Հաջորդ հանդիպմանը — կարդալ ՙՙՀայկ և Բելՙՙ առասպելը: Ստուգաբանել Հայկ և Բել անունները: Պարզել, թե ինչ է խորհրդանշում Հայկի ու Բելի կռիվը: Բացատրել ՙՙՀայկի սերունդՙՙ արտահայտության իմաստը (ինչ հատկություններով օժտված պիտի լինի): Որքանով դու քեզ, քո ընտանիքը կհամարես հայկյան սերունդ: Նախագծին մասնակից դարձրու ընտանիքիդ անդամներին, թող իրենք էլ խոսեն:
Հայկ և Բել անունների նշանակությունը՝
Հայկ անունը ՝Հին հայկական դիցաբանական հայոց նահապետ Հայկի անունն է։ Ըստ ժողովրդական մեկնաբանության, Հայկ անունը նշանակում է «հսկա», «հաղթանդամ»:
Իսկ Բելը նշանակում է խավար,դժողք,անհավատք։Բելը Ասորեստանի թագավոր լինելով չկարողացավ դիմանալ Հայկի զորքերին ու իրեն։Անունը եղել է բաբելոնյան գերագույն աստված, նաև ասում էին նրան Բաբելոն քաղաքի հովանի։ Սեմական ցեղերը նախապես Բել են անվանել ամեն մի կուռքի, յուրաքանչյուր ցեղ ունեցել է իր Բելին։
Հայկի և Բելի կռիվը,որ կռիվն է խորհրդանշում մեր առօրյայում
Հայկի և Բելի կռիվը խորհրդանշում է Լույսի և խավարի կռվին։«Հայկ և Բել» առասպելից ավանդավեպի փոխարկվելու հնամենի նմուշ է. ենթահիմքում ընկած է լույսն ու գարունը խորհրդանշող աստվածային պայքարն ընդդեմ խավարն ու ձմեռը մարմնավորող բռնակալի։Լույսը և խավարը միշտ եղել են հնամենի թշնամիներին։Մին գնում է,մյուսը գալիս։Ահա և Հայկի և Բելի կռիվը խորհրդանշում է Լույսի և խավարի հարցը,պատերազմը։
Հայկի սերունդ
Հայկյան սերունդը իր ժամանակաշրջանում ցույց տվեց շատ դիվանագիտական քայլեր,ձեռնարկեց ճիշտ գործողություններ թշնամուն կանգնեցնելու համար։Հայկյան սերունդը պետք է օժտված լինի 4 կարևոր հատկանիշներով։Անկաշառություն,ինքնավստահություն,արդարություն,ազատասիրություն։Հայկյան սերունդը շատ խիզախ,անվախ արի ու խելացի սերունդ էր։Թեկուզ չնչին կորուստներով այդ սերունդը տարբերվում էր տարբեր թագավորություններից և նահանգներից։Հայկյան սերունդին նմանվելը կարծես անհնար է,բայց այդ խելացի սերունդը պետք է օժտված լինի խիզախությամբ,արիությամբ,խելացիությամբ,ուժով և համբերությամբ։Հայկյան սերունդը երբեք չի հանձնվել և չի փախել,այլ կռվել է մինչև վերջին կաթիլ արյունը։Դրա համար են ասում Հայկյան սերունդ,կամ Մեծ Հայք նահանգ,որովհետև այդտեղ ապրել են շատ խիզախ,անվախ,անհանձնվող,արի,խելացի ու ուժեղ մարդիկ։
Իմ ընտանիքը և Հայկյան սերունդը
Գաղտնիք չէ,որ ամեն հայի սրտում կա վրեժի խնդիր,որը կապված է հողերի հետ։Ամեն հայ պատրաստ է զոհվել հանուն իր հողի,պատվի,ընտանիքի և իհարկե հայրենիքի համար։Մեր այսօրվա սերունդը շատ նման է Հայկյան վրեժխնդիր ազգին,ով պատրաստ էր հոշոտել թշնամուն։
Իմ ընտանիքը շատ է նման Հայկյան սերունդին։
Հայկին նման է ամենաշատը իմ եղբայրը՝Արսենը,ով նույնպես շատ է սիրում կռվել։Արսենը վախկոտ չէ,նա պատրաստ է հարվածել այն մարդուն,ով նրան վիրավորել է։Հայկը նույնպես այդ բնավորույթունը ուներ,նա սիրում էր խփել տվյալ մարդուն։Հատկապես նման է Հայկին իմ հայրիկը՝Կարենը,ով նման է Հայկին իր խելացիությամբ,ուժով և խիզախությամբ։Նա շատ է նման Հայկին տարբեր բնավորություններով և սովորություններով։Իմ մայրիկը և իմ քույրիկը այդքան էլ նման չեն Հայկին,այլ ավելի շատ նման են վրեժ խնդիր ազգին,ով պատրաստ էր հանուն երկրի ամենիչին։
