Category: Աշխարհագրություն

Հայաստանի Հանրապետությունը առանձնանում է իր աշխարհագրական դիրքով։ Ըստ դրա կազմվել է ցուցակ, որը հաշվի է առնում քաղաքական, տնտեսական ու ֆիզիկական դիրքերը ու տեսակետերը։ Բոլոր այդ հանգամանքների վրա ազդում են հետևյալ գործոնները։ Առաջինը դա ելքն է դեպի ծովը, կամ էլ օվկիանոսը, երկրորդը՝ լանդշաֆթը, այն լեռնային է, թե ոչ։ Եվ իհարկե հարևանները ու խաչմերուկի բանաձևը։ Խաչմերուկ են կոչվում այն երկրները, որոնք իրար են միացնում հյուսիսից-հարավ և արևելքից-արևմուտք երկրները։

Հայաստանին ըստ բնութագրի կետերով նման են հետևյալ երկրները՝ Թուրքիան, Լիխտենշտեյնը, Իրանը, Նեպալը, Հյուսիսային Մակեդոնիան, Իսրայելը, Տաջիկստանը, Հյուսիսային Կորեան, Ուկրաինան։

1. Թուրքիա

Թուրքիան ելք դեպի ծով ունի, դրանով այն նման չէ Հայաստանի Հանրապետությանը։ Հայաստանին Թուրքիան նման է այն հանգամանքով, որ հարևանների հետ այդքան էլ լավ հարաբերություններ չունի։ Նույն Հունաստանի, Բուլղարիայի, Կիպրոսի, Հայաստանի, Իրանի, Սիրիայի ու Իրաքի հետ։ Թուրքիան լեռնային ու դաշտային երկիր է։ Եվ Թրակիայում, և՛ Անատոլիայում կան լեռնային ու դաշտային լանդշաֆթներ։ Դրանով այն որոշակի նման է Հայաստանին։ Թուրքիան կարելի է ասել խաչմերուկ է, քանի որ գտնվելով աշխարհի ամենաեկամտաբեր տարածքում, կապում է իրար Եվրոպան ու Ասիան։ Թուրքիան դեպի ծով իհարկե ելք ունի։ Չորս ծովերի ջրերը ողողում են վերջինիս ափերը։ Իսկ Դարդանելլի և Բոսֆորի նեղուցներով այն իրար է կապում Էգեյան, Միջերկրական ու Սև ծովերը։ Թուրքիան որոշ կետերով նման էր Հայաստանի Հանրապետությանը։

2. Լիխտենշտեյն

Լիխտենշտեյնը Հայաստանին նման է աշխարհագրական դիրքով։ Այն գրեթե 90% շրջապատված է սարերով, իսկ Հայաստանի 84%-ն է լեռնային։ Ֆիզիկաաշխարհագրական դիրքով երկու երկրները նման են։ Ինչպես Հայաստանը, այնպես էլ Լիխտենշտեյնը միջանցք են արևելքից-արևմուտք կապող երկրների համար։ Լիխտենշտեյնը համեմատաբար ավելի լավ վիճակում է քաղաքական դաշտում, քանի որ հարևան Շվեյցարիայի ու Ավստրիայի հետ գտնվում է շատ լավ հարաբերությունների մեջ։ Քանի որ, այն երկու կողմից շրջապատված է երկրներով, ուստի ելք դեպի ծով այն չունի, դրանով էլ իսկ նման է Հայաստանի Հանրապետությանը։

3. Իրան

Իրանը հարավ-արևմտյան տարածաշրջանի ամենամեծ ու ամենահարուստ երկրներից մեկն է։ Այն Հայաստանին որոշակի կետերով նման է։ Իրանը միջանցք ու խաչմերուկ է, քանի որ այն իրար է կապում Կենտրոնական Ասիայի ու հարավ-արևմտյան Ասիայի երկրները։ Նաև, ավելացնեմ, որ Հարավային ու Արևմտյան Ասիայի երկրների համար, այն նույնպես միջանցք է։ Իրանը ցամաքային միջանցք է հանդիսանում։ Իրանը, ինչպես և Հայաստանը, ունի լուրջ խնդիրներ հարևանների հետ։ Նույն Իրաքի, Աֆղանստանի, Պակիստանի, Արաբական երկրների հետ ունի շատ լուրջ խնդիրներ, որոնք ազդում են երկրի քաղաքական առաջնորդության վրա։ Լանդշաֆթային առումով, նույնպես նման է, քանի որ մեծ մասը լեռնային է ու անապատային։ Ելք դեպի ծով ունի, որով նման չէ Հայաստանի Հանրապետությանը։

4. Նեպալ

Նեպալը իհարկե այդքան էլ զարգացած պետություն չէ Ասիայում, բայց նմանություններ Հայաստանի հետ կան։ Եվ Նեպալը, և՛ Հայաստանը լեռնային երկրներ են, դաշտավայրերը շատ քիչ են երկու երկրներում։ Երկու երկրներն էլ ունեն խնդիրներ հարևան երկրների հետ։ Նույն Չինաստանի ու Հնդկաստանի հետ այն որևէ նորմալ ու բարիդրացիական հարաբերություն չունի։ Որպես խաչմերուկ, այն դեր չունի, բայց իհարկե որոշակի տարածք գրավելու պատճառով, կարելի է ասել, որ այն կապում է երկու երկրները, քանի որ գտնվում է նրանց մեջտեղում։ Ելք դեպի ծով, ինչպես Հայաստանը, այս երկիրը նույնպես չունի։

5. Հյուսիսային Մակեդոնիա

Հյուսիսային Մակեդոնիան Եվրոպայի ամենափոքր երկրներից մեկն է։ Հյուսիսային Մակեդոնիան գտնվելով Բալկանյան թերակղզու սրտում, միաժամանակ գտնվում է լուրջ վտանգավոր կետում։ Այստեղ լարվածության աստիճանը շատ բարձր է։ Ինչպես Հայաստանը, այնպես էլ այս երկիրը, լանդշաֆթային երկրներ են, դրանց մեծ մասը լեռներն են։ Հյուսիսային Մակեդոնիան, ինչպես Հայաստանը, չունի ելք դեպի ծով, քանի որ չորս կողմից, մի քանի երկրներով այն շրջապատված է։ Դրանով նման է Հայաստանին։ Ինչ վերաբերվում է քաղաքական առումներին, ապա այստեղ էլ կան որոշ խնդիրներ։ Այն գտնվում է հարևան երկրների հետ ոչ լավ ու բարիդրացիական հարաբերությունների մեջ։ Հունաստանի, Ալբանիայի, չճանաչված Կոսովոյի Հանրապետության ու Սերբիայի հետ այն ունի լուրջ խնդիրներ։ Այդ առումով նման է Հայաստանի Հանրապետությանը։ Որպես խաչմերուկ, այն կարելի է դիտարկել, քանի որ այն կապում է հյուսիսից-հարավ ու արևելքից-արևմուտք գտնվող երկրները։

6. Իսրայել

Որոշեցի ցուցակում ընդգրկել նաև այս երկիրը։ Ինչպես Իսրայելը, այդպես էլ Հայաստանը շրջապատված է թշնամի պետություններով։ Իսրայելը շրջապատված է արաբական երկրներով, որոնք թշնամական հարաբերությունների մեջ են գտնվում Իսրայելի հետ։ Իսրայելի միայն արևելյան սահմանն է գտնվում ծովի ափին։ Քաղաքական դաշտում Իսրայելը այս տարածաշրջանում պարտվում է, բայց ամբողջ աշխարհի մաշտաբով, Իսրայելը շատ լուրջ ու կարևոր քաղաքականություն է վարում։ Իսրայելը, ինչպես Հայաստանը գտնվում է ոչ այնքան բարենպաստ լանդշաֆթներում։ Այն, գրեթե ամբողջովին անապատային է, ինչպես Հայաստանը՝ լեռնային։ Երկու երկրներում էլ հնարավոր չէ նորմալ տնտեսություն ստեղծել այդ ամայի տարածքներում։ Իսրայելը ունի ելք դեպի ծով, որով և չի համապատասխանում բնութագրին։ Այն կարելի է ասել միջանցք է Աֆրիկայի ու Միջին արևելքի համար, քանի որ այդ երկիրն է իրար կապում Լիբանանը, Արաբական երկրները ու Եգիպտոսը, որը արդեն գտնվում է Աֆրիկայում։

7. Տաջիկստան

Կենտրոնական Ասիայի այս երկիրը նույնպես նմանություններ ունի Հայաստանի հետ։ Տաջիկստանը ելք դեպի ծով չունի, քանի որ գտնվում է Կենտրոնական Ասիայի հենց սրտում։ Շրջապատված է թյուրքական ու արաբական լեզվախմբի ու մշակույթի երկրների հետ։ Տարածաշրջանում միայն Տաջիկստանն է, որ ունի իրանական լեզվախումբ, այլ ոչ թե թյուրքական։ Աֆղանստանի, Չինաստանի, Ղրղզստանի հետ այդքան էլ լավ հարաբերություններ չունի։ Այն ծառայում է միջանցք Կենտրոնական Ասիայի հյուսիսային ու հարավային մասերը միացնելու նպատակով։ Լանդշաֆթը շատ է նման Հայաստանին։ Գրեթե 70%-ը լեռնային մակերևույթ է, մնացածը անտառային ու անապատային։ Չափսերով ու աշխարհագրական դիրքով շատ է նման Հայաստանին, իսկ քաղաքական դաշտում այն գրեթե դեր չունի, քանի որ հարևան երկրների հետ չունի նորմալ, բարիդրացիական հարաբերություններ, որոնք արգելք են հանդիսանում տնտեսության զարգացման համար։

8. Հյուսիսային Կորեա

Այս երկիրը, իհարկե, շատ դեր չի խաղում միջազգային բեմում։ Ընդհանրապես, Դեմոկրատական Կորեան ամենախիստ ու բռնապետական երկիրն է աշխարհում։ Այն նման է Հայաստանին միջանցքի առումով։ Հյուսիսային Կորեան կապում է Ռուսաստանին Հարավային Կորեայի հետ։ Կարելի է ասել, որ միայն աշխարհագրական դիրքի շնորհիվ այն դարձել է միջանցք՝ հյուսիս-արևելյան ու հարավ-արևելյան Ասիայի երկրների համար։ Սակայն Հյուսիսային Կորեան նման է Հայաստանին նաև այն առումով, որ ոչ բոլոր հարևանների հետ է նորմալ ու բարիդրացիական հարաբերվում։ Հյուսիսային Կորեան ու Հարավային Կորեան դեռ ունեն թշնամանք, նույնը կարելի է ասել Չինաստանի համար։ Ելք դեպի ծով Դեմոկրատական Կորեան ունի, և դրա պատճառով չի համապատասխանում բնութագրին։ Հյուսիսային Կորեան գրեթե ամբողջողվին հարթ է, սակայն կան որոշակի բարձրունքներ։ Քաղաքական դաշտում, Հյուսիսային Կորեան հանդես է գալիս միայն սպառնալիքներով, դրա համար քաղաքական դաշտում որոշակի զգուշությամբ են նրան մոտենում։

9. Ուկրաինա

Այս եվրոպական երկիրը, շատ մեծ տարածք է զբաղեցնում Եվրոպայում։ Թուրքիայից հետո այն ամենամեծ երկիրն է Եվրոպայում։ Նմանություններ կան երկու երկրների միջև։ Պատմությունը ցույց է տվել, որ խաչմերուկ հանդիսանալը և՛ լավ է, և՛ վատ, քանի որ բոլոր ռազմական գործողությունները կատարվում են չեզոք երկրի տարածքում։ Հայաստանի պատմության մեջ այդ գիծը եղել է։ Իսկ այսօրվա ռուս-ուկրաինական պատերազմը ցույց է տալիս, որ Եվրոպան ու Ռուսաստանը կռվում են միմյանց դեմ Ուկրաինայի տարածքում։ Այդ փաստով երկու երկրները նման են իրար։ Նման են նաև ֆիզիկաաշխարհագրական դիրքով։ Երկուսն էլ լեռնային են մասամբ, մասամբ՝ դաշտավայրային։ Ուկրաինան, սակայն ունի ելք դեպի Ազովի ու Սև ծովեր, իսկ Հայաստանը այդ ելքը չունի ընդհանրապես։ Հարևանների հետ կան լարվածություններ։ Նույն Բելառուսի հետ, որը հյուսիսում է գտնվում, Ռուսաստանի հետ՝ արևմուտքում, Մոլդովայի հետ՝ հարավ-արևելքում և եվրոպական այլ երկրների հետ՝ արևելքում։ Քաղաքական դաշտում ունի որոշ խնդիրներ, նույնը կարելի է ասել նաև տնտեսականում։

10. Ֆրանսիա

Եվրոպայի ամենահարուստ ու ամենագեղեցիկ երկիրը նույնպես կա այս ցուցակում։ Հայաստանի Հանրապետությունը ու Ֆրանսիայի Հանրապետությունը նման են լանդշաֆթով։ Երկու երկրներն էլ լեռնային են։ Ֆրանսիայի հարավ-արևմելքում ձգվում են Ալպյան լեռները, որոնք հայտնի են իրենց բարձրությամբ։ Նման են նաև “միջանցք” կամ “խաչմերուկ” կոչվածով։ Ֆրանսիան Եվրոպայի կենտրոնին է կապում Իսպանիան ու Պորտուգալիան։ Միջանցքը կապում է Կենտրոնական Եվրոպան հարավ-արևմտյան Եվրոպայի հետ։

Դասի հղումը 

Բնութագրեք Բրազիլիայի աշխարհագրական դիրքը: Ուրվագծային քարտեզի վրա նշել ՀՎ Ամերիկայի երկրները։

Հարավային Ամերիկայի երկրներն են՝ Բրազիլիան, Արգենտինան, Կոլումբիան, Վենեզուելան, Չիլին, Բոլիվիան, Պարագվայը, Ուրուգվայը, Պերուն, Ֆրանսիական Գվիանան, Սուրինամը, Գայանան և Էկվադորը։

Հարավային Ամերիկայի ափերն են ողողում Ատլանտյան և Խաղաղ օվկիանոսի ջրերը։

Որո՞նք են Բրազիլայի զարգացման նախադրյալները: 

Բրազիլիան ունի բազմատեսակ զարգացման նախադրայլներ։ Գաղութացումից հետո Բրազիլիայում առաջին նախադրյալները դարձան շաքարեղեգի մշակումը, որը բերել էին հնդկացիները։ Հնդկացիները ընդհանրապես, շատ մեծ ներդրում են ունեցել զարգացման համար։ Նրանք շատ մշակության ու պատմական գաղափարներ են բերել այս երկիր։ Ավելի ուշ ավելացավ նաև ոսկու արդյունահանումը։ Բայց հետագայում սպառման պատճառով այն կրճատվեց։ Սկսվեց սուրճի, թեյի մշակումը։ Բրազիլիան արդյունաբերական երկիր է, կենտրոնացված են մեքենաշինության, մետաղաձուլության, որոշ չափերով գյուղատնտեսության, թեթև արդյունաբերության, վառելիքաէներգետիկ արդյունաբերության և սննդի արդյունաբերության ճյուղերը։ Հատուկ տեղ է զբաղեցնում ջրաէներգետիկայի բաժինը, որը զբաղեցնում է ամբողջ էներգիաարդյունաբերության 80-ից ավելի տոկոսը։ Բրազիլիայում շատ են ՋրԷկները։ Կարևոր ու ամենամեծերից են Իտայպունը և Տուրուկույը։ Արդյունաբերական մեծ և խոշոր քաղաքներ են Բրազիլիայի երեք ամենամեծ քաղաքները՝ Բրասիլիան, Սան Պաուլուն և Ռիո Դե Ժանեյրոն։ Այստեղ են կենտրոնացված արդյունաբերության հիմնական ճյուղերը՝ մեքենաշինություն և մետաղաձուլություն։ Պարզապես, այդ բաշխումը Բրազիլիայում անհամաչափ է, ամենամեծ բաժինն է ընկած Սան Պաուլուին։ Զարգացած են սև և գունավոր մետաղաձուլության ճյուղերը։ Գունավոր մետաղաձուլության գլխավոր ճյուղը ալյումինաձուլությունն է։ Արտահանվում են մանգան, տիտան, քրոմ, վոլֆրամ, ոսկի, երկաթ և անագ, նաև ոչ պակաս այլ կարևոր մետաղներ։ Վառելիքաէներգետիկ արդյունաբերությամբ նույնպես տեղ է զբաղեցնում։ Հիմնականում արտահանվում են նավթ, բնական գազ և ալկոլ, որը օգտագործում են, որպես վառելիք մեքենաների համար։ Օգտագործում են նաև քառածուխ և վառելափայտ։ Բրազիլիայի տնտեսության կարևոր ճյուղ է նաև գյուղատնտեսությունը, սակայն սակավ բաժին է նրա հասել, տնտեսության 5%-ը, որը բավարար չէ։ Պատճառը ուրբանիզացումն է և բնակլիմայական պայմանները։ Բուսաբուծությունը և տավարաբուծությունը կարևոր ճյուղերն են գյուղատնտեսության։ Տավարաբուծության և տավարի գլխաքանակի շնորհիվ Բրազիլիան առաջին տեղն է զբաղեցնում աշխարհում։ Բուսաբուծության բաժինն է սուրճը, որը ահռելի քանակներով է մշակվում և արտահանվում ամբողջ աշխարհով մեկ։ Բրազիլիայում մշակվում են սուրճ, բամբակենի, շաքար, կակաո, սոյա, նաև զարգացած է թեյի ու կաուչուկի արտադրությունը։ Մեքենաշինության կարևոր ճյուղերից է նավաշինությունը, ինքնաթիռաշինությունը, նաև ավտոմոբիլների և այլ տրանսպորտի շինությունը։ Կարևոր ճյուղ է նաև տուրիզմը։ Տուրիզմը շատ լավ զարգացած է այս երկրում։ Այս երկրի խորհրդանիշը՝ Ռիո Դե Ժանեյրոյի գլխավոր արձանը, շատ մեծ թվով տուրիստներ և այդպես շատ մեծ թվով եկամուտներ է բերում։ Բայց ոչ միայն այդ քաղաք։ Սան Պաուլուն դիտարկվում է՝ որպես տեխնոլոգիական կարևոր, արդյունաբերական քաղաք, իսկ Ռիոն՝ որպես մշակության, պատմական ու հոգևոր կենտրոն։

