում անունով կոչվեց Հունաստանի մայրաքաղաք Աթենքը, դիցաբանական աստվածներից մեկն էր։ Արաքնեն շատ սիրուն էր կարողանում գործել ու այնքան ճշգրիտ ու մանրակրկիտ, որ մարդիկ իր մոտ էին տանում հյուսվածքներ, որպեսզի նա շտկի դրանք։
Հին հունական դիցաբանության մեջ բնութագրվող աստվածներ՝ իրենք իրենցով, աստվածներ էին, գերբնական ուժեր, որոնք մարդկանցից ավելի շատ բան էին կարողանում անել, սակայն հետաքրքիրն այն է, որ իրենք նույնպես ունեին բնավորության, թե՛ լավ, թե՛ վատ գծեր։ Եվ հենց այդ իսկ պատճառով Արաքնեն որոշեց նրանց բնավորության վատ գծերը արտացոլել հյուսվածքներով։ Նա ասեղով ու թելով կարողանում էր այնքան ճշգրիտ ներկայացնել աստվածների «մութ կողմերը», որ նույնիսկ աստվածներն էին ինչ-որ չափով հեռու մնում նրանից։ Այս գործելակերպը Աթենաս Պալասին դուր չեկավ, և նա որոշեց պատժել Արաքնեին։ Մի օր նա ծեր կնոջ կերպարանքով մոտեցավ Արաքնեին, որպեսզի զգուշացնի, բայց Արաքնեն նրան ասաց․ «Դեն գնա՛»։ Այսինքն Արաքնեն ո՛չ միայն չենթարկվեց քողարկված Աթենաս Պալասին, այլ նաև նրան դեն գնալու կոչ արեց։ Սա վշտացրեց ու զայրացրեց Աթենաս Պալասին, և վերջինս որոշեց, որ պետք է պատժի նրան։ Նրանց վերջին հանդիպման ժամանակ, Արաքնեի մազերը թափվեցին և նա վերածվեց սարդի։ Եվ սա միակ պատիժը չէր։ Նա նաև պարտավորվում էր հավերժ հյուսել՝ սարդի նման։
Այս առասպելը ցանկանում է մի կողմից ասել, որ միշտ չէ, որ աստվածները ճիշտ են ու անսխալ։ Առասպելը այնքան մեծ իմաստ ու արդիականություն ունի, որ նույնիսկ խոսքերն, կոպիտ ասած, ավելորդ են։ Մենք էլ ենք մեր կյանքում սարդ, փորձում ենք ամեն կերպ գտնել ինչ-որ մարդու սխալ ու «մութ» կողմը, ամեն կերպ փորձում ենք ջրի երես բերել՝ չվախենալով որ այդ նույն ճակատագիրը կարող է մեզ վիճարկվել։ Սիրում ենք փնտրել «դիմացինի աչքի փուշը», չիմանալով, որ «մի մեծ գերան կա մեր աչքերում»։ Աթենաս Պալասը վերջում Արաքնեին պատժեց իր «ստոր» արարքների համար, բայց մյուս կողմից էլ ապացուցվեց, որ ամեն ինչ չէ, որ աստվածները կարող են անել ու մնալ անպատիժ։
Մյուս առասպելը, որի մասին խոսեցինք Արտեմիսի ու Ակտեոնի մասին էր։ Արտեմիսը շատ գեղեցիկ հավերժահարս էր, ով բնակվում էր հունական տաճարներից մեկում և շատ անգամներ մեկնում էր անտառներ՝ հանգստանալու։ Այսպես, մի անգամ նա մեկնեց անտառ իր հավերժահարսների հետ, որպեսզի հանգստանա, և այդ պահին անտառում հայտնվեց Ակտեոն անունով մի որսորդ, ով ցանկանում էր եղնիկ որսալ։ Հանկարծակի մուտք գործելով քարանձավ, նա տեսավ Արտեմիսի «ողջ գեղեցկությունը»։ Արտեմիսն ու նրա հավերժահարսները խուճապի մատնվեցին, և Արտեմիսը նույնպես որոշեց պատժել վերջինիս, ով որ, ըստ էության, անմեղ էր։ Արտեմիսը նրան դարձրեց եղնիկ։ Մենք գիտենք, որ եղնիկը որսորդության սիմվոլն է, այսինքն եղնիկը՝ որպես անմեղ զոհ, պատկերում է դեռ հին ժամանակներից եկած այդ որսորդության ավանդույթը։ Դարձնելով նրան եղնիկ, Արտեմիսը իր հավերժահարսների հետ հեռացավ այդտեղից։
Առասպելը ցանկանում է մեզ մի դաս «սովորեցնել»։ Բոլորս էլ որսորդություն ասելով, հասկանում ենք զենք վերցնելու ու անտառում եղնիկ կամ ուրիշ կենդանի որսալու ու սպանելու մարդկային ցանկություն։ Բոլորս էլ գիտենք, որ դա դեռևս մ․թ․ա-ից է պահպանվել ու դա նոր ինչ-որ երևույթ չէ։ Սակայն, այստեղ եթե դիտարկենք նյութական առումով, այո, Ակտեոնը որսորդ էր, բայց վերջում դարձավ որսորդի համար ամենակարևոր զոհ՝ եղնիկ։ Սակայն հոգեբանական առումով, այն շատ ու շատ մեծ արդիականություն է իր մեջ կրում։ Մեզանից յուրաքանչյուրը ցանկանում է լինել որսորդ, սակայն դեպքերը այնպես են դասավորվում, որ որսորդի տեղը դառնում ենք զոհ, այն էլ անմեղ։ Այս առասպելում նույնպես, Ակտեոնը դարձավ անմեղ զոհ՝ որսորդության սիմվոլ։ Այնքան շատ հարցեր կան ու այնքան քիչ պատասխաններ։ Միթե՞ Արտեմիսը՝ որպես հավերժահարս, չէր հասկացել, որ այդ մեկուսացված վայր որսորդը հանկարծակի է ընկել, կամ միթե թեկուզ եղնիկի տեսքով, Ակտեոնը չէր կարող բացատրել, թե ինչպես է հայտնվել այդ քարանձավում։ Բայց, միևնույնն է, ըստ հոգեբանական պատրանքների, այդպիսի երևույթ բոլորիս հետ էլ եղել է, երբ մենք մեզ զգացել ենք որպես առաջնորդ, որպես որսորդ, ով անմեղ զոհերի է հետապնդում, սակայն վերջում ինքներս ենք դարձել զոհ։
Առասպելները հերթական անգամ ցանկանում են ասել, որ հին հունական դիցաբանության մեջ, (ինչու այստեղ, քանի որ մյուս բոլոր դիցաբանությունները այնքան մեծ խրատների ու հոգեբանական խնդիրների վրա ուշադրություն չեն դարձնում) շատ մեծ ուշադրության են արժանացել մարդկանց հոգեբանական ու բնավորության գծերը։ Կերպարանափոխությունը՝ կենդանուց՝ մարդ, հավերժահարսերի ու աստվածների «մութ ու թույլ» կողմերը, մարդկանց փոխհարաբերությունները աստվածների հետ հերթական անգամ ապացուցում են, որ հին հունական դիցաբանությունը, կոպիտ ասած, «անիմաստ» չէ, այլ ստեղծված է ինչ-որ չափով մարդկային վատ ու լավ կողմերը համեմատելու ու վերլուծելու համար։
Դավիթ Մուրադյան 