Զեյթունի 1895-1896 թթ. ապստամբությունը հայերի պատասխանն էր Համիդյան կոտորածներին: Հայերի ինքնապաշտպանական ուժը կոտրելու համար իշխանությունները կարևորում էին նաև այս տարածաշրջանի հպատակեցումը։ Այդ հանգամանքը հասկանալով՝ հայ ազգային ուժերը, մասնավորապես հնչակյանները միջոցներ ձեռնարկեցին լեռնագավառն ամրացնելու ուղղությամբ։ 1895 թվականի ամռանը Զեյթուն տեղափոխվեցին հնչակյան Գարուն Աղասին (Կարապետ Թուր-Սարգսյան), մշեցի հայդուկ Մխո Շահենը (Մխիթար Սեֆերյան) և ուրիշներ։ Ապստամբության փաստական ղեկավար դարձավ Նազարեթ Չավուշը (Նորաշխարհյան)։
Ռազմական գործուղություններ
75-ամյա Ղազար Շովրոյանի և Աղասու գլխավորությամբ զեյթունցիները հոկտեմբերի սկզբներին սկսեցին ապստամբությունը։ Մինչև հոկտեմբերի 16-ի լուսաբացը զինաթափեցին թուրքական 700-հոգանոց կայազորը, գրավեցին 600 հրացան, գերմանական 2 հրանոթ և մեծ քանակությամբ այլ զինամթերք։ Զորանոցի վրա բարձրացվեց ապստամբների կարմիր դրոշը՝ «Զեյթունի անկախ իշխանություն» վերտառությամբ։ Կազմվեց Զեյթունի ժամանակավոր կառավարություն՝ Աղասու նախագահությամբ։
1895 թվականի նոյեմբերին Զեյթունի վրա շարժվեց թուրքական երկու բանակ։ Դեկտեմբերի սկզբին ընթացող անհավասար մարտերում հայերը ծանր կորուստներ պատճառեցին թշնամուն։ Ապստամբների շարքերը մի պահ նոսրացան։ Բայց ալեզարդ իշխան Կարապետ Բասիլոսյանը, կոչ անելով կռվել մինչև վերջին շունչը, կարողացավ մարտիկներին կրկին տանել գրոհի։
19-րդ դարի երկրորդ կեսի ազատագրական պայքարի ցայտուն օրինակներից է Զեյթունի ինքնապաշտպանությունը: Զեյթուն քաղաքը (և համանուն գավառը) գտնվում է Թուրքիայի տարածքում` լեռնային Կիլիկիայում: Տեղանքը դժվարանցանելի է, շրջապատված լեռներով: Վաղ ժամանակներից այստեղ հայ ազգաբնակչություն էր կենտրոնացել: Հայությունը, ապավինած իր արիությանն ու անմատչելի լեռներին, կարողացել էր դարեր շարունակ հետ մղել նվաճողներին և պահպանել էր իր կիսանկախ դրությունը: Զեյթուն գավառը և քաղաքը փաստորեն կառավարում էին հայկական ավանդական իշխանական տները, որոնք թեթև հարկ էին վճարում սուլթանական իշխանությանը: Զեյթունում և գավառում 19-րդ դարի 2-րդ կեսին բնակվում էին 35-40 հազար հայեր և շուրջ 8,5 հազար մահմեդականներ:
Սարդարապատի ճակատամարտը
Սարդարապատի ճակատամարտ 1918 թ., տեղի է ունեցել 1918 թվականի մայիսի 21-29, հայկական կանոնավոր զորամասերի, աշխարհազորի և Արևելյան Հայաստան ներխուժած թուրքական զորաբանակի միջև։ Սարդարապատի հերոսամարտը հաճախ անվանում են «20-րդ դարի Ավարայր»