Որո՞նք են Բրազիլայի տնտեսության առաջատար ճյուղերը։

Առաջատար ճյուղն է արդյունաբերությունը, որից և ձևավորվում է ամբողջ տնտեսությունը։ Գյուղատնտեսությունը նույնպես իր դերը ունի, սակայն շատ քիչ։ Պետք է նաև հաշվի առնել այն, որ երկրի բնակչության 37% զբաղված է գյուղատնտեսությամբ, սակայն տնտեսության միայն 5%-ն է զբաղեցնում այն։ Մետաղաձուլությունը, մեքենաշինությունը, տավարաբուծությունը, էներգիամատակարարումը, նավաշինությունը, ինքնաթիռաշինությունը, բուսաբուծությունը, բամբակի, կակաոյի, սոյայի, կաուչուկի, թեյի և սուրճի մշակումը, թեթև արդյունաբերությունը, սննդի արդյունաբերությունը, սև և գունավոր արդյունաբերությունները։ Թվարկածներս ամենազարգացած ճյուղերն են։ Զարգացած են նաև տրանսպորտային կապերը, սակայն որոշակի խնդիրներ կան քաղաքների և Ամազոնի դաշտավայրի կապման միջև։ Նավթը, գազը, ալկոլը որոշակի եկամուտ են բերում, սակայն մեծ բնակչության պատճառով դիտարկվում է Բրազիլիան, որպես Չինաստանի հարց։ Այսինքն օգտակար հանածոներով այն հարուստ է, սակայն բնակչության մեծ թվի պատճառով, չի բավարարում բնակչության պահանջը։ Զարգացած են ՋրԷկները, որոնցից ամենամեծն են Իտայպունը և Տուրուկույը։ Բրազիլիայի տնտեսության համար կարևոր ճյուղ է հարաբերությունը և համագործակցությունը, ինչպես հարևան, այդպես էլ միջմայրացամաքային երկրների հետ, որոնք այն լավ պահում է և զարգացնում է։ Բրազիլիայի կարևոր ճյուղերից է սուրճի մշակումը։ Այն և բազմաթիվ այլ բուսատեսակներ մատակարարվում են նաև Հայաստանի Հանրապետություն։ Մշակող արդյունաբերությունի ճյուղ է նաև ցորենի, կորեկի, գարու և եգիպտացորենի աճեցումն ու արտահանումը։ Տուրիզմը շատ լավ զարգացած է այս երկրում։ Այս երկրի խորհրդանիշը՝ Ռիո Դե Ժանեյրոյի գլխավոր արձանը, շատ մեծ թվով տուրիստներ և այդպես շատ մեծ թվով եկամուտներ է բերում։ Բայց ոչ միայն այդ քաղաք։ Սան Պաուլուն դիտարկվում է՝ որպես տեխնոլոգիական կարևոր, արդյունաբերական քաղաք, իսկ Ռիոն՝ որպես մշակության, պատմական ու հոգևոր կենտրոն։ Այսքանն են առաջատար ճյուղերը։

Դասի հղումը 

Նշել Ավստրալիա Ափերը ողողող ջրային ավազանները:

Ավստրալիայի ափերն են ողողում Ավստրալիական Մեծ ծոցի, Կորալյան ծովի, Արաֆուրյան ծովի, Թասման ծովի, Խաղաղ ու Հնդկական օվկիանոսների, Թիմորի ծովի ու Բասսի նեղուցի ջրերը։

Բնութագրեք Ավստրալիայի աշխարհագրական դիրքը:

Ավստրալիայի աշխարհագրական դիրքը շատ բազմազան է։ Այն միակ պետություն-մայրցամաքն է աշխարհում։ Ավստրալիան կղզի պետություն է, որի ափերն են ողողում 8 ծովերի, ծոցերի, օվկիանոսների ու նեղուցների ջրերը։ Նրա հարավարևելյան մասը անտառապատ է, բայց երկրի գրեթե 80%-ը անապատային, տափաստանային է։ Միջին հատվածը, կամ էլ կենտրոնական հատվածը անապատային է, և այստեղ է գտնվում աշխարհի ամենախոշոր անապատներից մեկը՝ Վիկտորիան։ Այս տարածքները օգտագործվում են՝ որպես արոտավայրեր։ Քանի, որ Ավստրալիան կղզի է իր աշխարհագրական դիրքի շնորհիվ, ապա այստեղ զարգացած է մեքենաշինությունը, նավաշինությունը, ծովային տրանսպորտը։ Այստեղ կան որոշ հատվածներ, տարածաշրջաններ, որոնք կոչվում են ռեզերվացիաներ, այստեղ են բնակվում աբորիգենները, բնիկ ցեղերը ու նրանք զբաղվում են անասնապահության, որսորդությամբ։ Աշխարհագրական դիրքի պատճառով նրա բուսական աշխարհը զարգացած չէ, և դրա հետ մեկ տեղ զարգացած չէ կենդանական աշխարհը։ Այստեղ ամենահաճախ հանդիպվող կենդանիներից են կենգուրուները և նապաստակները, որոնք պատահականության սկզբունքով սկսել են արագ բազմանալ ու այդպես լցրել են ամբողջ Ավստրալիան։ Մեկ առավելություն կա, որ Ավստրալիան անջատ պետություն է, եղել է Մեծ Բրիտանիայի գաղութ, ու այն աշխարհից շատ հեռու է գտնվում, ու ըստ դրա չի մասնակցում որոշ կոնֆլիկտները, այդպես նա չի ավիրում իր ինֆորստրուկտուրան ու տնտեսությունը։ Աշխարհագրական դիրքի շնորհիվ, ընդերքը հարուստ է վոլֆրամի, ուրանի, ոսկու, երկաթի, արծաթի, կոբալտը, գունավոր մետաղների մեծ պաշարներով։ Նաև որոշ տարածքներում զարգացած է անանսնապահությունը, ոչխարաբուծությունը։

Որո՞նք են Ավստրալիա զարգացման նախադրյալները:  

Ավստրալիայի ամենամեծ զարգացման նախադրյալը դա կզղի-պետություն լինելն է, քանի որ չորս կողմից այն շրջապատված է ջրով։ Իր զարգացման նախադրյալների մեջ է մտնում իր յուրահատկությունը, որ նա ունի և՛ զարգացած պետության, և՛ զարգացող պետության հատկանիշներ։ Այսինքն Ավստրալիայում զարգացած է մեքենաշինությունը, մետալուրգիան, նավաշինությունը, նորանոր տեխնոլոգիաների ներդրումը, արտադրումը, բայց դրա հետ մեկ տեղ զարգացած է գյուղատնտեսությունը, մշակաբույսերի աճեցումը, անասնապահությունը, որսորդությունը, ձկնորսությունը, ոչխարաբուծությունը, խոզաբուծությունը։ Մեկ այլ առավելությունն այն է, որ պետությունը ըստ ոչխարների գլխաքանակի ու բամբակի արտադրմամբ առաջին տեղն է զբաղեցնում աշխարհում։ Այսքանը դեռ բավարար չէ։ Ավստրալիայում զարգացած է սպասարկման ոլորտը։ Ավստրալիայի մեկ այլ զարգացման նախադրյալը այն է, որ այդ պետության բնակչության միջին տարիքը:

Տղամարդկանց միջին տարիքը կազմում է 25-29 տարեկան, իսկ կանանցը՝ 30-34, այսինքն սա լավ ցուցանիշ է նրանով, որ բնակչությունը պատրաստ է աշխատանք կատարելու, այսինքն աշխատուժը բավական ակտիվ է ու շատ է, որը նույնպես զարգացման նախադրյալ է։ Ավստրալիան նաև տուրիստական երկիր է։ Միջին կյանքի տևողությունը կազմում է 83.9:

Լավ ցուցանիշ է ուրբանիզացման մակարդակը, որը նույնպես նպաստում է սպասարկման ոլորտի զարգացման վրա։ Գրեթե 90%-ը բնակչության ապրում է քաղաքներում։

Խոշոր քաղաքներ են Սիդնեյը, Մելբուրնը, Նյուքասլը, Կանբերան։

Այլ զարգացման նախադրյալներից է իր հեռավորությունը աշխարհի կենտրոնից՝ Եվրոպայից, Ասիայից։ Դա և՛ օգտակար է, և՛ վնասակար։ Օգտակար է նրանով, որ Ավստրալիան չի մասնակցում այնտեղ շարունակական բնույթ կրող պատերազմների, չի մասնակցում տարբեր ժողովների և այդուհանդերձ նա նեյտրալ է պահում իր կարգավիճակը, նպաստելով իր տնտեսության զարգացմանը։ Վատ, վնասակար կողմն էլ այն է, որ նա շատ հեռու է գտնվում ԱՄՆ-ից, եթե հաշվի չառնենք Խաղաղ օվկիանոսը, շատ հեռու է գտնվում Եվրոպայից ու Ասիայից, բայց միևնույնն է նրա կապերը մնում են սերտ։ Նաև հայերի համար Ավստրալիան մեծ հնարավորությունների երկիր է։ Հայերը այստեղ են ապրում 19-րդ դարից, մասամբ Առաջին և Երկրորդ աշխարհամարտերից հետո, և դրանց ժամանակ։ Նրանք շատ մեծ ներդրում ունեն տնտեսության մեջ և նրանց թիվը կազմում է մոտ 60.000 մարդ։ Նրանք աշխատում են ռադիոէլեկտրակայաններում, տարբեր լրագրերում, այդպես եկամուտ բերելով Ավստրալական տնտեսությանը։ Ինչքան էլ, որ կղզի է, բայց միևնույնն է ունի հարևաններ, որոնցից է Նոր Զելանդիային։ Նրանք շատ սերտ համագործակցում են իրար միջև։ Նաև այդ երկու դրոշների վրա կա Մեծ Բրիտանիայի դրոշը։ Մեծ Բրիտանիան ընդհանրապես շատ մեծ ներդրում է ունեցել այս երկու երկրների զարգացման վրա, բայց մասամբ օգտագործել է այն, որպես արտովայր ու փոխադրումների միջոց։

Այստեղ կան շատ նմանություններ։ Առաջին նմանությունը դա մեծ տարածքն է։ Կանադան ըստ տարածքի զբաղեցնում է երկրորդ տեղը՝ Ռուսաստանից հետո, իսկ Ավստրալիան՝ վեցերորդը։ Այստեղ բնակչությունը մեծ է, բայց ոչ այնքան, ինչքան Բանգլադեշում, կամ էլ Նիգերիայում։ Կանադայում ապրում է 37 միլիոն մարդ, իսկ Ավստրալիայում՝ 26 միլիոն։ Դա որոշակի թերություն է, քանի որ դա ահռելի տարածքներ են, բայց շատ նոսր են բնակեցված։ Կանադայում բնակեցված են հարավային շրջանները, իսկ Ավստրալիայում բնակեցված են ափամերձ շրջանները։

Կանադան թերակղզի է, իսկ Ավստրալիան՝ կղզի է։ Եվս մեկ նմանությունն այն է, որ երկու երկրներն էլ շատ հեռու են գտնվում կոնֆլիկտային տարածաշրջաններից, որոնցից են Կենտրոնական Ասիան, Եվրոպան։ Դա հիմա առավելոթյուն է, քանի որ երկու պետությունները չեն խառնվում այդ լարված գործողություններին, բայց պետք է փաստել, որ և՛ Կանադան, և՛ Ավստրալիան միացել են սանկցիաներին ու պատժամիջոցներին Ռուսաստանի Դաշնության դեմ։ Նրանք երկուսն էլ աջակցում են Ուկրաինային և օգնություն են ցուցաբերում։ Երկու երկրներից Կանադան իր մեծ դերն է զբաղեցնում “Մեծ ութնյակ”-ում և ՆԱՏՈ-յում։ Բայց Ավստրալիան այնքան հաջողված չէ այդ գործոններում։ Ինչպես Ավստրալիան, այդպես էլ Կանադան փորձում են ավելի շատ աջակցել զարգացող պետություններին, ինչպես դա անում է Կանադան ՀՀ-ի հետ։ Ավստրալիան փորձում է իր ազդեցությունը ունենալ Օկեանիայում։ Կանադան ունի մեծ կախվածություն ԱՄՆ-ից, բայց դրա հետ մեկտեղ շատ լավ, կարելի է ասել, հիանալի հարաբերություններ ունի Կանադայի հետ։ Ավստրալիան նույնպես իր հարևանների հետ լավ հարաբերություններ ունի, ինչպես Նոր Զելանդիայի, կամ էլ Ինդոնեզիայի հետ։ Բայց այդ լքվածությունը կարող է նաև որոշակի թերություններ ունենալ, որոնցից են հետամնացությունը։ Բայց, հետևյալ երկրներում այդ գործոնը տեղի չի ունենում։ Ավստրալիան, Կանադան նավթի, բնական գազի, ածխի, նիկելի, կոբալտի, ոսկու, պղնձի, երկաթի, գունավոր այլ մետաղների, մարմարի մեծ պաշարներ ունեն, որոնք արտահանվում են տարբեր երկրներ։ Ավստրալիան ու Կանադան նման են ձկնորսության առումով։ Քանի, որ Կանադայի ափերն են ողողում Խաղաղ ու Ատլանտյան օվկիանոսները, իսկ Ավստրալիայինը՝ Թասմանի ծովը, Խաղաղ օվկիանոսները և այլն, դա մեծ ձկնեղենի ու ծովամթերքի պաշար է հանդիսանում երկու երկրների համար։

Երկու երկրների խոշորագույն քաղաքները գտնվում են ծայրամասերում։ Կանադայի խոշորագույն քաղաքները՝ Մոնրեալը, Տորոնտոն, Քվեբեկը, Օտտավան և Վանկուվերը գտնվում են Կանադայի հարավային հատվածներում։ Իսկ Ավստրալիայի խոշորագույն քաղաքները՝ Կանբերրան, Սիդնեյը գտնվում են ափամերձ շրջաններում, հաճախ արևելյան հատվածներում։ Այդպիսի տեղաբաշխումը պայմանավորված է կլիմայով, անհարթ ռելիեֆով։ Կանադայի հյուսիսում հնարավոր չէ նորմալ գոյատևել, քանզի այնտեղ շատ ցուրտ է, իսկ Ավստրալիայում՝ Վիկտորիա անապատի տարածաշրջանում, չի կարելի գոյատևել, քանզի այնտեղ շատ շոգ է։ Հիմնական պատճառները դրանք են։ Նմանություններ կան տնտեսության մեջ։ Երկու երկրներն էլ ունեն զարգացած տնտեսություն, գյուղատնտեսության բաժնում զարգացած է անասնապահությունը և տավարաբուծությունը, ինչպես նաև որսն ու ձկնորսությունը, արդյունաբերական ոլորտում զարգացած է թեթև արդյունաբերությունը, մեքենաշինությունը, նավաշինությունը, գունավոր մետալուրգիան, վառելիքաէներգետիկ արդյունաբերությունը։ Իսկ սպասարկման ոլորտը զարգացած է ժամանակակից մասնագիտություններով։ Նաև պետք է նշել, որ համաշխարհային տնտեսության մեջ այս երկու երկրները ունեն իրենց ներդրումը, ու իրենց դերը։ Երկու երկրները վարում են ակտիվ քաղաքականություն, բանակցում են հարաբերությունների ձևավորման մասին եվրոպական, ասիական, աֆրիկական և լատինաամերիկյան երկրների հետ։ Վարում են եվրոպամետ քաղաքականություն։ Այս երկու երկրների միջև տարբերությունները նյութական են, կախված են տարածքի մեծությունից, ռեսուրսների տեղաբաշխումից, ռելիեֆից, կլիմայից, ու ընդհանրապես տարածաշրջանից։ Բայց, ընդհանուր առմամբ այս երկու երկրները բավական շատ նմանություններ ունեն։

Կանադայի ՀՆԱ-ն՝

Ավստրալիայի ՀՆԱ-ն՝

Դասի հղումը 

Բնութագրեք Կանադայի աշխարհագրական դիրքը:

Կանադայի աշխարհագրական դիրքը շատ բազմազան է։ Գերակշռող մասը տափաստաններն են, հետո գալիս են անտառային լանդշաֆթները, մոտ 1/3 մասը, լեռնային ու ջրային շրջանները։ Կան նաև ճահիճներ, բարձր գոտիներ և այլ ոչ բարենպաստ շրջաններ։ Կանադայի աշխարհագրական դիրքի շնորհիվ, նա սահմանակցում է ժամանակակից ամենահզոր ու ամենազարգացած պետության՝ ԱՄՆ-ի հետ, հարավում։ ԱՄՆ-ն շատ մեծ նշանակություն ունի Կանադայի համար։ Կանադայի կապիտալի մոտ կեսը վերահսկվում է ԱՄՆ-ի կողմից։ ԱՄՆ-ն Կանադայի համար ներմուծման, արտահանման գլխավոր դաշնակիցներից մեկն է։ Այդ երկու երկրները նաև ռազմական դաշնակիցներ են։ Կանադան հարուստ է քիմիական արդյունաբերությամբ։ Զարգացած է գունավոր մետալուրգիան։ Արտահանում է նիկել, կոբալտ, երկաթ, պղինձ, ցինկ, կապար և այլ մետաղներ։ Ունի նավթի, գազի, աշխի ոչ շատ խոշոր պաշարներ։ Հարուստ է Կանադայում որսորդությունը, ձկնորսությունը։ Ըստ տվյալների, Կանադան զբաղեցնում է առաջին տեղը աշխարհում ըստ լճերի թվի։ Այստեղ կան մոտավորապես 2 միլիոն լիճ։ Բացի դրանից Կանադայի ափերն են ողողում երկու մեծ օվկիանոսներ՝ Խաղաղը և Ատլանտյանը։ Ձկնորսությունը շատ զարգացած է հյուսիսային մասերում, որտեղ գետերն ու լճերը շատ են ու բազմազան։ Դա ձկնեղենի պաշարներում բազմազանություն է ավելացնում։ Այդ ճյուղը շատ զարգացած է Կանադայում։ Բայց թերություններ նույնպես կան։ Կանադայի տարածքի մեծ մասը անբարենպաստ են պարենամթերքի աճեցման համար։ Այդ հողերը չեն օգտագործվում, որպես գյուղատնտեսական միջոց։ Դա մեկ թերություն։ Մեկ ուրիշ թերություններից դա կլիման է։ Հարավում համեմատ ավելի շոգ է, բայց հյուսիսում շատ խոնավ, ցուրտ։ Դրա պատճառով բնակչությունը այդ տարածաշրջաններում շատ փոքր թիվ է կազմում։ Բնակչությունը մեծ հաշվով կենտրոնացված է հարավում, որտեղ գտնվում են խոշորագույն քաղաքները՝ Տորոնտոն, Քվեբեկը, Մոնրեալը, Բրիտանական Կոլումբիան և մայրաքաղաք՝ Օտտավան։

Որո՞նք են Կանադայի զարգացման նախադրյալները: 

Առաջինը, որը կցանկանամ նշեմ դա արդյունաբերության կարևորագույն ճյուղերից մեկն է՝ քիմիական արդյունաբերությունը։ Արտահանում և էքսպորտ է անում Կանադան նիկելի, կոբալտի, պնղձի, ցինկի, երկաթի ու այլ տարբեր գունավոր մետաղների մեծ պաշարներ։ Նաև արտահանում է նավթ, գազ ու ածուխ, բայց շատ քիչ քանակությամբ։ Զարգացած է որսորդությունը, ձկնորսությունը։ Կա ձկնեղենի մեծ տեսականի այդ երկրում։ Զարգացած է գյուղատնտեսությունը մի քիչ շոգ շրջաններում։ Գյուղատնտեսությունից՝ պարենամթերքի աճեցումը, անասնապահությունից՝ տավարաբուծությունը։ Ամենակարևոր նախադրյալներից այն է, որ Կանադան “Մեծ ութնյակ”-ի կարևոր անդամներից մեկն է։ Նաև ՆԱՏՈ-ի անդամն է արդեն մի քանի տասնամյակ։ Դա լրացուցիչ պաշտպանություն է Կանադայի համար։ Կանադան մեր ժամանակակից աշխարհում ամենազարգացած, ամենաշքեղ ու ամենահարուստ երկրներից մեկն է։ Իմ կարծիքով բնակչության կրթվածությունը նույնպես լրացուցիչ առավելություն-նախադրյալ է։ Մեծ բնակչության 95%-ը ունի բարձրագույն կրթություն։ Կանադայում զարգացած է նորանոր տեխնոլոգիաների մշակումը, մեքենաշինությունը, տրանսպորտը։ Մեքենաշինության՝ նավաշինություն բաժինը, ավելի զարգացած է, քան մյուսները, քանի որ Կանադայում դա ամենահաճախ օգտագործվող փոխադրամիջոցներից է։ Տուրիզմը Կանադայի զարգացման ևս մեկ նախադրյալ է։ Հայերը այնտեղ 70 հազար և նույնիսկ ավել են կազմում։ Կանադան նաև ունի միջուկային զենքի ենթաբաժինը, որը պահվում է իր տարածքում, և վերահսկվում է ՆԱՏՈ-յի կողմից։ Կանադայի ևս մեկ կարևոր նախադրյալը այն է, որ նա օգնում է զարգացող լատինաամերիկյան երկրներին։ Այն չի մտածում դաշնակցել զարգացած պետությունների հետ, բայց իհարկե կան բացառություններ։ Այն ավելի նախընտրում է օգնել զարգացող պետություններին, որոնց ցանկում կա Հայաստանի Հանրապետությունը։ Կանադան ու ՀՀ-ն շատ ջերմ բարեկամական կապեր ունեն։ Կանադայի տնտեսության կարևոր ճյուղը դա սպասարկման ոլորտն է։ Սպասարկման ոլորտում զարգացած են նոր տեխնոլոգիաները, IT-ոլորտը և նորանոր մասնագիտությունները։ Կանադան ունի նաև լրացուցիչ առավելություններ, որոնցից է իր տարածքում պատերազմների բացակայումը։ Վերջին անգամ պատերազմ է եղել Քվեբեկ նահանգի համար, բայց այդ ժամանակ Կանադան դեռ չէր գործում։ Այդ նեյտրալության շնորհիվ, Կանադայի ինֆրոստրուկտուրան չի մասնատվել, չի կոտրվել, այլ ավելի ու ավելի է զարգացել։ Կանադայի բնակչության և ժողովրդի կազմավորման հարցում անգլիացիներն ու ֆրանսիացիները մեծ ջանքեր են գործադրել։ Իրենց շնորհիվ է ստեղծվել կանադական ազգը։ Կանադան ինչքան էլ, որ հեռու է Եվրոպայից ու Ասիայից, միևնույնն է, շատ մեծ դեր ունի Եվրոպայում ու տեղ-տեղ Ասիայում։ Զարգացման նախադրյալներից ուրբանիզացիայի մակարդակն է, որից հետևում է սպասարկման ոլորտի մակարդակը և ցուցանիշը։ Սեռատարիքային ցուցանիշը մեծ դեր է խաղում մարդկանց իրավունքների մեջ։ Ընդհանրապես մարդկանց ցուցանիշները մեծ դեր են խաղում երկրի զարգացման մեջ։

Կյանքի տևողության ցուցանիշը Կանադայում

Ուրբանիզացման մակարդակը

Տարիքային սանդղակ

Որո՞նք են Կանադայի տնտեսության առաջատար ճյուղերը։

Տնտեսության երեք ճյուղերն էլ իրենց հերթին շատ զարգացած են։ Սպասարկման ոլորտը, արդյունաբերությունը, գյուղատնտեսությունը իրենց մասնաբաժինը ունեն տնտեսության մեջ։

Գյուղատնտեսություն բաժնում զարգացած է անասնապահությունը, տավարաբուծությունը, նաև պարենամթերքի աճեցումն ու էքսպորտը։ Աճեցնում է ցորեն, եգիպտացորեն, մշակաբույսեր, խաղող, իսկ դրանից պատրաստվում է գինի։ Գինին նույնպես արտահանվում են տարբեր երկրներ։ Տավարաբուծությունը, բուսաբուծությունը, անտառաբուծությունը և անտառային գյուղատնտեսությունը շատ զարգացած է Կանադայում, քանի որ անտառները կազմում են ամբողջ տարածքի 1/3 մասը, իսկ դա մոտավորպես 3,5 միլիոն քառակուսի կմ հողատարածք է։ Մեկ այլ ենթաբաժին է ձկնորսությունը և որսորդությունը։ Կանադայում շատ լճեր կան, և այնտեղ բնակվում են շատ մեծ թվով ջրային կենդանիներ՝ ձկներ, շնաձկներ և այլ կենդանիներ։ Այդ կենդանիների մշակմամբ, արտահանմամբ Կանադան առաջին տեղերից է։

Արդյունաբերության բաժնում առաձնանում են քիմիական արդյունաբերությունը, թեթև արդյունաբերությունը, մեքենաշինությունը, գունավոր մետալուրգիան, վառելիքաէներգետիկ արդյունաբերությունը և էներգետիկան։ Քիմիական արդյունաբերությամբ Կանադան առաջին տեղերից է։ Արտահանում և ներմուծումէ նիկել, կոբալտ, պղինձ, երկաթ, ոսկի, մանգան, գունավոր այլ մետաղներ։ Ունի վառելիքաէներգետիկ արդյունաբերության ոչ շատ մեծ պաշարներ։ ՈՒնի նավթի, բնական գազի ու ածուխի ոչ շատ մեծ պաշարներ։ Թեթև արդյունաբերության մեջ իր տեղն է զբաղեցնում հագուստը, որը արտահանվում է հարևան ԱՄՆ-ին։ Զարգացած է մեքենաշինությունը, իսկ այդ ենթաբաժնում զարգացած է նավաշինությունը, այլ փոխադրամիջոցների շինությունը, որոնցից են տրանսպորտային կոմունիկացիայի միջոցները։ Նավաշինությունը զարգացած է, քանի որ Կանադայում այն ամենահաճախ օգտագործվող ու պահանջված տրանսպորտն է։ Գունավոր մետալուրգիան պայմանավորված է քիմիական արդյունաբերությամբ։ Էներգետիկան նույնպես զարգացած է։ ՋՐԷԿ-ները Կանադայում շատ-շատ են։ Դրանք շատ մեշ նշանակություն ունեն։ Գետերը, լճերը և ծովերը էներգետիկական մեծ նշանակություն ունեն։ Մեքենաշինության բաժնում նաև առանձնանում է նորանոր տեխնո;ոգիաների մշակումը, պատրաստվումը և արտահանումը։

Սպասարկման ոլորտը նույնպես զարգացած է։ Դա կախված է բնակչության կրթվածությունից, որի մակարդակը Կանադայում շատ մեծ է։ Սպասարկման ոլորտը ունի տարբեր ճյուղեր ու ենթաճյուղեր։ Գլխավորներից է բուհերի ու ինստիտուտների առկայությունը և դրանց նշանակությունը։ Կարևոր է նորանոր մասնագիտությունները, որոնք մեծ պահանջվածություն ունեն Կանադայում և շատ մեծ գումարով են վարձատրվում։ Սպասարկման ոլորտը նկատվում է առաջին օգնության մասնագիտություններում՝ շտապ օգնությունում, ոստիկանությունում և հրշեջ ծառայության մեջ։ Սպասարկման ոլորտը վերջերս է սկսել լավ զարգանալ։ Սպասարկման ոլորտը կախված է ուրբանիզացիայից, որը Կանադայում շատ լավ ցուցանիշ ունի։ Բնակչության մոտ 80%-ը ապրում է քաղաքներում։

Ինչպես գիտենք, ԱՄՆ-ն ամենահարուստ, ամենազարգացած ու ամենաազդեցիկ երկիրն է աշխարհում։ Դժվար է պատկերացնել, թե ի՞նչ կլինի աշխարհի հետ, եթե Միացյալ Նահանգները չլինեն։ ԱՄՆ-ն աշխարհի ամենաազդեցիկ պետությունն է, որն ամեն մայրցամաքում ունի իր ազդեցությունը ու իր քաղաքականությունը։ ԱՄՆ-ն աշխարհին շատ հատյի գյուտեր է նվիրել, ինչպես ժամանակակից, այդպես էլ հին, որոնք մեզ են նվիրել հայտնի գյուտարարները, որոնցից էին Նիկոլա Տեսլան, Էդիսոնը և ալյոք։ ԱՄՆ-ն մեզ նվիրել է ժամանակակից գյուտեր, որոնցից է լույսը՝ լուսակիրը, որը նվիրել է աշխարհին Թոմաս Էդիսոնը։ Եթե ԱՄՆ-ն չլիներ, չէր լինի նաև հանրահայտ դեկլորացիան՝ հուլիսի չորսի։ ԱՄՆ-ն ամենահայտնի, ամենազարգացած պետությունն է, և գաղտնիք չէ, որ կունենա մեծ պաշարներ։ ԱՄՆ-ն ունի շատ մեծ պաշարներ վառելիքաէներգետիկ արդյունաբերության։ Ունի նավթի, գազի, կապարի, ոսկու, պղնձի, նիկելի, տիտանի, սև և գունավոր այլ մետաղների, ինչպես նաև մարմարի ու թանկարժեք քարերի ահռելի պաշարներ։

Եթե Միացյալ Նահագները չլինեին, ապա երկրում ազդեցություն կպակասեր։ Այսինքն ԱՄՆ-ն տարբեր երկրներում ունի ռազմավարական, պաշտպանական ազդեցություն։ Եվ եթե այն այնտեղից հեռանա, ապա այդ երկրները կթուլանան, ու կդառնան զավթելու հեշտ թիրախ։ Եթե ԱՄՆ-ն չլիներ, ապա ՀՀ-ում նույնպես կզգացվեր դա։ Քանի որ ԵԱՀԿ Միսնկի խմբի գլխավոր համանախագահներից է ԱՄՆ-ն, որը լուռ չէ և արձագանքում է տարբեր իրադարձություններին։ Եթե այն հեռանա այդ կոնֆեդերացիայից, ապա զգալի վնաս կզգացվի ՀՀ-ում։ Բացի դրանից, նրա գլխավոր դաշնակիցները, որոնցից են Կանադան, Բրազիլիան, Ֆրանսիան, Գերմանիան, Թուրքիան, նույնպես կկորցնեն որոշակի ազդեցություն։ Եթե ԱՄՆ-ն չլիներ, ապա մենք չէինք ունենա մշակաբույսեր, որոնցից են կարտոֆիլը, ցորենը, գարին, սուրճը, կակաո բաբերը և այլն․․․։

ՀՀ-ի հետ ԱՄՆ-ի քաղաքականությունը հասկանալի է։ ԱՄՆ-ն իհարկե հեռու է գտնվում Հայաստանից, բայց դրա հետ մեկ տեղ այստեղ ունի ահռելի նշանակություն գաղթելու համար։ Մարդիկ օգտագործում են այդ քաղաքականությունը գաղթելու համար, որը ԱՄՆ-ի համար մեծ առավելություններ է։ Եթե ԱՄՆ-ն չլիներ, ապա գրին քարտի խաղարկությունները չէին անցկացվի, կամ էլ կանցկացվեին ուրիշ երկրներում։ Դրանից կտուժեին միլիոնավոր մարդիկ, որոնք ցանկանում էին գտնել լավ կյանք ու լավ աշխատանք։ Ռուս-ուկրաինական պատերազմի ժամանակ, ԱՄՆ-ն ահռելի օգնություն է ցուցաբերել և հիմա էլ է ակտիվ ցուցաբերում Ուկրաինային։ Ուկրաինային ցուցաբերվում է ահռելի օգնություն՝ 1, 600, 800 միլիարդ ու միլիոն դոլլարի օգնություն։ Դրա հետ մեկ տեղ ահռելի զինտեխնիկայի օգնություն է ցուցաբերում։ Եթե ԱՄՆ-ն չլիներ, Ուկրաինայի կողմից չէին լինի բոլոր Եվրոպական երկրները, և Ուկրաինան կդառնար շատ հեշտ թիրախ։ Ի դեպ առանց ԱՄՆ-ի չի կարող լինել ՆԱՏՈ-ն։ Առանց ԱՄՆ-ի շատ երկրներ կտուժեին մատակարարման, ներմուման ու արտահանման գործընթացում։

Դասի հղումը 

Բնութագրեք ԱՄՆ- աշխարհագրական դիրքը:

ԱՄՆ- աշխարհագրական դիրքը շատ նպաստավոր է։ ԱՄՆ-ն գտնվում է երկու օվկիանոսների՝ Ատլանտյանի և Խաղաղի մեջտեղում։ Աշխարհագրական դիրքը շատ բազմազան է։ Արևմտյան մասում գերակշռող մասը անապատային է, իսկ արևելյանը ավելի շատ դաշտային գոտի է։ Հյուսիսային հատվածում կան շատ մեծ լճեր, որոնցից են Միսուրին և Միսիսիպպին։ Աշխարհագրական դիրքը շնորհել է ԱՄՆ-ն ունենալ նավթի ու գազի մեծ պաշարներ, դրա հետ մեկ տեղ՝ մանգանի, կապարի, պնղձի, և այլ տարբեր սև և գունավոր մետաղների մեծ, ահռելի պաշարներ։ Աշխարհագրական դիրքը նպաստել է հարևան լինել հյուսիսից՝ Կանադայի, ամենազարգացած պետություններից մեկի և հարավից՝ Մեքսկիայի հետ, որից ԱՄՆ-ն քիչ-քիչ հեռանում է։ Աշխարհագրական դիրքը խոնավ է, քանի որ երկու կողմից և հյուսիսից ափերն են ողողում տարբեր ջրավազաններ։ Կանադայի հետ գտնվում է շատ լավ հարաբերությունների մեջ, այնուհանդերձ կոնֆեդերացիայի շրջանակներում նույնպես։ ԱՄՆ-ն, բացի բուն աշխարհագրական մասին ունի նաև լրացուցիչ տարածքներ, որոնցից են Ալյասկան, որը հանձնվել է ԱՄՆ-ին Ռուսաստանի կողմից 1867 թվականին, Պուերտո Ռիկոն, Ամերիկյան Սամոան։ Ամն-ի հատվածը բաժանված է նահագների և մեկ ֆեդերալ օկրուգից՝ Կոլումբիայից, որտեղ գտնվում է մայրաքաղաք Վաշինգտոնը։ Ամեն նահանգ ունի իր սահմանադրությունը, իրավունքները։ Աշխարհագրական դիրքը և պատմական իրադարձությունների շնորհիվ, ԱՄՆ-ն դարձել է ամենահզոր, ամենաազդեցիկ ու ամենազարգացած պետությունը։ ԱՄՆ-ն ծովային ուղիներով կապված է Եվրոպայի հետ։ Այդ կապը թույլ է տալիս ռազմավարական-քաղաքականություն անցկացնել այդ տարածաշրջանում։ Գլխավոր նախադրյալը դա ազդեցությունն է ամբողջ աշխարհում։ Կարելի է ասել, որ նա է ղեկավարում ամբողջ աշխարհը։