1917 թվականին Ռուսաստանում հոկտեմբերյան հեղաշրջումից և ապա դեկտեմբերի 5-ինԵրզնկայումՕսմանյան կայսրության 3-րդ բանակի և Անդրկովկասի կոմիսարիատի միջև կնքված զինադադարից հետո Կովկասյան ճակատից, մասնավորապես` Արևմտյան Հայաստանի տարածքից նահանջող ռուսական զորքերին սկսեցին փոխարինել նոր կազմավորվող փոքրաթիվ հայկական զորաջոկատները։ Օգտվելով ստեղծված ռազմաքաղաքական իրավիճակից՝ օսմանյան կառավարությունը ծրագրեց վերանվաճել համաշխարհային պատերազմի ընթացքում ռուսական բանակի գրաված տարածքները, ապա նաև ներխուժել Արևելյան Հայաստան ու Հարավային Կովկաս:
Թուրքական զորքերի արշավանքը ծանր կացության մեջ դրեց հայկական քաղաքական ղեկավարությանն ինչպես Թիֆլիսում, այնպես էլ Երևանում։ Մայիսի 19-ին՝ Սուրմալու ներխուժելուց հետո, թուրք գեներալ Հալիլ բեյը (Էնվեր փաշայի հորեղբայրը) Բաթումում հայտարարեց, թե «հայերը պարտված են և պետք է ենթարկվեն»։ Մյուս կողմից, Բաթումի բանակցություններում հայկական պատվիրակությունը (Ալեքսանդր Խատիսյան, Հովհաննես Քաջազնունի) Անդրկովկասի կառավարության հայ անդամ Խաչատուր Կարճիկյանին հղած հեռագրով խորհուրդ էր տալիս «ռազմական դիմադրություն ցույց չտալ թուրքերին»։
Ավարայրի հերոսամարտ
Ավարայրի ճակատամարտ, Ավարայր գյուղի մոտ 451 թվականի մայիսի 26-ին ապստամբ հայկական ուժերի և պարսկական բանակի միջև տեղի ունեցած ճակատամարտ։ Ավարայրի ճակատամարտը Սասանյան Պարսկաստանի դեմ հայ ժողովրդի ազգային-ազատագրական պայքարի բարձրակետն էր։
Վարդան Մամիկոնյանի հրամանով հայոց զորքը հավաքվեց Այրարատում և արագորեն շարժվեց թշնամուն ընդառաջ։ Սպարապետը ցանկանում էր ճակատամարտ տալ հայ-պարսկական սահմանում և կանխել երկրի ավերումը։ Սակայն Մուշկան Նյուսալավուրտի հրամանատարությամբ պարսկական զորքն արդեն անցել էր Հեր ու Զարևանդ գավառները և շարժվում էր դեպի երկրի խորքը։ Պարսիկների հսկայական բանակն ուժեղացված էր ընտիր հեծելազորով՝ «Մատյան գնդով», ու մարտական փղերով։ Պարսիկները շուտով մտան Վասպուրականի Արտազ գավառ և բանակ դրեցին Տղմուտ գետի աջ ափին՝ Ավարայրի դաշտում։ 451 թվականի գարնանը պարսկական բանակը Փայտակարանից շարժվելով, սահմանամերձ Հեր և Զարևանդ գավառներով մտնում է Մարզպանական Հայաստան: Պարսկական զորքերի խնդիրն էր՝ ճնշել հայերի ապստամբությունը, գրավել նրանց ռազմաքաղաքական կենտրոն Արտաշատը:
Ճակատամարտը սկսում է նետաձգությամբ, նիզականետությամբ և փոխադարձ գրոհով։ Հասնելով գետին՝ պարսիկները կանգ են առնում, իսկ հայերը անցնում այն և ամբողջ ճակատով մարտի բռնվում։ Հայերի ճնշմամբ թշնամու բանակի ձախ թևն ու կենտրոնը նահանջում են։ Վարդան Մամիկոնյանը պահեստազորի մի մասը նետում է կենտրոն՝ այնտեղ ճնշումը ուժեղացնելու համար, մնացած մասով օգնության է շտապում ձախ թևին և ետ շպրտում թշնամուն։ Բայց հակառակորդի պահեստազորը՝ վերադասավորվելով, շրջապատում են իրենց թիկունքը թափանցած հայկական հեծելագնդին։
Ավարայրի ճակատամարտից հետո ապստամբական շարժումը չմարեց։ Հայերն ամրացան անառիկ վայրերում և սկսեցին հարձակումներով արյունաքամ անել թշնամուն։ Պարտիզանական կռիվներ ծավալվեցին Արցախում, Տայքում և Տմորիքում: Այդ կռիվներին սկսեցին մասնակցել անգամ այն գավառների բնակիչները, որոնք մինչ այդ չէին մասնակցել ապստամբությանը։ Պարսիկներին ծանր հարված հասցրին նաև հոները։
Ի վերջո, ծանր կացության մեջ հայտնված պարսից արքունիքն ստիպված եղավ թեթևացնել հարկերը, հաշտվել Հայաստանի լայն ինքնավարության հետ, հրաժարվել բռնի կրոնափոխության ծրագրից։ Սակայն գերված հոգևոր առաջնորդները և նախարարները Տիզբոնում դատվեցին։ Առաջինները մահապատժի ենթարկվեցին, իսկ երկրորդներն ուղարկվեցին Միջին Ասիայի կողմերը։ Ավելի ուշ նրանց թույլատրվեց վերադառնալ հայրենիք և տիրել իրենց կալվածքներին։ Որպես ապստամբության առաջնորդներից մեկի՝ պարսից արքունիքը բանտ նետեց Վասակ Սյունուն, որը մահացավ ծանր հալածանքներից։ Հայրենիք վերադարձավ նաև հայոց այրուձին։ Պարսից արքունիքը որոշ ժամանակ վարում էր հայերին սիրաշահելու քաղաքականություն։
Բաշ-Ապարանի ճակատամարտ
Բաշ-Ապարանի հերոսամարտ, ճակատամարտ Արևելյան Հայաստան ներխուժած թուրքական բանակի և հայ կամավորական ջոկատների միջև 1918 թվականի մայիսի 23-29-ը։
Ապարանի ճակատամարտը սկսվել է 1918 թվականի մայիսի 23-ի կեսօրին, երբ Էսադ փաշայի դիվիզիան և Քյազիմ փաշայի երկու գնդերը (ավելի քան 10000 զինվոր ու թալանի պատրաստ 3000-ից ավելի դրսեկ, տեղացի թուրք ու քուրդ ելուզակ) մտել են Ապարանի գավառի սահմանը։ Հետախուզական առաջապահ գումարտակը ուշ երեկոյան հասել է Միրաքի կամրջի դիմաց, և թնդացել է նրանց վրա արձակված ապարանցի աշխարհազորայինների հրացանազարկը։
Սակայն ճակատամարտը սկսվել էր ավելի վաղ, երբ մայիսի 15-ին թուրքերը մտել էին Ալեքսանդրապոլ (այժմ՝ Գյումրի) և Արագած սարի հարավակողմով ու հյուսիսակողմով շարժվել դեպի Հայաստանի սիրտը՝ Երևան։
Հյուսիսակողմով արշավող թուրքերն անարգել մտել են Սպիտակ, գրավել շրջակա գյուղերը և ընթացքից շրջվել դեպի Ապարանի ճանապարհը։ Համընդհանուր խուճապ է սկսվել։ Սկսել են տեղահանվել նաև Ապարանի սահմանային գյուղերը։ Հյուսիսակողմից արշավող թուրքերի ճանապարհը հնարավոր էր փակել Աշտարակի մոտ, Եղվարդում, Երևանի սահմանագլխին։ Բայց Ապարանում թուրքերի առաջն առնելու մասին որևէ պլան նախապես չէր կազմվել։ Եվ այդ ճակատագրական պահին, երբ թվում էր, որ այլևս ոչ մի ուժ չէր կարող Ապարանի գավառամասում փակել թուրքերի ճանապարհը, Ազգային խորհրդի նախագահ Արամ Մանուկյանի հրամանով Ապարանի գավառապետ Սեդրակ Ջալալյանը և Ապարանի գավառի Արագյուղ գյուղի բնակիչ, Երևանի ոստիկանության աշխատակից Արսեն Տեր-Պողոսյանը սկսել են ծանոթանալ իրավիճակին։ Նրանք հանդիպել են Տեր-Հովհաննես Տեր-Մինասյանի հետ։ Իրավիճակի վերլուծությունից ծնվել է ինքնապաշտպանության վճիռը. կանգնել թշնամու դեմ, չգաղթել և չհանձնվել նրա ողորմածությանը։
Ինքնապաշտպանության հրամանատարությունն իրենց վրա են վերցրել Սեդրակ Ջալալյանն ու Արսեն Տեր-Պողոսյանը, ստեղծվել է պաշտպանության խորհուրդ Տեր-Հովհաննես Տեր-Մինասյանի նախագահությամբ։
Ապարանի ինքնապաշտպանական հերոսամարտն ավարտվել է փառահեղ հաղթանակով։ Թուրքերն այդ ճակատում տվել են 3000-ից ավելի զոհ։ Մեծ է Ապարանի ինքնապաշտպանական հերոսամարտի պատմական նշանակությունը։ Այն չի զիջում Սարդարապատի ճակատամարտին։ Այդ հերոսամարտերը մեր ժողովրդի գոյատևման նոր Ավարայրն էին՝ մեկը Արաքս գետի, մյուսը՝ Քասաղ գետի ափին։