Որո՞նք են ԱՄՆ- զարգացման նախադրյալները: 

Ամենամեծ զարգացման նախադրյալը դա աշխարհագրական դիրքն է, որը թույլ է տալիս սահմանակցել հզոր պետությունների հետ։ Նախադրյալ է կլիման, ռելիեփը։ Օվկիանոսները, ծոցերը, ծովերն ու լճերը նույնպես շատ կարևոր նախադրյալ են։ Տուրիզմը շատ կարևոր ու գլխավոր ճյուղերից է տնտեսության։ ԱՄՆ-ն ամենաշատ այցելվող երկրների ցուցակում է՝ Ֆրանսիայից հետո։ ԱՄՆ-ի զարգացման նախադրյալը դա բանակն է։ ԱՄՆ-ն ունի ամենաուժեղ բանակը, ու ամենահզորը։ ԱՄՆ-ն առաջին երկիրը դարձավ, որը բարեհաջող փորձարկեց ատոմային զենքը “Մանհեթոնի” ծրագրի ընթացքում։ ԱՄՆ-ի տնտեսությունը ամենազարգացածն է համարվում։ ԱՄՆ-ի գլխավոր արդյունաբերական նախադրյալներից դա սև և գունավոր մետաղների արտահանումն է ու ներմուծումը։ Նաև վառելիքաէներգետիկ արյդունաբերության բոլոր ճյուղերը։ ԱՄՆ-ն հարուստ է գրեթե բոլոր քիմիական տարրերով։ Ունի նավթի, գազի, կապարի, պղնձի, մարմարի, երկաթի, ցինկի, ուրանի, մոլիբդենի, գունավոր մետաղների, թանկարժեք քարերի ու այլ տարբեր հանածոների ահռելի պաշարներ։ Բայց կան նաև տարրեր, որոնց սպառվում են, դրանցից են կոբալտը, նիկելը։ ԱՄՆ-ի պատմության մեջ եղել է երևույթ, որը կոչվել է “Ոսկե տենդ”։ Այդ ժամանակ, բոլորը տարբեր վայրերում գտնում էին ոսկու հանքեր։ Եվ դրա պատճառով ԱՄՆ-ի ոսկու գլխավոր արտահանողն է ու մշակողը։ ԱՄՆ-ի տարածքի մեծ մասը գտնվում է բարեխառն ու մերձարևադարձային գոտիներում։ Կլիման մեծ հնարավորություններ է ընձեռում գյուղատնտեսության ու արդյունաբերության համար։ Երկրի արևմտյան հատվածում կարևոր նշանակություն ունեցող երևույթները դա գետերն են, որոնցից են Կոլորադոն ու Կոլումբիան, որոնք հոսում են չոր շրջաններով։ Դրանք օգտագործվում են, որպես էներգետիկ աղբյուր։ Մեծ նշանակություն ունի Մեքսիկայի սահմանին՝ Ռիո-Գրանդե գետը։ Այն նույնպես ունի ոռոգիչ ու էներգետիկ նշանակություն։

Որո՞նք են ԱՄՆ-ի խոշոր Ագլոմերացիաները:

ԱՄՆ-ի խոշոր ագլոմերացիաներից են Լոս-Անջելեսը, Սան-Ֆրնասիցկոն, Վաշինգտոնը։

ԱՄՆ-ի խոշորագույն Ագլոմերացիան դա Վաշինգտոնն է։ Վաշինգտոն ագլոմերացիայի բնակչությունը 2015-ին կազմում է 8,3 միլիոն մարդ։ Լոս Անջելեսը ԱՄՆ-ի մեծությամբ երկրորդ քաղաքն է Նյու Յորքից հետո։ Լոս Անջելես քաղաքային ագլոմերացիայի բնակչությունը կազմում է 17,5 միլիոն մարդ։ Բնակչության թվաքանակով խոշորագույնն է նահանգում և երկրորդը՝ պետության մեջ քաղաքը համարվում է համանուն շրջանի վարչական կենտրոնը, ինչպես նաև Մեծ Լոս Անջելեսի՝ 17 միլիոն բնակչություն ունեցող ագլոմերացիայի կենտրոնը։ Իսկ Չիկագոն ԱՄՆ-ի մեծությամբ երրորդ քաղաքն է Նյու Յորքից և Լոս Անջելեսից հետո։ Չիկագո ագլոմերացիայի բնակչությունը 2015-ին կազմում է 9,8 միլիոն մարդ։

Քաղաքային ագլոմերացիաների միաձուլումից գոյանում են Մեգալոպոլիսներ։ ԱՄՆ-ում ձևավորվել են երեք Մեգալոպոլիսներ՝ Մերձատլանտիան կամ Բոսվաշ, Մերձլճային և Մերձխաղաղօվկիանոսյան։ Ամենախոշորը Բոսվաշն է, մոտ 50 միլիոն մարդ։ Ընդգրկում է մոտ 40 քաղաքային ագլոմերացիա։

Ինչպես է ամերիկացի ազգը:

Ամերիկացի ազգը տարիների ընթացքում կազմավորվել է գաղութների միջոցով։ Նրանք ձուլվելով իսպանացիների, ֆրանսիացիների, իռլանդացիների մեջ ստեղծել են նոր ազգ։ Ամերիկացիներին կարելի է բաժանել խմբերի, որոնք գաղութներ են ներկայացնում։ Ամերիկացիները իրենք մի ազգ չեն, նրանք ազգերի միաձուլում են։ Ամերիկայում ներկա պահին բնակչվում է 331,893,745 մարդ։

Դասի հղումը 

Քարտեզի վրա նշել Հարավարևելյան Ասիայի երկրները ու դրնաց ափերը ողողող ջրային ավազանները: 

Հարավ-արևելյան Ասիայի պետություններն են՝ Մյանմարը, Թաիլանդը, Լաոսը, Կամբոջան, Վիետնամը, Մալայզիան, Սինգապուրը, Բրունեյը, Ինդոնեզիան, Արևելյանը Թիմորը, Ֆիլիպինները։

Հարավ-արևելյան Ասիա երկրների ափերը ողողող ջրային ավազանները՝

Որոնք են Հարավարևելյան Ասիայի երկրների զարգացման նախադրյալները:

Զարգացման նախադրյալները այստեղ շատ են ու բազմազան։ Ոչ անզեն աչքով տեսնում ենք, որ Հարավ-արևելյան Ասիան գտնվում է շատ բարենպաստ ու հաճելի գոտում։ Նրա ափերն են ողողում 12 ծովեր, ծոցեր և նեղուցներ, նաև երկու օվկիանոսներ՝ Հնդկական և Խաղաղ։ Այստեղ գլխավոր նախադրյալը դա ելքն է դեպի ջրային ավազան։ Գրեթե բոլոր երկրները, բացառությամբ Լաոսի ունեն ելք դեպի ծովեր, ծեղուցներ ու ծոցեր, նաև որոշները օվկիանոսներ։ Երկրորդ նախադրյալը դա ֆիզիկաաշխարհագրական դիրքն է։ Այն թույլ է տալիս մեծ արտահանել մեծ քանակի նավթ, բնական գազ և անագ։ Այստեղ են նաև տարածված սև և գունավոր մետաղները, որոնց մեջ մտնում են անագը, պղինձը, ոսկին, երկաթը և այլ մետաղները։ Զարգացման նախադրյալներից առևտրային ամենակարևոր հանգույցներից մեկն լինելն է։ Սինգապուրը ամենամեծ նավահանգիստներից մեկն է։ Այս տարածաշրջանում կան շատ զարգացած պետություններ, որոնցից են Սինգապուրը, Թաիլանդը, Մալայզիան, Ինդոնեզիան։ Սա նաև կարևոր օդային ավիաուղիներից մեկն է համարվում։ Այս տարածաշրջանի օդային ճանապարհները շատ զբաղված են լինում։ Զարգացած է տուրիզմը, դա կապված է լավ կլիմայական պայմաններից, ու լավ աշխարհագրական դիրքից։ Կլիմայական պայմանները թույլ են տալիս գրեթե ամբողջ տարի բերք աճեցնել։ Շուրջ տարի այս տարածաշրջանը զբաղվում է այդ գործով։ Զարգացած է համեմունքների, մշակաբույսերի աճեցումը, մեծամասամբ՝ բրնձի, մանիոկնի, ջուտի, գետնանուշը, թեյի, ձավարի, գարու, ամենաշատը սուրճի և այլ մշակաբույսերի աճեցումը։ Այստեղ շատ են տարածված հևեայի կաուչուկատիպի մատերիալները, որոնք արտահանվում են տարբեր երկրներ։ Այստեղ զարգացած են նորանոր տեխնոլոգիաները, մեծամասամբ՝ նավաշինությունը, մեքենաշինությունը, ավտոմոբիլային շինությունը, նավթամուղերի և այլ պետքական համակարգերի շինությունը, նավթամշակումը, արդյունաբերական համակարգերը, նավթաքիմիական, նավթաշինական, էլեկտրատեխնիկական և էլեկտրոնայի արտադրությունները։ Մասնավորապես զարգացած է ռադիոների արտադրումը, նաև տեսաձայնագրիչների, էլեկտրոնային սարքերի, հեռուստացույցների արտադրումը։ Այստեղ շատ է զարգացած տուրիզմը։ Սինգապուրը, Կամբոջան, Ինդոնեզիան, Մալայզիան շատ այցելվող երկրների ցանկում են։ Զարգացած է կաուչուկատու հևեայի պլանտացիան, մասնավորապես Ինդոնեզիայում և Մալայզիայում։ Տարածարջանը հարուստ է արմավի յուղով, համեմունքների տարբեր տեսակներով, որոնցից են կծու, կարմիր և սև պղպեղները, նաև մեծակը, դարչինը և վանիլը։ Շատ է այս տարածաշրջանը արտադրում թեյ, նաև թեյի բազմաթիվ տեսակներ։ Լատեքսը զարգացման փուլում է։ Այս տարածաշրջանը նաև աչքի է ընկնում թեթև արդյունաբերությամբ, տեքստիլի ու գործվածքների արտադրությամբ ու արտահանմամբ։ Այնտեղ արտադրվում են հագուստի տարբեր տեսակներ, որոնք պատրաստվում են թելից, և այլ մատերիալներից։

Ինչ դեր ունի Հարավարևելյան Ասիան համաշխարհային տնտեսության մեջ: 

Հարավ-արևելյան Ասիան համաշխարհային տնտեսության մեջ աչքի է ընկնում ավելի շատ արտահանման միջոցով։ Այն ավելի շատ եկամուտ է ստանում արտահանումից, քան ներմուծումից։ Դա մասնավորապես կախված է գաղութային տարածաշրջան լինելուց, այստեղ գրեթե բոլոր երկրները եղել են տարբեր երկրների գաղութներ, որոնք պահպանել են այդ հետքերը, և դրանց հինման վրա զարգացել են։ Համաշխարհային տնտեսության մեջ հայտնի է գործվածքների, թեթև արդյունաբերության, տեքստիլի, լատեքսի արտադրությամբ և արտահանությամբ։ Կարվում և արտադրվում են հագուստի բազմաթիվ տեսակներ, որոնք շատ են արտահանվում տարբեր երկրներ։ Զարգացած է գյուղատնտեսությունը, որով աչքի է ընկնում։ Արտադրում և արտահանում է ջուտի, սրճի տարբեր, բազմաթիվ տեսակներ, թեյի զանազան տեսակներ, կաուչուկատու հևեայի պլանտացիայի շնորհիվ այդ մատերիալը, արտահանում է նաև գարի, ցորեն, մանիոկն։ Արտահանում է նաև վառելիքաէներգետիկ արդյունաբերական որոշ հումքեր, որոնցից են նավթը, բնական գազը, սև և գունավոր մետաղներից՝ անագը, պղինձը, երկաթը, ոսկին։ Դրանց շատ մեծ պաշարներ կան այս տարածաշրջանում։ Արտադրվում և արտահանվում են նավաշինական, նավթաքիմիական, քիմիական, ռադիոտեխնիկական, հեռուստացույցներ, էլեկտրոնային տեխնիկաներ, էլեկտրատեխնիկաներ, տեսաձայնագրիչներ, տեսագրիչներ և ձայնագրիչներ։ Զարգացած է նավթամշակումը։ Այստեղ արտադրում են ծովի ընդերքից նավթ հանելու հատուկ մեծանիզմներ, որոնցով աչքի է ընկնում Սինգապուրը։ Համաշխարհային տնտեսության մեջ իր դերը ունի այս տարածաշրջանը իր աշխարհագրական դիրքի շնորհիվ։ Այստեղ գտնվում են գլխավոր նավահանգիստները, որոնցից է Սինգապուրը։ Այստեղ շատ կարևոր օդային ուղիներ են անցնում։ Այս տարածաշրջանը շատ է արտադրում բրինձ, թեյ, տարբեր համեմունքներ, սուրճ, մշակաբույսեր, բույսեր, գյուղատնտեսական ապրանքներ, սովորական գործվածքներ, հագուստի բազմաթիվ տեսակներ։ Գլխավոր ներկրողներից են ԱՄՆ-ն, Ճապոնիան, Չինաստանը, Հնդկաստանը, Ավստրալիան։

Դասի հղումը 

Քարտեզի վրա նշել Հնդկաստանի հարևան պետությունները և ափերը ողողող ջրային ավազանները:

Հարևան պետություններ՝

Հնդկաստանը սահմանակցում է Պակիստանի, Նեպալի, Բութանի, Մալդիվյան կղզիների, Շրի Լանկայի, Մյանմարի, Բանգլադեշի, Բութան ու վիճելի Աֆղանստանի հետ։ Նշված է վիճելի քանի որ սահմանային գոտում գտնվում են Քաշմիրն ու Ջուտտան, որոնք տարածաշրջան են և համարվում են վիճելի տարածք երեք պետությունների՝ Չինաստանի, Հնդկաստանի ու Պակիստանի միջև։

Ափերը ողողող ջրային ավազաններ՝

Հարավ-արևելքից Բենգալյան Ծոցի ջրերն են ողողում ափերը, հարավ-արևմուտքից՝ Արաբական ծովի, հարավից՝ Լակկադիվայի ծովի ու Հնդկական օվկիանոսի ջրերը։

Բնութագրեք Հնդկաստանի աշխարհագրական դիրքը:

Հնդկաստանի ֆիզիկաաշխարհագրական դիրքը շատ բազմազան է ու շատ տարբեր է դասավավորված։ Հյուսիսում լեռնաշղթաներ են, մեծամասամբ Հիմալայներ, հարավում խոնավ կլիմայ է ու այնտեղ են գտնվում գլխավոր հարթավայրերն ու տափաստանները։ Գանգես, Բրահմապուտրա գետերը կարևոր և ավանդական դեր ունեն Հնդկաստանի համար։ Ափերին են մկրտվում բնիկ հնդիկները, և երկուսն էլ ծառայում են, որպես էներգիայի աղբյուր։ Արևելքից և Արևմուտքից նույնպես տափաստաններ են, որոնցով և բաժանված է Հնդկաստանը մյուս երկրներից։ Հնդկաստանը ոչ այնքան զարգացած է, ինչպես Չինաստանը, բայց ունի մարդաքանակի բազմություն և բոլոր հնարավորությունները։ Հնդկաստանը գտնվում է շատ աղքատ տարածաշրջանում, որտեղ տնտեսության գլխավոր ճյուղը գյուղատնտեսությունն է ու թեթև արդյունաբերությունը։ Աշխարհագրական դիրքի պատճառով, Հնդկաստանը վիճում է երկու պետությունների՝ Չինաստանի և Պակիստանի հետ, Քաշմիր նահանգի համար, որը սահմանակցում է Աֆղանստանի հետ։ Քարտեզում նշված է, որպես վիճելի։ Քաշմիրը շատ կարևոր միջանցք է համարվում, քանզի առանց դրա Պակիստանը զրկվում է Չինաստանից ու ամբողջ Հյուսիս-արևելյան Ասիայից, Հնդկաստանը զրկվում է Կենտրոնական Ասիայից, իսկ Չինաստանը՝ հարավ-արևմտյան տարածաշրջանից, դրա համար էլ այն շատ վիճելի ու շատ կարևոր հարց է։ Բայց պետք է հաշվի առնել, որ երեք պետություններն էլ ունեն միջուկային և ատոմային զենքեր։