Մուսա լեռան քառօրյա հերոսամարտը
Մուսա լեռան քառասուն օրը,ավստրիացի գրող Ֆրանց Վերֆելի ստեղծագործությունը՝ գրված իրական փաստերի հիման վրա։
Ինքնապաշտպանական կռիվները տեղի են ունեցել Մուսա լեռան վրա (Հալեպի նահանգի Անտիոք գավառում՝ Սվեդիա գյուղաքաղաքի մոտ): Լեռան շուրջը կային 6 հայկական գյուղեր՝ Քեբուսիե, Վագըֆ, Խդրբեկ, Յողունօլուք, Հաջի Հաբիբլի, Բիթիաս:
1915 թվականին հայերը Մուսա լեռան վրա Թուրքերի դեմ տանում են 53-օրյա պաշտպանություն։ Ավստրիացի գրող Ֆրանց Վերֆելը այդ ամենից ոգևորված որոշում է գրել վեպ Մուսա լեռան քառասուն օրը անվանմամբ։
Դեպքերը տեղի են ունեցել Մուսա Լեռան վրա ցեղասպանության ժամանակ: Լեռը գտնվում է պատմական Կիլիկյան Հայաստանի ծայրամասում՝ Միջերկրական ծովի ափին։ Հեղինակը վեպի սկզբում նկարագրում է Գաբրիել Բագրատյանի ընտանիքը: Նկարագրում է, թե ինչպես մի հասարակ մարդու հաջողվեց հիանալի կյանք կառուցել Ֆրանսիայում, ապրել որպես գիտնական և գեղարվեստասեր, որպես հնէաբան և փիլիսոփա:
1914 թվականի հուլիսն էր, Գաբրիելը վճռում է իր հետ Հայաստան տանել իր կնոջը` Ժուլիեթին և իր որդուն: Նա մեծ ցանկություն ուներ նրանց ծանոթացնել իր ժողովրդի և հայրենիքի հետ: Շաբաթներ են տևում, և վերջապես ընտանիքը հասնում է Յողունօլուք՝ Բագրատյանի ծննդավայր: Գաբրիելը կարծես ամեն քարի տեղ հիշում էր, բայց նրա հիշողության մեջ ամենաշատը տպավորվել էր այդ միստիկ լեռը` Մուսա լեռը: Ընտանիքը բարեհաջող տեղավորվում է և կարծես սովորում է այդտեղի կյանքին, բայց ահա սկսվում են Զեյթունի ջարդերը: Մազապուրծ եղած ժողովրդին տեղահանում են, վռնդում իրենց բնակավայրերից: Հազարանոց ժողովուրդը, ծանր փորձությունների միջով անցնելով, վերջապես հասնում է Յողունօլուք: Ապա սկսվում են նրանց սպառնալիքները և որոշվում է նրանց տեղահանության օրը: Յոթ գյուղերի ժողովուրդը իրենց համար ղեկավար են ընտրում Բագրատյանին, Կիլիկյանին և Տեր-Հայկազնունուն: Ղեկավարները, որպես ժողովրդի փրկության միակ միջոց ընտրում են Մուսա լեռ բարձրանալը: Ամեն ինչ պլանավորում են և թուրքերից թաքուն ժողովրդին բարձրացնում են լեռը:
Սկզբի օրերը շատ հանդարտ են անցնում, բանակը պատրաստվում է հակառակորդի հարձակմանը: Եվ ահա վերջապես տեղի է ունենում այդքան սպասված առաջին հարձակումը: Հայերը պարտության են մատնում թուրքական զորքին: Այդ դեպքից հետո Էնվերն ու Թալեաթը սկսում են մտածել մուսալեռցիների ամբողջովին բնաջնջման մասին: Երկրորդ հարձակմանը հայերը կարողանում են նույնպես դիադրել: Եվ կարծես փրկությունը արդեն մոտ էր, բայց ահա սկսվում է համաճարակ և տարածվում է տենդ հիվանդությունը: Ժողովուրդը հայտնվում է շատ ծանր վիճակում: Մեծ մասը ինչպես և ֆրանսուհի Ժուլիեթը սկսում են տառապել տենդով: Հայկազնունը մի խեղճ ամիի որդու նամակ է տալիս և ուղարկում է Հալեպ օգնություն գտնելու համար:
Արցախյան հերոսամարտ
Արցախի Հանրապետություն կամ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն, կամ Արցախ՝ չճանաչված հայկական պետություն Հարավային Կովկասում։ Արցախի Հանրապետությունն ճանաչված է միայն մասամբ ճանաչված Աբխազիայի և Հարավային Օսիայի, ինչպես նաև ճանաչված Մերձդնեստրյան Հանրապետության կողմից։ Ռազմաքաղաքական և տնտեսական առումով գրեթե միացված է Հայաստանին: Վերջինը ապահովում է Արցախի անվտանգությունը։
Արցախի մայրաքաղաքն ու խոշորագույն քաղաքը Ստեփանակերտն է, որը նաև երկրի վարչական, մշակութային և տնտեսական կենտրոնն է:
Արցախի Հանրապետությունը պատմականորեն զբաղեցնում է Մեծ Հայքի Արցախ նահանգի գրեթե ամբողջ տարածքը, ինչպես նաև Սյունիք և Ուտիք նահանգների փոքր մասը։ Հայ մեծանուն պատմաբան Լեոն Արցախը համեմատել է «հսկայական միջնաբերդի» հետ, առանց որի «անհնար է երևակայել Հայաստանի սրտի, այն է՝ Արարատյան երկրի պաշտպանությունը»։ Ներկայումս Հանրապետության վերահսկողության տակ է գտնվում նախկին Խորհրդային Միության կազմի մեջ մտնող Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզը, Շահումյանի շրջանի մի մասը և հարակից տարածքները։
Արցախի հանրապետության դրոշը․
1805 թվականին Արցախը միացվեց Ռուսական կայսրությանը, իսկ Ղարաբաղի խանությունը, որպես այդպիսին, դուրս մղվեց պատմության ասպարեզից։ 1917 թվականին Լեռնային Ղարաբաղն անցավ Հայոց ազգային խորհրդին և կարճ ժամանակ անց միավորվեց Հայաստանի Ժողովրդավարական Հանրապետության կազմի մեջ։ Նորաստեղծ Ադրբեջանն այս տարածքների նկատմամբ հավակնություններ ուներ հենց այս ժամանակներից ի վեր, ինչի պատճառով 1918-1920 թվականներին Ղարաբաղում ընթանում են զինված բախումներ։ 1920 թվականին տարածքը խորհրդայնացվում է, իսկ 1923 թվականին միավորվում Ադրբեջանական ԽՍՀ-ի կազմի մեջ մտնող ԼՂԻՄ-ի մեջ։ 1988 թվականի փետրվարին ժողովրդական պատգամավորների մարզային խորհուրդը դիմումով ներկայացավ Խորհրդային Հայաստանի և Ադրբեջանի ԽՍՀ-ների գերագույն խորհուրդներին՝ ԼՂԻՄ-ի Հայաստանի կազմում ընդգրկվելու հարցը լուծելու համար: Ադրբեջանական ԽՍՀ-ի հերագույն խորհուրդը մերժեց արցախցիներին և սկսվեց Արցախյան շարժումը, որը վերաճեց ազգային պայքարի: Դրան հաջորդած Արցախյան պատերազմում հայերը տարան վճռական հաղթանակ՝ ազատագրելով ոչ միայն ԼՂԻՄ-ի նախկին տարածքը, այլև Շահումյանի շրջանը և հարակից տարածքները: 1991 թվականի սեպտեմբերի 2-ին ընդունվում է Արցախի անկախության հռչակագիրը։
Զինանշան
Արցախի մասին առաջին վկայությունները պահպանվել են Ազոխի, Ծծախաչի, Հունոտի, Խորաձորի քարանձավներում և վերաբերում են հին քարի դարի ժամանակահատվածի աշելյան մշակույթին (մոտ 500-100 հազար տարի առաջ)։ Մարդու էվոլյուցիայի հարցերի պարզաբանման առումով բացառիկ արժեք ունի Հադրութի շրջանի Որվանի քարայրում հայտնաբերված Նեանդերթալյան մարդու ծնոտը։ Բրոնզի և երկաթի դարաշրջաններին վերաբերող դամբարանների, բնակատեղիների (Ստեփանակերտ, Խոջալու, Ամարաս, Մադաղիս, Խաչենագետի, Իշխանագետի հովիտներ) պեղումները հավաստում են, որ այս տարածքը պատկանում է մ.թ.ա. 5-3-րդ հազարամյակներում ձևավորված Կուր-Արաքսյան մշակութային շերտին։ Առավել կարևոր են մ.թ.ա. 3-րդ հազարամյակով թվագրող Ստեփանակերտի և Խաչենագետի հովտի եզակի դամբարանաբլուրները, որոնք հնդեվրոպացիների հնագույն գործունեության առաջին վկայություններից են։