Հնդկաստանը աշխարհագրական դիրքի միջոցով այն ունի ելք դեպի օվկիանոս, ծովեր, ծոցեր։ Հնդկական օվկիանոսից բացի, նրա ափերն են ողողում Բենգալյան ծոցի ջրերը, Արաբական ծովի ջրերը և Լակկադիվայի ծովի ջրերը։ Վառելիքաէներգետիկ արդյունաբերությամբ շատ հարուստ չէ, բայց ունի քիմիական զանազան տարրերի մեծ պաշարներ։ Ունի սև և գունավոր մետաղների մեծ պաշարներ, մեծամասամբ՝ քրոմի, տիտանի, պղնձի, երկաթի, մանգանի ու բոքսիտի մեծ պաշարներ ու հանքեր։ Ունի նաև քարածխի մեծ և նավթի ու գազի շատ փոքր պաշարներ։ Տարածաշրջանում բրնձի, թեյի, բամբակի գլխավոր էսպորտ անող երկրներից է։ Հնդկաստանը ունի լավ աշխարհագրական դիրք, որի շնորհիվ համաշխարհային առևտրի գոտիները և ուղիները այստեղով են անցնում։

Ի՞նչ դեր ունի Հնդկաստանը Հարավային Ասիայում և ամբողջ աշխարհում

Հնդկաստանը շատ մեծ դեր ունի, քանի որ տարածաշրջանի գլխավոր էսպորտյորն է ու ամենաշատ արտահանողը։ Արտահանում է մշակաբույսեր՝ թեյ, բամբակ, ջուտ, տարբեր տեսակի թելեր, ոսպ, բրինձ, գարի, ցորեն և այլ բույսեր։ Նաև ունի կաուչուկային արտահանման մեծ պաշարներ։ Դրանք նույնպես արտահանում է։ Ունի ոչ շատ զարգացած մետալուրգիա։ Գյուղատնտեսությամբ զարգացած է, ավելի շատ տավարաբուծությամբ, ոչխարաբուծությամբ է աչքի ընկնում։ Հնդկաստանը արտահանում է քիմիական զանազան տարրեր, որոնցից են քրոմիտը, տիտանի, երկթաի հանքարարը, պղինձը և այլ կարևոր մետաղները։ Արտահանում է նաև սև մետաղներ։ Վառելիքաէներգետիկ արդյունաբերությամբ շատ զարգացած չէ, կան նավթի ու բնական գազի որոշ պաշարներ հարավ-արևմտյան տարածքում։ Բնական գազի շատ չէ, ինչքան նավթը, բայց երկուսից ոչ մեկը չի արտահանվում, ուղղակի այն պատճառով, որ չի բավարարում բնակչությանը։ Հնդկաստանը համարվում է գլխավոր համաշխարհային ուղիների կենտրոնը, այստեղով են անցնում և՛ ծովային, և՛ ցամաքային, և՛ օդային գլխավոր ուղիները։ Հնդկաստանի հյուսիսում ոչ մի ինքնաթիռ չի թռչում, քանի որ այնտեղ են գտնվում Տիբետյան բարձրավանդակի լեռները, որոնց մեջ են Հիմալայները։ Հնդկաստանը արտահանում է բամբակ, թեյ, տարատեսակ բույսեր, ցորեն, ջուտ, ամենակարևորներից՝ բրինձը և կաուչուկը։ Այստեղ կան ռեզինի ու կաուչուկի մեծ պաշարներ։ Ամբողջ աշխարհում հայնտի է իր թեյով, սերիալներով, որոնք աշխարհի տարբեր ծայրերում դիտվում են։ Նաև հայտնի է, որպես աղքատ տարածք, որտեղ շատ մարդ կա, բայց քիչ եկամուտ։ Հնդկաստանը ունի նաև լարված իրավիճակ Պակիստանի սահմանին։ Նրանք գրեթե չեն հարաբերվում։ Հնդկաստանը և՛ արտահանող երկիր է, և՛ ներմուծող։ Ներմուծում է ԱՄՆ-ից, Մեծ Բրիտանիայից, Ճապոնիայից, Արաբական Խալիֆատներից, և արտահանում է ԱՄՆ, Չինաստան, Գերմանիա և Ճապոնիա։ Տարածաշրջանում գլխավոր գործընկներներից են Բանգլադեշը՝ տեքստիլի առումով, Չինաստանը, Մյանմարը և որոշ այլ երկրներ։

Որո՞նք են Հնդկաստանի զարգացման նախադրյալները:

Զարգացման նախադրյալներից է իհարկե պատմական և ավանդական կապերը։ Այստեղ է ծագել հնդեվրոպական լեզվաընտանիք, սանսկրիտերենը, որը շատ տարածված լեզու էր։ Զարգացման նախադրյալներից է ծովի առկայությունը։ Հարավից ու Հարավ-արևմուտքից են ողողում ափերը, մասամբ՝ Հնդկական օվկիանոսը, Արաբական ծովը, Բենգալյան ծոցը, և Շրի Լանկայի հարևանությամբ՝ Լակկադիվայի ծովի ջրերը։ Զարգացման նախադրյալներից է գյուղատնտեսությունը՝ ոչխարաբուծությունը, կովաբուծությունը և տավարաբուծությունը, նաև գյուղատնտեսությունից՝ թեյի տարատեսակ աճեցումը, բամբակի, տարբեր մշակաբույսերի աճեցումը։ Ջուտ, ցորեն, գարի, կաուչուկ այստեղ են արտադրվում և արտահանվում։ Գլխավոր ենթաճյուղերից է տեսքտիլի գործունեությունը, որն ավելի շատ զարգացած է հարևան Բանգլադեշում։ Վառելիքաէներգետիկ արդյունաբերությամբ շատ զարգացած չէ, բայց ունի որոշակի պաշարներ։ Ունի մանգանի, քլորիտի, երկաթի հանքաքարի, տիտանի, պղնձի մեծ պաշարներ, ունի նաև սև մետաղների պաշարներ։ Զարգացման նախադրյալներից է սպասարկման ոլորտը, մեծամասամբ Ծառայությունները, քանի որ Հնդկաստանում շատ են տարատեսակ, բազմազան ծառայությունները։ Ամենակարևոր զարգացման նախադրյալներից՝ ֆիզիկաաշխարհագրական դիրքն է, որը ծովի կիջոցով կապում է մի քանի մայրցամաք։ Այստեղ են գտնվում առևտրի գլխավոր ուղիները։ Կան նաև օդայի, ցամաքային և ջրային այլ հաղորդակցման կապեր։ Զարգացման փուլում է գտնվում մեքենաշինությունը, գլխավորապես գյուղատնտեսական մեքենաների, նավերի, ինքնաթիռների, զենք-զինամթերքի, տարբեր ռոբոտների, ինքնաշեն ավտոմոբիլների արդյունաբերությունը։ Դա զարգացման փուլում է և ունի բազում ճյուղեր։ Դրանք տարեկան շատ մեծ եկամուտներ են բերում Հնդկաստանին։ Նաև Չինաստանի, ԱՄՆ-ի, Արաբական Էմիրատների, Սաուդյան Արաբիայի, Իսրայելի հետ համագործակցությունը նույնպես շատ եկամուտներ է բերում։

Որո՞նք են Հնդկաստանի տնտեսության առաջատար ճյուղերը:

Առաջատար ճյուղերից է գյուղատնտեսությունը, առանձնանում են բուսաբուծությունը, ոչխարաբուծությունը, տավարաբուծությունը, կովաբուծությունը։ Քանի որ այնտեղ դավանում են Հինդուականություն, ըստ կրոնի արգելված է մորթել կովին կամ էլ տավարին, ուստի նրանք այն օգտագործում են, որպես հումք, թեթև արդյունաբերության համար։ Տնտեսության գլխավոր ճյուղերից է մեքենաշինությունը, որը ինչպես նշեցի զարգացման փուլում է։ Արդյունաբերում են մեքենաներ, ավտոմոբիլներ, ինքնաշեն մեքենաներ, ինքնաթիռներ, զենք-զինամթերքներ, նավեր, առագաստանավեր։ Զարգացած է բուսաբուծությունը՝ բամբակի մշակումը Գանգես գետի ակունքի մոտակայքում, հունի վերևի մասերում, զարգացած է կաուչուկի արտադրումը, ռեզինի արտադրումը և արտահանումը։ Զարգացած են նաև ցերոնու, գարու, ջուտի և այլ մշակաբույսերի արտահանումը։ Այստեղ կան շատ կարևոր մետաղներ, որոնցից են երկաթն ու ոսկին։ Կան նաև այլ մետաղների հանքեր, որոնք մեծ եկամուտներ են բերում Հնդկաստանին ամեն տարի։ Արտահանում են նաև թանկարժեք քարեր, ինքնաշեն գործիքներ, ոսկերչական իրեր, մեքենաշինական տարատեսակ արտադրանք, գործվածքներ, հագուստներ, տեսքտիլ, գյուղատնտեսական մեծ ապրանքներ, որոնցից են թեյի տարբեր տեսակները և այլ համեմունքները։ Վերջին տարիներին նաև զարգանում է օդային տրանսպորտը, որը շատ լավ եկամուտներ է բերում։ Հնդկաստանում զարգացած են ձկնորսությունը, շերամապահությունը, մեղվաբուծությունը, աքվակուլտուրան, բուսաբուծությունը և անտառային տնտեսությունը։ Գլխավոր զարգացման նախադրյալներից է ծովի, օվկիանոսի հետ կապը, որը թույլ է տալիս հաղորդակցվել տարբեր երկրների հետ ու լինել համաշխարհային առևտրի կարևորագույն կենտրոններից մեկը։ Պատմական զարգացման նախադրյալներ նույնպես ունի Հնդկաստանը։ Այն մինչև 1947 թվականը եղել է գաղութային երկիր, ղեկավարվել է Մեծ Բրիտանիայի կողմից։ Դրա շնորհիվ այն քիչ-քիչ սկսել է զարգանալ, անցնելով եվրոպական ուղին և թողնելով բողոքները հետևում։

Դասի հղումը

Ի՞նչ առանձնահատկություններ ունի Հարավային Ասիա տարածաշրջանը:

Առաջին առանձահատկությունը այն է, որ այդ տարածաշրջանում ապրում է ամենաշատ բնակչությունը։ Հնդկաստանում ապրում է 1,39 միլլիարդ, որը այդ տարածաշրջանի ամենաշատ բնակեցված պետությունն է։ Տարածաշրջանում բնակվում է մոտ 1,6 մլրդ մարդ։ Պակիստանը և Հնդկաստանը երկու հարևան-թշնամի պետություններ են, մասամբ Քաշմիր տարածաշրջանի համար, և երկուսն էլ ուժեղ պետություններ են։ Երկուսն էլ ունեն միջուկային, ատոմային զենք, որը ավելի է վախ մտցնում մարդկանց մեջ։ Նաև ամենախիտ բնակեցված տարածաշրջաններից մեկն է։ Բանգլադեշում, Պակիստանում, Հնդկաստանում շատ խիտ է բնակչությունը տեղաբաշխված։ Բանգլադեշը փոքր պետություն է, բայց ունի Ռուսաստանի բնակչությունից ավել բնակչություն։ Ի դեպ, հենց այս տարածաշրջանում են տեղակայված ամենաբարձր լեռները, սարերը և բարձրունքները։ Հենց Նեպալի, Տիբետի՝ Չինաստանի հետ սահմանին է տեղակայված ամենաբարձր լեռը՝ Էվերեստը, որի բարձրությունը կազմում է 8848 մետր։ Այստեղ են գտնվում ոչ շատ զարգացած, ու կարելի է ասել շատ աղքատ պետությունները՝ Նեպալը, Բութանը, Բանգլադեշը մասամբ։ Գլխավոր առանձնահատկություններից դա տարածաշրջանի քաղաքակրթական ձևավորումն է։ Այս տարածաշրջանը ունի ամենահին քաղաքակրթություններից մեկը։ Հավատքը նույնպես առանձնահատկությունն է, քանի որ այստեղ դավանում են բուդդայականություն։ Տարածաշրջանի ձևավորումը մեծ դեր է ունեցել հնդեվրոպական լեզուների վրա, քանի որ հենց այստեղից են ծագել այդ լեզուները։ Պատմական այս տարածաշրջանը եղել է ամենամեծ կայսրության՝ Բրիտանական կայ կայսրության ամենաազդեցիկ ու ամենակարևոր գաղութներից մեկը։ Հնդկաստանը, Պակիստանի և մյուս մեծ պետությունները, մասամբ եղել են Բրիտանական կայսրության գաղութ։

Ի՞նչ դեր ունի Հարավային Ասիան համաշխարհային տնտեսությունում:

Համաշխարհային տնտեսության մեջ ունի և՛ պատմական և՛ մասնագիտացված զարգացման ճյուղեր։ Հնդեվրոպական ընտանիքը հենց այստեղից է տարածվել դեպի այլ երկրներ։ Համաշխարհային տնտեսության մեջ ունի բավականին մեծ դեր։ Այս տարածաշրջանում իհարկե շատ զարգացած չեն վառելիքաէներգետիկ արդյունաբերությունը, այլ տնտեսական ճյուղեր, բայց այստեղ որոշ չափով զարգացած է գունավոր ու սև մետաղների արտահանումը։ Այստեղ արտահանվում և ներմուծվում են մանգան, քարածուխ, երկթա, քրոմ և տիտան մետաղները։ Զարգացած է գյուղատնտեսությունը գրեթե բոլոր երկրներում, քանի որ այս տարածաշրջանը շատ աղքատ է, մասամբ գաղութային երկիր լինելու պատճառով։ Բուսաբուծությունը շատ զարգացած է։ Այստեղ մերձհասարակածային գոտիներում և խոնավ գոտիներում աճեցվում են թեյ, ոսպ, բրինձ, գետնանուշի, գարու, ցորենի, բամբակի, ջուտի և այլ մշակաբույսերի տեսակներ։ Այդ բոլորից մեծ մասը արտահանվում է տարբեր երկրներ, որը տարեկան մեծ եկամուտ է բերում այդ տարածաշրջանին։ Համաշխարհային տնտեսությունում ունի դեր, քանի որ ունի շատ մեծ թվաքանակով բանակ և զինամթերք, մասամբ Պակիստանն ու Հնդկաստանը, շատ մեծ թվով բանակ ունեն, և միջուկային զենք, որը որոշակի լարվածություն է մտցնում նրանց միջև հակամարտության մեջ։ Այստեղ այդքան շատ վառելիքներ չկան, կան որոշակի քանակի նավթ, գազ, ածուխ, բայց ոչ շատ մեծ քանակի։ Այս տարածքը աղքատ է այն բանի համար, որ այստեղ ամենաբարձր լեռներն են՝ Ջոմոլունգման և մյուսները, և դրա պատճառով թռիչքները այս տարածաշրջանի վրայով խիստ սահմանափակ են։ Հարավային Ասիան ունի ելք դեպի Հնդկական օվկիանոս, Արաբական, Անդամանյան և Լակկադիվայի ծովեր, որտեղից որոշ քանակի ծովամթերքներ է ստանում, աչեցնում, զարգացնում։ Բամբակի ու կտորի շնորհիվ այստեղ զարգացել է թեթև արդյունաբերությունը, տեքստիլը, մասամբ Բանգլադեշում և Բենգալիայի որոշ մասերում։

Որո՞նք են Հարավային Ասիայի երկրների տնտեսության մասնագիտացված ճյուղերը:

Մասնագիտացված ճյուղերից է գյուղատնտեսությունը, բուսաբուծությունը, տեքստիլի և թեթև արդյունաբերության ճյուղերը։ Նաև որոշակի քանակով մետաղների արտահանումը և ներմուծումը։ Այս տարածաշրջանը ահռելի քանակով ոսպ, ջուտի, ցորեն, գարի, բամբակ և այլ մշակաբույսեր է աճեցնում, որը մեծ եկամուտներ է բերում տնտեսությանը։ Իհարկե այդ ճյուղերը բոլոր տարածքնենորւմ զարգացած չեն, մասամբ հարավային տարածքում է դա զարգացած։ Ընդհանրապես, Հարավային Ասիայի ֆիզիկաաշխարհագրական դիրքը շատ հնարավորություններ չի ընձեռում աճեցնել, արտահանել, զարգացնել տնտեսության կարևորագույն ճյուղերը։ Հյուսիսային մասում, այն առանձնանում է Կենտրոնական Ասիայից ու Չինաստանի մեծ լեռներով, բարձրավանդակներով, հարավից ավելի շատ խոնավության վիճակն է տիրում, քանի որ այդտեղ են գտնվում ջրային ավազանները, որոնք ողողում են ափերը։ Արևմուտքից և արևելքից անջատվում է Հարավ-արևմտյան Ասիայից ու Հարավ-արևելյան Ասիայից երկար տափաստաններով, անբնակելի տարածքներով և անապատներով։ Այս տարածաշրջանը համարվում է ամենաաղքատ ու ամենաանգրագետ տարածաշրջաններից մեկը։ Այստեղ են հակամարտում արդեն տասնամյակներ Պակիստանը, Չինաստանը և Հնդկաստանի Քաշմիրի ու ուրիշ տարածքների համար։

Քարտեզի վրա նշել Հարավային Ասիայի երկրները և այդ երկրների ափերը ողողող ջրային ավազանները:

Հարավային Ասիայի պետությունները

Ափերը ողողող ջրային ավազանները

Դասի հղումը 

Քարտեզի վրա նշել Կենտրոնական Ասիայի երկրները ու դրանց ափերը ողողող ջրային ավազանները: 

Որոնք են Կենտրոնական Ասիայի երկրների զարգացման նախադրյալները:

Կենտրոնական Ասիան ԽՍՀՄ-ի ժամանակ ունեցել է բազում զարգացման նախադրյալներ, որոնցից էին թեթև արդյունաբերությունը, մեքենաշինությունը, վառելիքաէներգետիկ արդյունաբերությունը, գյուղատնտեսության որոշ ճյուղերը նաեւ մեծ արտահանող էր ոսկու, նավթի, բնական գազի, գունավոր և սև մետաղների, նաև շինարարական նյութերի։ Կառույցի փլուզումից հետո գլխավորապես զարգացած ճյուղերն են որոշ հատվածներով ոչխարաբուծությունը, ուղտաբուծությունը, ձիաբուծությունը, նաև բուսաբուծությունը։ Զարգացած է ոսկու արտահանումը մասնավորապես Ուզբեկստանում, գունավոր և սև մետաղների արտահանումը, մասնավորապես Ղազախստանի։ Բուսաբուծությունը, բամբակի մշակումը նույնպես շատ կարեւոր ճյուղեր են զարգացման համար։ Մշակաբույսերը նույնպես շատ կարևոր դեր ունեն տնտեսության համար։ Ցինկը, յոդը, պղինձը, կապարը, ոսկին, բնական գազը, նավթը, մարմարը նաև այդ գունավոր մետաղներ, որոնք ներմուծվում են տարբեր երկրներ։ Զարգացում է ապրում մեքենաշինությունը, մասնավորապես ինքնաթիռների արտահանումը։ Պատմական նախադրյալները այն է, որ գրեթե բոլորը թյուրքալեզու են, և լավ հասկանում են իրար, որն ավելացնում է որոշ հնարավորություն համագործակցության համար։ Բուսաբուծությունը, ոչխարաբուծությունը տնտեսության կարևոր ճյուղերն են։ Մշակվում են հատուկ մշակաբույսեր, որոնց համար կան հատուկ տարածաշրջաններ։ Կենտրոնական Ասիայի երկրները փորձում են համագործակցել, որպեսզի զարգացնեն մեքենաշինության և արդյունաբերության համար։ Մետաղաձուլությունը նույնպես շատ կարևոր ճյուղ է ու շատ կարևոր զարգացման նախադրյալ է տնտեսության զարգացման համար։

Ինչ դեր ունի Կենտրոնական Ասիան համաշխարհային տնտեսության մեջ: 

Կենտրոնական Ասիան իհարկե շատ մեծ տարածք է, և ունի շատ մեծ քանակի և՛ վառելիքային պաշարներ, և՛ էներգետիկայի պաշարներ, և՛ գունավոր ու սև մետաղների պաշարներ։ Այդ բոլորից մեծ մասը արտահանում է տարբեր երկրներ։ Կենտրոնական Ասիան ավելի շատ արտահանում է, քան ներմուծում, բայց կան որոշ խնդիրներ արտահանելու համար։ Կենտրոնական Ասիան չունի ելք դեպի ծով, չունի ջրի լավ պաշարներ, ու դե-ֆակտո գտնվում է շատ կրիտիկական վիճակում այդ առումով։ Կենտրոնական Ասիան ունի նավթի ու բնական գազի մեծ պաշարներ, որոնց մի մասը արտահանվում է ամբողջ Ասիայի որոշ երկրներ։ Ունի շատ մեծ պաշարներ պղնձի, ցինկի, յոդի, կապարի, երկաթի ու ոսկու։ Ուզբեկստանը ունի ոսկու ամենամեծ պաշարները այդ տարածաշրջանում, և այդ իսկ պատճառով ինքը ամենագլխավոր արտահանողն է։ Կան նաև այլ մետաղներ, գունավոր մետաղներ, որոնք նույնպես արտահանվում են։ Կենտրոնական Ասիայի գյուղատնտեսությունը զարգացած կարող ենք համարել։ Բամբակի մշակումը, ոչխարաբուծությունը, ձիաբուծությունը և կովաբուծությունը այս տարածաշրջանի լեռնային հատվածներում զարգացած է։ Կենտրոնական Ասիան իհարկե մեծ տարածաշրջան է, բայց այստեղ ապրում են համեմատաբար ավելի քիչ մարդիկ։ Այս տարածաշրջանը ունի աշխատուժի պակաս ու ամենակարևորը ջրի պակաս։ Հենց ջրի պաշարի պակասով գյուղատնտեսությունը չի կարողանում նորմալ զարգացում ապրել, քանի որ առկա չէ նորմալ ոռոգման ջուր։ Կենտրոնական Ասիան ունի շատ լավ հարաբերություններ Ռուսաստանի հետ, գրեթե բոլոր իսլամանական պետությունների հետ, մասնավորապես Հարավ-արևմտյան տարածաշրջանի։ Շատ լավ հարաբերությունների մեջ է գտնվում Թուրքիայի Հանրապետության ու Ադրբեջանի Հանրապետության հետ։ Կենտրոնական Ասիայի բոլոր երկրները՝ Ղազախստանը, Թուրքմենստանը, Տաջիկստանը, Ուզբեկստանը և Ղրղզստանը իսլամական պետություններ են։ Բացի Տաջիկստանից մյուս երկրները թյուրքալեզու են, իսկ Տաջիկստանը պատկանում է իրանական խմբին։ Կենտրոնական Ասիան շատ երկրների հետ է համագործակցում, բայց կան որոշ արտահանման խնդիրներ։

Դասի հղումը

1. Բնութագրեք Վրաստանի աշխարհագրական դիրքը:

Վրաստանի աշխարհագրական դիրքը զանազան է։ Այն բաժանված է երեք մասի՝ անտառային, լեռնային ու դաշտավայրային։ Անտառային հատվածը կազմում է երկրի մոտ քառասուն տոկոսը, մինչ դեռ լեռնայինը երկրի ամբողջ տարածքի մեկ երեքերորդ մասը։ Իսկ դաշտավայրերը այստեղ քիչ են, բայց տեղակայված են շատ բարենպաստ վայրերում։ Այդպիսի վայրերը թույլ են տալիս գյուղատնտեսությամբ զբաղվել ու զարգացնել այն։ Երկրի տարբեր հատվածներում գյուղատնտեսության ու արդյունաբերության տարբեր ճյուղեր են զարգացած։ Արևմտյան հատվածում, որտեղ ծով է առկա, այդտեղ ավելի բարենպաստ է մշակաբույսեր աճեցնելը։ Դրանք են ցիտրոնը, թեյը, զանազան հատապտուղները, մրգեր ու ծառերը։ Վրաստանը ունի ելք դեպի Սև ծով, որն իր համար հարուստ հանքավայր է համարվում, նաև շատ կարևոր միջազգային նավային ճանապարհ։ Վրաստանի երկու խոշոր գետերն են Կուրն ու Ռիցան, որոնց վրա կառուցված են ջրամբարներ, որոնք էլեկտրաէներգիա ու ոռոգման ջուր են մատակարարում բնակչությանը։

Հյուսիսից ձգվում են Մեծ Հայքի լեռները, իսկ հարավից Փոքր Հայքի։ Եվ այդ երկու լեռնաշղթաները միմյանց է կապում երկար ձգվող ուրիշ լեռնաշղթա։ Դրանց միջև են տեղակայված կարևոր քաղաքաները, կարևոր դաշտավայրերն ու մարգագետինները։ Վրաստանի աշխարհագրական դիրքը այդքան էլ հարուստ չէ, բայց կան որոշ կետեր, որոնք կնշեմ։

Վրաստանը շատ նավթ ու գազ չի արտահանում և ներմուծում է տարբեր երկրներից։ Սև ծովը հարուստ է տարբեր մետաղներով։ Պղինձը, մանգանը, ցինկը այստեղ տարածված են ու կան շատ քաղաքներ, որոնք զբաղվում են դրանց արտահանմամբ։ Այստեղ կարևոր դեր են խաղում մշակաբույսերը, դեղորայքը և սննդամթերքը։ Անասնապահությունը այդքան էլ զարգացած չէ, բայց ոչխաչաբուծությունն ու խոզապահությունը ունեն որոշ զարգացում։ Վրաստանը ունի քիչ քանակի վառելիքաէներգետիկ արդյունաբերությունը, ունի միջին քանակի շինանյութեր, որոնցից է մարմարը։ Վրաստանը կենտրոնանում է նորանոր տեխնիկայի ներմուծման մեջ և փորձում է զարգացնել այդ ճյուղերը։ Վրաստանը զարգացած արդյունաբերություն ունի, դրա կարևոր մասն են կազմում գյուղտնտեսությունը, սննդամթերքի արդյունաբերությունը, թեթև և քիմիական արդյունաբերությունը։

2. Ի՞նչ դեր ունի Վրաստանը հվ-արմ Ասիայում:

Վրաստանը հարավ-արևմտյան Ասիայի միջին զարգացած պետություններից է։ Վրաստանը հարավ-արևմտյան Ասիայի երեք երկրներից մեկն է, որը դավանում է քրիստոնեությունը, մյուս երկուսն են՝ Հայաստանն ու Կիպրոսը։ Եվ դա է պատճառը, որ հարավ-արևմտյան տարածաշրջանում այդքան էլ զարգացած չեն հարաբերությունները։ Վրաստանը լավ հարաբերությունների մեջ է Հայաստանի, Թուրքիայի, եվրոպական երկրներից՝ Գերմանիայի, Իտալիայի ու Հունաստանի հետ։ Իսկ հարավ-արևմտյան Ասիայում գերազանցում են իսլամ դավանող պետությունները, որոնք իրենց հերթին դժվարեցնում են հարաբերությունների կարգավորմանը Վրաստանի հետ։ Վրաստանի կարևոր դերերից մեկը դա ցամաքային ու ջրային ճանապարհներ են, որոնցով հարավ-արևմտյան Ասիայի մի շարք երկրների քաղաքացիները մուտք են գործում Ռուսաստանի Դաշնություն, դրանից էլ Եվրոպա, կամ Արևելյան Ասիա։ Զարգացած է Վրաստանի նավային ու ցամաքային ճանապարհները, քանի որ Վրաստանը “կապում” է ՌԴ, Եվրոպան Հարավ-արևմտյան Ասիայի հետ։ Այն հանդիսանում է “միջանցք”, որն կապում է երկու տարածաշրջանները։ Այդ ճանապարհը մեծ եկամուտներ է բերում Վրաստանի տնտեսությանը։ Վրաստանը ունի ավելի լավ հարաբերություններ արևմուտքի ու Հյուսիսային Ալիանսի հետ, քան հարավ-արևմտյան երկրների հետ։ Բացառում ենք Հայաստանի Հանրապետությունն ու Թուրքիան։ Ադրբեջանի հետ կապ ունի նավթամուղիների շնորհիվ և այդպես են զարգանում երկու պետությունների միջև հարաբերությունները։

3. Որո՞նք են Վրաստանի զարգացման նախադրյալները:

Վրաստանի զարգացման խանադրյալներից են թեթև և քիմիական արդյունաբերությունը, նորանոր տեխնիկայի զարգացումն ու արտահանումը։ Զարգացման նախադրյալներից ամենակարևորը դա Սև ծովն է, որը պարգևում է շատ կարևոր շինարարական նյութեր։ Սև ծովը հարուստ է տարբեր մետաղներով։ Մետալուրգիան ու մետաղաձուլությունը Վրաստանում զարգացած են։ Այստեղ արտահանում են մանգան, պղինձ, արծաթ, ցինկ և այլ կարևոր քիմիական տարրեր։ Զարգացած է հարաբերությունները Հյուսիսային Ալիանսի ու Եվրոպական մի շարք երկրների հետ հարաբերությունները, որոնք մեծ եկամուտներ են բերում Վրաստանին։ Զարգացման նախադրյալ է աշխարհագրական դիրքը, քանի որ դրա շնորհիվ է, որ Վրաստանը ունի ելք դեպի ծով ու գտնվում է երկու տարածաշրջանների մեջտեղում, որը նրան տարեկան մեծ գումարներ է պարգևում։ Վրաստանի զարգացման նախադրյալներից է նաև տուրիզմը, քանի որ ամեն տարի այս երկիր հաճախում են շատ մարդիկ աշխատելու նպատակով։ Վրաստանի զարգացման նախադրյալներից է թեթև արդյունաբերությունը, նաև մշակաբույսերի աճեցումն ու արտահանումը։ Վրաստանը աճեցնում է եգիպտացորեն, գարի, ցորեն, ցիտրոս, խաղող, պատրաստում է գինի, արտահանում է հանքային ջրեր, որոնցից ամենախոշոր ֆիրման դա <Բորժոմի>-ն է։ Այս հետևյալ կետերը մեծ եկամուտներ ու մեծ հաջողություններ են բերում Վրաստանին, դրա շնորհիվ է, որ Վրաստանը հարավ-արևմտյան տարածաշրջանում համարվում է զարգացած պետություն, բայց իհարկե կան որոշ անհամաձայնություններ կապված Վրաստանի որոշ տարածքների։

4. Գնահատեք հայ-վրացական հարաբերությունները, ի՞նչ ազդեցություն կարող են ունենալ ՀՀ-ի համար, ի՞նչ ուղղությամբ պետք է զարգանան այդ հարաբերությունները:

Հայ-վրացական հարաբերությունների գնահատականը կարող եմ տալ հետևյալ կերպ։ ՀՀ-ի ու Վրաստանի միջև դիվանագիտական հարաբերությունները իմ կարծիքով դեռ զարգացման փուլում են, ու հետագայում կարող է նկատվել պետությունների միջև զարգացում։ Զարգացման գլխավոր նախադրյալներից կարող է դառնալ ազգերի միջև ջերմ հարաբերությունները, մշակութային ու պատմական կապերը, նաև կրոնը և աշխարհագրական դիրքը։ Վրաստանի ու ՀՀ-ի հարաբերությունները այնքան լավ չեն, ինչքան Թուրքիայի ու Ադրբեջանի հարաբերությունենրը, բայց մոտ ապագայում կարող է լինել մեծ զարգացում։ Հայաստանը ու Վրաստանը համարվում են Կովկասի երկրներ, որոնցից Վրաստանը բաժանում է Կովկասը ՌԴ-ից ոււ արևմուտքից, իսկ Հայաստանը, որպես միջանցք միացնում է Կովկասը, արևմուտքը հարավ-արևմտյան, ասիական տարածաշրջանների հետ։ Այստեղ գլխավոր դերում է երկու երկրների կապերը ճանապարհային, օդային։ Վրաստանը ՀՀ-ի համար համարվում է ելք դեպի ՌԴ, դեպի Եվրոպա, քանի դեռ չեն բացվել Թուրքիայի հետ ճանապարհներն ու սահմանները, իսկ ՀՀ-ն ծառայում է Վրաստանի համար մուտք դեպի Հարավ-արևմտյան տարածաշրջան, ինչպես նաև Ասիա։ ՀՀ-ն ու Վրաստանը մեծ զարգացում կարող են ունենալ գյուղատնտեսության մեջ, քանի որ երկուսի աշխարհագրական դիրքը թույլ է տալիս որոշակի չափով արտադրել գյուղատնտեսական ապրանքներ։ ՀՀ-ն ու Վրաստանը ունեն լավ մշակութային ու պատմական կապեր, որոնք իմ կարծիքով ներկայում և ապագայում կհանդիսանան ամուր հիմք նոր ու ավելի բարեկարգ հարաբերությունների։ Մոտ ապագայում կարելի է նաև զարգացում տեսնել տեխնիկայի, արտադրության ոլորտում, քանի որ երկուսն էլ զարգացող պետություններ են, ուստի դրա համար էլ ժամանակաի ընթացքում կարող է նկատվել փոփոխություն արտադրության, հումքի և ներմուծման մեջ։ Վրաստանը ունի ելք դեպի ծով, իսկ ՀՀ-ն չունի ելք, բայց ունի շատ տեսարժան վայրեր, որոնք կարող են դառնալ տուրիզմի նոր շրջան երկու երկրների միջև։ Իմ կարծիքով պատմամշակութային կապերը նույնպես դրական կողմով կազդեն երկու պետությունների զարգացման, փոխհարաբերությունների և փոխհարգանքի մեջ։

Վրաստանի հարևան պետությունները և ափերը ողողող ջրային ավազանները

Վրաստանի հարևաններն են հյուսիսից Ռուսաստանի Դաշնությունը, Հարավ-արևելքից Ադրբեջանի Հանրապետությունը, հարավից Հայաստանի Հանրապետությունը և հարավ-արևմուտքից Թուրքիայի Հանրապետությունը։ Նաև իր տարածքում են գտնվում երկու ոչ ճանաչված պետություններ՝ Հարավային Օսետիան և Աբխազիան։ Այդ երկու տարածաշրջանները պատճառ են դառնում ռուս-վրացական հարաբերությունների վաթարացման, քանի որ Ռուսաստանը ճանաչում է երկու երկրներն էլ, իսկ Վրաստանը կտրականապես դեմ է իրավիճակի այդպիսի զարգացման, քանի որ երկուսն էլ ԽՍՀՄ-ից առաջ եղել են Վրաստանի կազմում։ Վրաստանը հարևանների հետ ունի նորմալ, ստաբիլ հարաբերություններ, որոնցից Հայաստանը, Թուրքիան տարածաշրջանում գլխավոր “դաշնակիցներն” են, իսկ Ադրբեջանի հետ այդքան լավ զարգացած չեն հարաբերությունները։ Ռուսաստանի հետ չկա նորմալ հարաբերություն, քանի որ բացի երկու չճանաչված երկրներից, կա նաև ուրիշ խնդիր։ Վրաստանը ցանկանում է մտնել Հյուսիսային Ալիանս՝ ՆԱՏՈ, որին դեմ է Ռուսաստանը, քանի որ վերջինս չի ուզում սահմանակցել ՆԱՏՈ-յի անդամների հետ։ Նշեմ, որ չորս երկրներ կան, որոնք հանդիսանում են ՆԱՏՈ-յի անդամ և հարևան են Ռուսաստանի հետ։ Դրանք են՝ Էստոնիան, Լատվիան, Լիտվան, Լեհաստանը։ Նաև խնդիր է դրված Ուկրաինայի և Վրաստանի անդամակցմանը։