Արցախ աշխարհը Հայկական լեռնաշխարհի անբաժանելի մասն է, որը հնագիտության տվյալների համաձայն հին քարեդարյան ժամանակաշրջանից ի վեր եղել է մարդու օրրաններից մեկը և այստեղ կյանքն առանց ընդմիջման շարունակվել է հետագա բոլոր ժամանակաշրջաններում:
Արցախցի հայը ի վերուստ ամենազոր Արարչի տված անաղարտ ձիրքով ու շռայլ տաղանդով դարերին է կտակել ամենապարզ քարե գործիքներից մինչև մարդկային քաղաքակրթության Պառնասին հասնող գոհարներ՝ Ամարաս ու Գանձասար։
#Հաղթելուենք
2020-ի սեպտեմբեր-հոկտեմբեր ամիսներին Լեռնային Ղարաբաղում տեղի ունեցած բախումները մեծ ուժգնությամբ զինված բախում են չճանաչված Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության (ԼRՀ) զինված ուժերի, մի կողմից, և Ադրբեջանի, մյուս կողմից ՝ տանկերի, ինքնաթիռների, հրետանու, խոշոր տրամաչափի MLRS- ի և բոցավառ սարքեր ։
Բախումները սկսվել են սեպտեմբերի 27-ի առավոտյան Լեռնային Ղարաբաղի եւ Ադրբեջանի զինված ուժերի շփման գծում: Երկու կողմերն էլ հաղորդում են ռազմական և քաղաքացիական անձանց կորուստների մասին։ Ի պատասխան բախումների ՝ ռազմական դրություն և ընդհանուր մոբիլիզացում հայտարարվեց Հայաստանում և չճանաչված Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունում : Ադրբեջանի մի շարք շրջաններում, իրենց հերթին, հայտարարեցին ռազմական դրություն և պարետային ժամ: Սեպտեմբերի 28-ին Հայաստանը արգելեց 18 տարեկանից բարձր մոբիլիզացիոն պահուստի բոլոր տղամարդկանց հեռանալ երկրից, իսկ Ադրբեջանը հայտարարեց մասնակի զորահավաքի : Սեպտեմբերի 29-ին ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը արտակարգ նիստ անցկացրեց Լեռնային Ղարաբաղում տիրող իրավիճակի վերաբերյալ:
Պատերազմը Լեռնային Ղարաբաղում ավարտվեց զինադադարով 1994 թ.-ին, այդ ժամանակվանից ի վեր ԼՂՀ-ն վերահսկում է ոչ միայն Լեռնային արաբաղի շրջանը, այլ նաև հարակից ադրբեջանական շրջանները `Աղդամը, Ջեբրաիլը, Ֆիզուլին, Քելբաջարը, Կուբատլին, Լաչինը և Ջանգիլանը: Համաձայն Humanն և ի միջազգային հումանիտար իրավունքի և մարդու իրավունքների ակադեմիայի պատրաստած 2018 թ. Պատերազմի մասին զեկույցի ՝ «Հայաստանն իր լիազորություններն իրականացնում է Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ ՝ վերազինելով, ֆինանսավորելով կամ վերապատրաստելով և ինքնահռչակ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությանը և նրա ուժերին գործնական աջակցություն ցուցաբերելով, բայց նաև համակարգելով և օժանդակելով իրենց ռազմական և ռազմական գործողությունների ընդհանուր պլանավորման մեջ »։