Դասի հղումը, Իրանի բնակչությունը

1․ Քարտեզի վրա նշել Իրանի հարևան պետությունները և ափերը ողողող ջրային ավազանները:

Ամբողջ աշխարհի մասշտաբով

Արևմտյան Ասիայի մասշտաբով

Ափերը ողողող ջրային ավազաններ

Հյուսիսից — Կասպից ծով

Հարավ-արևմուտք — Պարսից ծոց

Հարավ — Օմանի ծոց

Հարավ-արևելք — Արաբական ծով

2․ Բնութագրեք Իրանի աշխարհագրական դիրքը:

Իրանի աշխարհագրական դիրքը բազմազան է։ Լեռնային տարածքները զբաղեցնում են երկրի մոտ 1/3 մասը, մեծ տեղ են զբաղեցնում Իրանական բարձրավանդակը, արևմուտքից՝ Հայկական լեռնաշխարհի մի մեծ մասը, նաև Զագրոսի և հարավից Մեկրանի լեռները։ Իրանի տարածքի մոտ 11 %-ը անտառային է։ Իրանը բաժանված է երկու մեծ դաշտավայրերի՝մերձկասպյան և կենտրոնական դաշտավայրի։ Հարուստ է մարգագտեիններով,որոնք տարածված են ափամերձ շրջաններում։ Իրանի ամբողջ հյուսիսային հատվածը ընկած է մերձարևադարձային գոտում,իսկ հարավային տարածքներից ՝ Պարսից ծոցի և Օմանի ծոցի շրջանները ընկած են արևադարձային գոտում։ Դա է պատճառը,որ այստեղ այդքան էլ շատ չեն տեղումները տարեկան հաշվարկով և դա է պատճառ դառնում գյուղատնտեսության ոչ շատ զարգացվածությանը։ Իրանը հարևան է 7 պետության հետ՝ Թուրքիայի, Հայաստանի, Ադրբեջանի, Իրաքի, Թուրքմենստանի, Աֆղանստանի և Պակիստանի հետ։ Կլիման ափամերձ շրջաններում համեմատաբար բարենպաստ է բուսաբուծության, անասնապահության համար։ Իրանի աշխարհագրական դիրքը հարուստ է գունավոր մետաղներով,որոնցից են քրոմը,պղինձը,կապարը, շինանյութից՝մարգարիտը,իսկ վառելիքաէներգետիկ արդյունաբերությունից՝ նավթը,բնական գազը։ Նավթը և բնական գազը առաջատար ճյուղերն են և տարեկան մեծ եկամուտներ են բերում Իրանին։ Նավթի կեսից շատը ներմուծվում է տարբեր երկրներ։ Իրանը 4 տեղն է զբաղեցնում նավթի պաշարներով,և 1-ը բնական գազի պաշարներով։ Իրանի աշխարհագրական դիրքը ամենահներից է,և ունի հին քաղաքակրթություն և պատմություն։ Իրանը լավ կապեր ունի Մերձավոր Արևելքի, Կենտրոնական Ասիայի, Եվրոպայի հետ։ Բայց հարևան Աֆղանստանի, Պակիստանի, Թուրքիայի ոչ ստանդարտ ներքին քաղաքական խնդիրների պատճառով ճանապարհորդության և հարաբերությունների կարգավորման հնարավորությունների պակաս է զգացվել։ Հարևան Իրաքի, Աֆղանստանի քաղաքացիական պատերազմի պատճառով արտագաղթը այդ պետություններ նվազել է։ Իրանի կարևորագույն ճյուղը դա արդյունաբերությունն է։ Իրանի աշխարհագրական դիրքը ամենաբարենպաստներից է օդային և ցամաքային ճանապարհների համար,որովհետև Իրանը գտնվում է Կենտրոնական Ասիայի և Արևմտյան Ասիայի,Եվրոպայի մեջտեղում։ Դա մեծ հնարավորութուններ է ընձեռում Իրանին,քանի,որ բոլոր օդային,ցամաքային ճանապարհորդությունները անցնում են Իրանով։ Դա ամեն տարի մեծ եկամուտներ է բերում Իրանին։ Իրանի ափերը ողողում են Պարսից ծոցը, Օմանի ծոցը և Կասպից ծովերի ջրերը։

3․ Ի՞նչ դեր ունի Իրանը հվ-արմ Ասիայում:

Հարավ-արևմտյան Ասիայում ունի մեծ կապեր տարբեր երկրների հետ։ Քանի,որ Իրանը համարվում է Հարավ-արևմտյան Ասիայի ամենաբազմազգ, բազմակրոն, ամենամեծ բնակչության և տարածքով երկիր, գաղտնիք ,չէ,որ կունենա ընդհանուր հարաբերական կապեր Մերձավոր Արևելքի և Կենտրոնական Ասիայի հետ։ Իրանը ունի դեր վառելիքաէներգետիկ արդյունաբերության էքսպորտի,շինանյութերի էսպորտի,նաև մշակաբույսերի,ձկնեղենի,թեթև և քիմիական արդյունաբերության պաշարների արտահանմամբ և ներմուծմամբ։ Իրանի գտնվում է 3 մեծ ջրային ավազանների կենտրոնում՝ Պարսից և Օմանի ծոցերի, Կասպից ծովի կենտրոնում։ Այդ ջրերը հարուստ են ձկնեղենի տեսակներով՝ առանձնապես թառափով։ Նաև հարուստ են տարբեր քիմիական արդյունաբերության պաշարներով,որոնցից են մարգարիտը և տարբեր այլ բույսերը։ Հարավ-արևմտյան Ասիայում ունի ընդհանուր բարեկամական կապեր Արաբական երկիր՝ Սաուդյան Արաբիայի, Օմանի, Կատարի, Քուվեյթի, Իրաքի,իսկ Կենտրոնական Ասիայի՝ Թուրքմենստանի, Աֆղանստանի հետ։ Ամենաշատը արտահանում և ներմուծվում են վառելիքաէներգետիկ նյութերը՝ նավթը,բնական գազը, թեթև և քիմիական արդյունաբերությունից, նաև շինարարությունից արտահանվում և ներմուծվում են գունավոր, սև մետաղներ, որոնցից են քրոմը, պղինձը, կապարը, սնդիկը և այլն․․․։ Զարգացած է նաև մշակվող բույսերի արդյունաբերությունը՝բամբակի,բրինձի։ Բրինձը աճեցվում է միմիայն մերձկասպյան շրջանում։ Գյուղատնտեսության գլխավոր ճյուղը դա հացահատիկի մշակումն է։ Մշակվում են ցորեն, գարի, բրինձ, եգիպտացորեն։ Բոլոր այդ մթերքները ներմուծվում են հարևան պետություններ։ Զարգացած հարաբերությունների հիմքում է ընկած նաև երկրների կրոնի դավանումը։ Իրանի Հարավ-արևմտյան երկրների Իսլամ դավանող ամենամեծ պետությունն է։ Սակայն իրանցիների 91%-ը դավանում են շիա ուղղությունը,որն տարածաշրջանում ընդունված է երկու երկրներում՝ Իրանում և Ադրբեջանում։ Մյուս երկրները դավանում են սունի ուղղությունը։ Իրանը բազմազգ և բազմակրոն պետությունն է։ Այնտեղ ,ինչպես ապրում են քրիստոնյաներ,այդպես էլ հրեաներ, ասորիներ, հույներ և այլ կրոնի մարդիկ։ Իրանը ունի լավ և մեծ դեր Հարավ-արևմտյան Ասիայում,բայց այդ սահմաններից դուրս կան լարված հարաբերություններ գերտերությունների հետ։ Միացյալ Նահանգների հետ վերջին 20 տարում հարաբերությունները միմիայն վատթարանում են ատոմակայանների պատճառով։ Քանի,որ Իրանը մեծ պետություն է,ապա պաշտպանվելու համար ցանկանում է ստեղծել ատոմային,միջուկային զենք,ինչպես դա արել են Իսրայելը և Հյուսիսայի Կորեան Ասիայի մյուս ծայրում։ Բայց համարելով դա վտանգավոր երևույթ Միացյալ Նահանգները շատ պատժամիջոցներ և սանկցիաներ են կիրառել Իրանի դեմ և շարունակում են կիրառել։ Այդպես այդ երկու ժողովրդները իրար ատում են։ Դա ընդամենը քաղաքավարական և քաղաքական խնդիրներ են։ Բայց, չնայած դրան, Իրանը ունի հզոր, կայուն և կանգուն բանակ, որն որոշ ժամանակ զերծ կպահի հետագա վտանգավոր քայլերից։

4․ Որո՞նք են Իրանի զարգացման նախադրյալները:

Իրանի զարգացման նախադրյալներից է ջրային ավազանների առկայությունը։ Իրանի ափերը հարավից ողողում են Պարսից և Օմանի ծոցերի ջրերը,իսկ հյուսիսից՝ Կասպից ծովի ջրերը։ Իրանի զարգացման նախադրյալ է վառելիքաէներգետիկ, քիմիական և թեթև արդյունաբերությունները։ Վառելիքաէներգետիկ արդյունաբերությունից զարգացած ճյուղերն են նավթի և բնական գազի արտահանումը,իսկ քիմիական արդյունաբերությունից՝ քրոմի, կապարի, պղինձի, մարգարիտի, սնդիկի,գունավոր և սև մետաղների արտահանումը և ներմուծումը։ Քիմիական արդյունաբերության գլխավոր ճյուղերից է ռետինե արդյունաբերությունը։ Այնտեղ պատրաստվող բոլոր ռետինե իրերը,սպասքը, կենցաղային հարմարանքները ներմուծվում են հարևան երկրներ։ Թեթեև արդյունաբերությունից զարգացած է գորգագործությունը։ Դա ամենահին և ամենազարգացած ճյուղերից մեկն է։ Զարգացած է նաև տուրիզմը։ Ամեն տարի շատ մարդիկ են այցելում այդ երկիրը և դա մեծ եկամուտներ է բերում։ Ամենամեծ զարգացման նախադրյալներից դա օդային և ցամաքային խաչմերուկն է։ Քանի,որ Իրանը գտնվում է Կենտրոնական, Հարավային Ասիայի և Արևմտյան,Մերձավոր Արևելքի մեջտեղում,դա մեծ եկամուտներ է բերում տնտեսությանը։ Այդ տարածաշրջանում անցնող բոլոր ավտոմոբիլային,երկաթուղային,օդային ճանապարհները,որոնք իրար են կապում տարբեր երկրներ,մեծ օգուտ և եկամուտ են բերում Իրանին, դրանցով անցնելու համար։ Իրանը ունի զարգացում տեխնոլոգիաների, սարքերի,կենցաղային հարմարանքների մեջ։ Իհարկե նոր-նոր է զարգանում,բայց արդեն ունի առաջընթաց,որն հետագայում կարող է դառնալ միջազգային շուկայի կարևոր ապրանքը։ Զարգացման նախադրյալներից է հզոր,կայուն բանակը։ Այն զբաղեցնում է 7 հորիզոնականը ըստ ուժի ամբողջ աշխարհում։ Զարգացման նախադրյալ է նաև Մերձավոր Արևելքի երկրների,Կենտրոնական և Հարավային Ասիայի երկրների հետ փոխհարաբերությունները,որոնք ամեն տարի մեծ եկամուտներ են բերում։ Քանի,որ Իրանը ունի սահման Հայաստանի հետ և ունի լավ հարաբերություններ ՀՀ-ի հետ,գաղտնքի,չէ,որ հենց ՀՀ-ն է ծառայում ,որպես միջանցք դեպի Եվրոպա,դեպի հյուսիս։ Դրա համար 2020 թվականի պատերազմից հետո կիրառվող սանկցիաները միջանցքի համար Հայաստանի դեմ, մերժվում են Իրանի կողմից,ոչովհետև նրա համար այդ միջանցքը, Սյունիքի 36 կմ-անոց ճանապարհը ելք է դեպի Եվրոպա։ Եթե Հայաստանի հետ չունենար այսպիսի կապեր,ապա չէր պաշտպանի Հայաստանի շահերը,այլընտրանք կգտներ Թուրքիայով դեպի Եվրոպա։ Իրանի զարգացման նախադրյալն է հացահատիկի,բուսաբուծության ճյուղը։ Այնտեղ են աճեցվում մեծ քանակի եգիպտացորեն, բրինձ, շաքար, ցորեն, գարի,որոնք հետո ներմուծվում են։ Իրանի զարգացման նախադրյալն է բամբակագործությունը, գորգագործությւոնը, որն նույնպես տարածված է տարածաշրջանում։ Իրանի ունի ձկնեղենի մեծ պաշարներ և բազմազանություն,որն ներմուծվում է,ինչպես Հայաստան,այդպես էլ Եվրոպական,Ասիական երկրներ։ Իրանի ներքին քաղաքականությունը ուղղված է ատոմային,միջուկային զենքի ստեղծմանը,որն իհարկե պատժամիջոցներ է ստանում ԱՄՆ-ի, Չինաստանի կողմից։ Իրանը իր դերն ունի նաև Աֆրիկական մի շարք երկրներում։ Իրանական քաղաքավարությունը ուղղված է կարգավորել հարևան պետությունների հետ հարաբերությունները,բայց վերջիներս սուր և տեղ-տեղ սխալ սանկցիաների և հայտարարությունների պատճառով ,կարգավորումները վերածվում են լարված պայքարի,բայց ոչ պատերազմական։ Վերջին ամիսներին Մեղրիի միջանցքի հարցի շուրջ, Ադրբեջանի շատ սուր հայտարարությունից հետո Իրանը նույնպիսի հստակ և ուժեղ հայտարարություններ է մղել դեպի Ադրբեջան,ստիպելով վերջինիս վերանայել իրավիճակի սրուցումը։

Դասի հղումը

Այլ հղումներ 123

1․ Քարտեզի վրա նշել Թուրքիայի հարևան պետությունները և ափերը ողողող ջրային ավազանները:

Հարևան պետություններ

Երկրորդ օրինակ

Ողողող ջրային ավազաններ

2․Բնութագրեք Թուրքիայի աշխարհագրական դիրքը:

Թուրքիայի աշխարհագրական դիրքը բաժանված է երեք մասի՝անտառային — մոտ % տոկոսը, լեռնային մոտ 45 % և սարահարթային։ Լեռնային տարածքներն են Հայաստանի, Իրանի և Վրաստանի սահմանին։ Այստեղ են ձգվում Հայկական լեռնաշխարհի սարերը,Հյուսիսից՝ Պոնտական լեռներն են ձգվում,իսկ Հարավից՝Տավրոսի լեռնաշղթան։ Հայաստանի,Թուրքիայի և Իրանի սահմանին է գտնվում սուրբ Արարատ լեռը։ Ասիական մասի արևմուտքում է գտնվում Անատոլիական սարահարթը,որի վրա կառուցված են կարևոր քաղաքները,որոնցից է մայրաքաղաք ՝Անկարան։ Կլիման բարենպաստ է,և նույնպես բաժանվում է ըստ տարածաշրջանների։ Արևմուտքում ավելի չոր է ու շոգ,իսկ հյուսիսում,հարավում ավելի խոնավ ու ոչ այդքան շոգ։ Աշխարհագրական դիրքը նպաստել է Թուրքիային ունենալ 9 պետություն-հարևաններ։ Դրանք են՝Հայաստանը, Ադրբեջանը /Նախիջևանի միջանցքով/, Իրանը, Սիրիան, Իրաքը, Բուլղարիան, Վրաստանը, Կիպրոսը և Հունաստանը։ Ոչ լավ հարաբերությունների մեջ է գտնվում Հայաստանի,Կիպրոսի,Հունաստանի և Բուլղարիայի հետ։ Աշխարհագրական դիրքը բաժանել է Թուրքիան երկու աշխարհամասերի միջև՝ Եվրոպա և Ասիա։ Աշխարհագրական դիրքը նպաստում է մետաղի արտահանումը,բուսաբուծությանը,որոնք կարևոր ճյուղեր են արտադրության և տնտեսության մեջ։ Աշխարհագրական դիրքի շնորհիվ Թուրքիայի ափերն են ողողում ՝ Սև ծովը,Միջերկրական ծովը,Էգեյան ծովը, Մարմարե ծովը և Ստամբուլը կիսով նեղուցը՝ Բոսֆորի նեղուցը։ Ստամբուլի հարավային մասը կիսում է երկրորդ նեղուցը,որը կոչվում է Դարդանելի նեղուց։ Կլիման Անատոլիական սարահարթում շոգ է ու չոր ամռանը,իսկ ձմռանը ցուրտ ու խոնավ։ Այդ տարածաշրջանում շատ անձրևներ չեն տեղում,որը չի նպաստում բուսաբուծության զարգացմանը։ Թուրքիայի տարածքից են սկիզբ առնում 4 պատմական գետերը՝Արաքսը,Կուրը,Եփրատը և Տիգրիսը։ Ափամերձ շրջաններում՝ Սև ,Էգեյան ծովերի ափերին զարգացած է բուսաբուծությունը,հողագործությւոնը։

3․ Ի՞նչ դեր ունի Թուրքիան հվ-արմ Ասիայում:

Քանի,որ Թուրքիան իսլամական հանրապետությունն է,գաղտնիք չէ,որ ընդհանուր կապեր ու սերտ հարաբերություններ ունենա մերձավոր արևելքի հետ։ Հարավ-արևմտյան Ասիայում, բոլոր երկրները, բացի երեքից՝ Վրաստան,Հայաստան և Կիպրոս,մնացածը իսլամական հանրապետություններ են։ Թուրքիան Հարավ-արևմտյան շրջանում ունի մեծ դեր։ Իհարկե Թուրքիան չունի այնքան շատ գազ և նավթ,ինչպիսիք են Ադրբեջանը և Արաբական երկրները,բայց Թուրքիան ձկնորսության,գյուղատնտեսությամբ առաջատարներից է։ Հարավ-արևմտյան շրջաններում ունի սերտ հարաբերություններ Ադրբեջանի Հանրապետության հետ,որն իր գլխավոր դաշնակիցն է տարածաշրջանում,նաև Արաբական Երկրներից ԱՄԷ-ի,Սաուդյան Արաբիայի, Քուվեյթի և Քատարի հետ։ Թուրքիան արտահանում և ներմուծում է գյուղատնտեսական ապրանքներ,սնունդ,որոնցից են ցորենը,կորեկը,լոբին,գարին, ձկնորսության ոլորտից ձկնեղենի բազմազան տեսակներ,իսկ հողագործությունից մրգեր,բանջարեղեններ։ Թուրքիան նորանոր տեխնոլոգիաների երկիր է,և համեմատաբար ավելի զարգացած է նոր տեխնոլոգիաներով,քան հարևան-երկրները՝ Լիբանանը, Սիրիան, Իրաքը, Իրանը, Վրաստանը, Բուլղարիան։ Մասամբ դա կախված է մարդու հնարավորություններից և այդ երկրի դերից,այսինքն թե ինչ դեր ունի աշխարհում։ հողագործությունից զարգացած է բամբակամշակումը,որը ներմուծվում է հարևան երկրներ։ Նաև մետաքսամշակումն է իր դերը զբաղեցնում տնտեսության մեջ և ամեն տարի ահռելի գումարներ է բերում Թուրքիայի տնտեսությանը,վերջինս էլ զարգանում է։ Թեթև և քիմիական արդյունաբերությունները նույնպես արտահանվում և ներմուծվում են։ Թուրքիան քրոմի,վոլֆրամի,սնդիկի,պղնձի Ասիայի գլխավոր մատակարարողն է։ Սև ծովի ափերին ամբողջ տարին շատ անձրևներ են տեղում, բայց միջերկրածովային ափերին տեղումները շատ քիչ են: Ափամերձ շրջաններում աճեցնում են խաղող, մրգեղեն, ցիտրուսներ, ձիթենի, եգիպտացորեն, բրինձ, ծխախոտ, շաքարի ճակնդեղ,որն նույնպես ներմուծվում է տարբեր երկրներ։ Թուրքիան զենք-զինամթերք արտադրող երկիր է,որն վերջին տարիներին մի քանի անգամ ապացուցվել է։ Թուրքիան արտադրում է նորանոր տեխնոլոգիաներով զարգացած էլեկտրական զենքեր,որոնք մեծ վնաս են հասցնում հակառակորդներին,թիրախներին։ Այդպիսի զենքերը վաճառում է Ռուսաստանին և իր դաշնակցին՝ Ադրբեջանին։ վերջին հայ-ադրբեջանակն պատերազմը ապացուցեց,որ այս դարը տեխնոլոգիաների դար է,և հաղթում է նա,ով ավելի զարգացած է։

4․ Որո՞նք են Թուրքիայի զարգացման նախադրյալները:

Զարգացման նախադրյալներից է տուրիզմը,մասամբ դա կախված է ջրային ավազանների առկայությունից և մշակույթից՝պատմությունից։ Թուրքիայի ափերն են ողողում Միջերկրական,Մարմարե,Էգեյան և Սև ծովերը։ Թուրքիան եկամուտ է ստանում նաև երկու նեղուցներ ունենալու համար։ Այդ երկու նեղուցներ են՝Բոսֆորի և Դարդանելի։ Նավերը բավականին կրճատելով իրենց ճանապարհը դեպի Եվրոպա․ մեծ գումարներ են վճարում դրանցով անցնելու համար։ Թուրքիայում գերակշռում են տղամարդիկ,և դա էլ ունի իր դերը զարգացման մեջ։ Տղամարդիկ ավելի կայուն են և կարողանում են աշխատել այնպիսի վայրերում,որտեղ կանայք չեն կարողանում,դրանով էլ զարգացնում են տնտեսությունը։ Թուրքիայի մյուս զարգացման նախադրյալը դա հողագործություն է և բուսաբուծությունը։ Թուրքիան արտադրում է մեծ քանակի չրեղեն,չոր մրգեր,մրգեր և բանջարեղեններ,հացահատիկից արտադրում է ահռելի քանակի կորեկ,գարի,ցորեն,եգիպտացորեն։ Դրան նպաստում է խոնավ,ափամերձ շրջանը,որն զարգացնում է այդ ճյուղը։ Արտադրում է բամբակ,մետաքս,արտահանում է գունավոր,սև մետաղներ,քիմիական արդյունաբերություն։ Թեթև արդյունաբերությունը ամենազարգացած ճյուղերից է,որն ամեն տարի մեծ եկամուտներ են բերում Թուրքիան։ Արտահանում է սև մետաղ,երկաթ,ծծումբ,ալյումին,պղինձ։ Վառելիքաէներգետիկ արդյունաբերությունը նույնպես զարգացած է,բայց ոչ այնքան զարգացած,ինչպես թեթև և քիմիական արդյունաբերությունները։ Վառելիքաէներգետիկ արդյունաբերությունից Թուրքիան արտահանում է նավթ,բնական գազ,ածուխ։ Համեմատաբար ավելի քիչ է արտահանում և ներմուծում,քան իր գլխավոր դաշնակից՝ Ադրբեջանը։ Թուրքիայում զարգացած է էլեկտրականությունը,որին նպաստում են ջրամբարները։ Այդպիսի ջրամբարներ տեղակայված են Ստամբուլում,Անկարայից ոչ հեռու,Էրզրումում,Կարսում։ Ասիայում Թուրքիան գլխավոր տեղն է զբաղեցնում վոլֆրամի,քրոմի,պղնձի,ծծմի,սնդիկի հանքաքարի արդյունաբերությամբ։ Զարգացման նախադրյալ է ՆԱՏՕ-յի և Եվրոխորհրդի անդամ լինելը։ Այդ համաժողովները ստեղծված են օգնել և պաշտպանել իրենց անդամներին,իսկ Թուրքիան հանդիսանում է ՆԱՏՕ-յի անդամ և ունի լավ կապեր Միացյալ Նահանգների հետ։ Բայց վերջին ամիսներում Թուրքիայի հարաբերությունները ՆԱՏՕ-յի անդամների և Միացյալ Նահանգների հետ վատթարացել են,որոնք կարող են նպաստել երկու երկրների լարված դրությանը։ Իհարկե այստեղ Թուրքիան ավելի է տուժում,որովհետև կորցնում է Եվրոպայի և ՆԱՏՕ-յի գլխավոր դաշնակցին և պաշտպանողին։ Վերջին օրերում Թուրքիայում տեղի էր ունեցել լիրայի անկումը,որը ստիպել է հազարավոր մարդկանց դուրս գալ ցույցերի,որպեսզի իշխանությունը փոխվեր։ Դա նպաստել էր Թուրքիայի տնտեսության անկմանը,բայց վերջերս այն կարգավորվել է և գտնվում է ստաբիլ վիճակում։ Նաև Թուրքիան հանդիսանում է Իսլամական հանձնաժողովի անդամ և ունի լավ և սերտ կապեր,ինչպես արևելյան Ասիայի հետ,մասամբ Պակիստանի,Թուրքմենստանի հետ,այդպես էլ Աֆրիկայի հետ՝Ալժիր,Թունիս,Լիբիա,Մարոքո,Եգիպտոս և այլն․․․։ բացի իսլամական հարաբերություններից ունի լավ հարաբերություններ Եվրոպական մի շարք երկրների հետ,որոնցից են օրինակ Ուկրաինան,Սլավոնական երկրները, Ալբանիան,Վրաստանը, Մոնտենեգրոն, Գերմանիան,Իտալիան ,Իսպանիան և այլ զարգացած երկրներ։ Թուրքիայի զարգացման նախադրյալ է նաև իր բանակի հզորությունը։ Թուրքիայի բանակը մերձավոր արևելքի և Հարավ-արևմտյան Ասիայի ամենաուժեղ բանակներից է,որն կառավարվում է Միացյալ Նահանգների կողմից և օգնություն է ստանում վերջինիս,ՆԱՏՕ-յի և Եվրոխորհրդի անդամների կողմից։ Թուրքիան վարում է Եվրոպական քաղաքականություն,որն նպաստում է ստաբիլ եվրոպական շփումներին,բայց իհարկե,ունի լարված իրավիճակ Հունաստանի,Կիպրոսի և Հայաստանի սահմաններին։ Թուրքիան վարում է հակահայկական քաղաքականություն,որն ազդում է Հայ-թուրքական հարաբերությունների լարված իրավիճակին։ ՆԱՏՕ-յի և Եվրոխորհրդի բոլոր անդամները,այդ թվում նաև ԱՄՆ ճանաչել են Հայոց Ցեղասպանությունը,բայց Թուրքիան հատուկ չի ճանաչում ցեղասպանությունը,բայց իհարկե դա կախված է թուրքական քաղաքավարությունից։ Թուրքիան զավթել է Կիպրոսի հյուսիսային մասը և այնտեղ կառուցել է սեփական հանրապետությունը,որը կոչվում է Հյուսիսային Կիպրոսի Թուրքական Հանրապետություն՝ ՀԿԹՀ։ Նաև իր դերը ունի Սիրիայում,որտեղ կանգնեցրել է իր զորքերին։

Դասի հղումը 

1․Բնութագրեք Ադրբեջանի աշխարհագրական դիրքը:

Ադրբեջանի աշխարհագրական դիրքը լեռնային է։ Հյուսիսում ձգվում են Մեծ Կովկասի լեռներըհարավում՝Փոքր Կովկասի,իսկ հարավ-արևելքում Թավիշի լեռները։ Այս բարձրավանդակները զերծ են պահում հարևանների հարձակմանը։ Աշխարհագրական դիրքը ամենահին բնակավայրերից մեկն է,որովհետև այստեղ դարեր առաջ բնակվել են հայեր,մոնղոլներ,թաթարներ,թուրքեր,սելջուկ-թուրքրե,պարսիկներ և այլն ազգեր։ Աշխարհագրական դիրի 1/4 մասը լեռնային է,իսկ մյուս 2/4 մարգագետիններ են,որոնք նպաստում են անասնապահության,ոչխարաբուծությանը,բամբակամշակության և բուսաբուծության համար։ Կլիման մերձարևադարձային է,ու ամեն տարի այստեղ անձրևները միջինից շատ են տեղում։ Դրա շնորհիվ բուսաբուծությունը արդյունաբերության գլխավոր ճյուղերից է համարվում։ Աշխարհագրական դիրքը նպաստել է հարևան լինել 5 ինքնավար պետության հետ՝Հայաստանի,Թուրքիայի, Իրանի, Ռուսաստանի Դաշնության, Վրաստանի և ԼՂՀ-ի Հանրապետության հետ։ Լարված հարաբերություններ հետ է գտնվում Հայաստանի և Իրանի հետ,բայց դրան հակառակ ունի սերտ հարաբերություններ Թուրքիայի,Ռուսաստանի և Վրաստանի հետ,ունի համագործակցության կապեր։ Աշխարհագրական դիրքի շնորհիվ Ադրբեջանի ելք ունի դեպի կասպից ծով,որն հարուստ է ձկնեղենով,և օգտակար հանածոներով,որոնցից առանձնանում են նավթի և բնական գազի պաշարները։ Հարավ-արևմտյան տարածաշրանում միայն երեք պետություն է դավանում քրիստոնեությունը՝ Հայաստան,Վրաստան,Կիպրոս,իսկ մնացածը իսլամական հանրապետություններ են։

2․Ի՞նչ դեր ունի Ադրբեջանը հվ-արմ Ասիայում:

Ադրբեջանը հարավ-արևմտյան Ասիայում ունի իր մեծ դերը նավթի և բնական գազի էքսպորտի շնորհիվ։ հարավ-արևմտյան Ասիայում բացի երեք երկրից,մյուս երկրները դավանում են իսլամը,որն նպաստում է Ադրբեջանի հետ խիտ և սերտ հարաբերություններին։ Ադրբեջանը ունի բնական գազի և նավթի ահռելի պաշարներ,որոնք ներմուծվում են Թուրքիա և այլ տարբեր երկրներ։ Հարավ-արևմտյան Ասիայում ունի սերտ հարաբերություններ արաբական երկրների,Իսրայելի,Թուրքիայի հետ։ Ադրբեջանը ունի ձկնորսության զարգացած ճյուղ։ Կասպից ծովը հարուստ է ձկնեղենի տեսակներով։ Ադրբեջանը ունի բնական գազի մեծ պաշարներ,և դրա համար էլ կոչվում է Կրակի երկիր։ Իսրայելի համար Ադրբեջանը գլխավոր զենք գնողներից մեկն է,որն ազդում է վերջինիս զինված ուժերի հզորությանը։ Լավ հարաբերություններ ունի Վրաստանի և Ռուսաստանի հետ։ Ադրբեջանի տեխնոլոգիաների երկրիր է,որն ապացուցվեց պատերազմի ժամանակ։ Ադրբեջանի Հանրապետությունը Իսլամանակ բոլոր երկրների,բացի Իրանի հետ ունի լավ,սերտ և նպաստավոր հարաբերություններ։ Ադրբեջանը նաև ներմուծում է մշակված բամբակները,որոնք ահռելի մեծ քանակով են մշակվում կլիմայի նշորհիվ։ Ներմուծվում են նաև քիմիական տարրե,մետաղներ,ալյումին և երկաթ։ Չնայած,բացի հարավ-արևմտյան Ասիայից,Ադրբեջանը սերտ կապեր ունի Գերմանիայի,Մեծ Բրիտանիայի և այլ զարգացած եվրոպական երկրների հետ։ Սերտ կապեր ունի Հարավային Ասիայի երկրներից՝ Պակիստանի,Տաջիկստանի,Ղրղզստանի,Թուրքմենստանի հետ,բայց պոստսովետական երկրներից գրեթե ոչ մեկի հետ լավ,սերտ հարաբերությունների մեջ չի գտնվում,բացառենք ՌԴ։

3․Որո՞նք են Ադրբեջանի զարգացման նախադրյալները:

Զարգացման նախադրյալներից են սերտ կապերը իսլամական բոլոր երկրների հետ։ Դա նպաստում է փոխհամագործակցությանը և փոխհարգանքին։ Իսլամական համաժողովի բոլոր երկրների հետ ունի դիպլոմատիկ հարաբերություններ։ Զարգացման գլխավոր նախադրյալն է նավթի և բնական գազի արտահանումը և ներմուծումը տարբեր երկրներ։ Ըստ դրա է կառուցվում Ադրբեջանի տնտեսությունը։ Զարգացած է ձկնորսությունը,բավականին մեծ տեսականի ունի ձկան Ադրբեջանը։ Իրենց տեղն են զբաղեցնում ոչխարաբուծությունը,անասնապահությունը և բարենպաստ կլիմայի շնորհիվ բուսաբուծություն է զարգացած,որից առանձնանում է բամբակամշակումը։ Մետաղաձուլության ոլորտում, Ադրբեջանը նույնպես ունի մեծ պաշարներ՝մետաղի,ծծմբի,ալյումինի,քիմիական բազմաթիվ տարրերի,նավթի,բնական գազի,երկաթի և գունավոր մետաղների արտահանմամբ։ Մոլիբդենը՝մետաղաձուլության գլխավոր մասնիկներից մեկն է։ Նաև Ադրբեջանը զարգացած է նորանոր տեխնոլոգիաներով։ Սուգայիթում, Բաքվում կենտրոնացված են մեքենաշինության վրա,որն հետո օգտագործվում է նավթ արտահանելու համար և հանդիսանում է օգտակար,հեշտ միջոց։ Կենտրոնացված են մեքենաշինության տրանսպորտի ոլորտում։ Ադրբեջանում առկա են բոլոր տրասնպորտի տեսակները։ Ադրբեջանը հետ չի մնացել նորանոր էլեկտրական սարքերի,այդպիսի մեքենաների արտադրությունից։ Այդպիսի գործիքները,սարքերը ներմուծվում են Հարավ-արևմտյան երկրներով։ Գլխավոր զարգացման նախադրյալներից է ծովը՝Կասպից ծովը,որը գտնվում է Ադրբեջանի արևելքում և հյուսիս-արևելքում։ Կասպից ծովը ողողում է Ադրբեջանի,Իրանի, Ռուսաստանի,Ղազախստանի,Թուրքմենստանի ափերը։ Ջրային ավազանը թույլ է տալիս,որպեսզի տուրիզմը զարգանա։ Ադրբեջանում տուրիզմը զարգացած է,որն տնտեսության գլխավոր ճյուղերից է։ Այս տարածաշրջանում գլխավոր դաշնակից է համարվում Թուրքիան,որի հետ նա սահման ունի Նախիջևանի միջանցքով։ Ադրբեջանի գլխավոր էլեկտրաէներգիա մատակարարող միջոցը դա Մինգեչաուրի ջրամբարն է,որն շրջանի ամենամեծերից է։ Ադրբեջանը՝Հայաստանի և Վրաստանի հետ համեմատությամբ ,ավելի զարգացած է գյուղատնտեսության ոլորտում։

Ափերը ողողող ջրային ավազանները և հարևանները,

Կարմիր — Թուրքիա /Նախիջևան/

Բացկապույտ — Իրան

Վարդագույն — Հայաստան

Բացկանաչ — Վրաստան

Դեղին — Ռուսաստանի Դաշնություն