1991 թվականի դեկտեմբերի 10-ին ինքնահռչակ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունում անցկացվեց անկախության հանրաքվե, որին աջակցում էր ընտրողների 99,98% -ը: Հանրաքվեն բոյկոտեցին Լեռնային Ղարաբաղի ադրբեջանական բնակչությունը, որը 1989-ի ժամանակ կազմում էր նախկին ԼAԻՄ-ի բնակչության մոտ 21% -ը : Հանրաքվեն անցկացվել է առանց Ադրբեջանի Հանրապետության համաձայնության, իսկ ՄԱԿ-ի անդամ երկրները միջազգային մակարդակով չեն ճանաչվել: Միջէթնիկական առճակատումը հանգեցրեց լայնամասշտաբ ռազմական գործողությունների ՝ Լեռնային Ղարաբաղի և հարակից որոշ տարածքների վերահսկողության համար : Բախումներ և ուժեղ կետերի տեղաշարժեր տեղի են ունեցել նաև Հայաստանի և Ադրբեջանի սահմանի ողջ երկայնքով:
Ադրբեջանի ռազմական ղեկավարությունը հայտարարում է, որ բանակը վարում է «հակահարձակողական գործողություն ՝ թշնամու հարձակումը կանխելու և ադրբեջանական հողերը բռնազավթումից ազատելու խնդիրներ»:
Սեպտեմբերի 27-ին Wikinews logo Ադրբեջանն ու Հայաստանը կրկին պատերազմ են սանձազերծում Wikinews- ում 2020 թ. Սեպտեմբերի 27-ին, ժամը 07: 30-ին, Ադրբեջանի Պաշտպանության նախարարությունը հաղորդեց, որ ժամը 06: 00-ի սահմաններում հայկական կողմը խոշոր տրամաչափի զենքերից, ականանետերից և հրետանային հրաձգային զինատեսակներից կրակել է Գազանլի, Թարթարի շրջանի Չիրախլի և Օրտա Քարվենդ, Աղդամի շրջանի, Ֆիզուլիի շրջանի Ալխանլի և Շուքուրբեյլի և Ջոջուգ գյուղի գյուղերի ուղղությամբ: Մարջանլի Ջաբրայիլի մարզ: Նախարարությունը նաև հաղորդեց, որ գնդակոծության արդյունքում զոհվել և վիրավորվել են խաղաղ բնակիչներ ։
08 ժամը 08:03-ին Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության Նախագահի մամուլի քարտուղար Վահրամ Պողոսյանն ասաց, որ Ադրբեջանը հրթիռային և օդային հարվածներ է հասցնում բնակավայրերի, այդ թվում `Ստեփանակերտի տարածքում: Իշխանությունները բնակչությանը հորդորում էին թաքնվել ռումբերի ապաստարաններում: Ստեփանակերտում ակտիվացրեցին օդային հարձակման ազդանշան: 09 ժամը 09: 10-ին Ադրբեջանի ՊՆ-ն հայտարարեց, որ ի պատասխան հայկական կողմից առավոտյան հրթիռակոծման, որոշվել է սկսել լայնածավալ հակահարձակողական գործողություն:
Սեպտեմբերի 28-ին ԼՂՀ նախագահը հայտարարեց, որ գիշերային մարտերի ընթացքում հայկական կողմը վերականգնում է վերահսկողությունը նախկինում զիջված մի շարք դիրքերի վրա, որի արդյունքում հարձակվողների տասնյակ մարմիններ հայտնվում են հայկական կողմի կողմից վերահսկվող տարածքում: Ըստ Ադրբեջանի, Հայաստանի զինված ուժերը սեպտեմբերի 28-ի գիշերը եւ առավոտյան կրակ են բացել Թարթառ քաղաքի վրա։
Հոկտեմբերի 6
6 հոկտեմբեր
Հոկտեմբերի 5-ի լույս 6-ի գիշերը Ադրբեջանի ՊՆ մամուլի ծառայության ղեկավար Վագիֆ Դարգահլին հայտարարել է, որ «ռազմաճակատում, մասնավորապես Ջեբրայիլի և Ֆիզուլիի շրջանների ուղղությամբ, ադրբեջանական բանակը ռազմական գերազանցություն ունի», որ «Հայաստանի զինված ուժերը մարդկային և մարտական կորուստներ են կրում»: , և «հակառակորդի զորքը նահանջում է ամբողջ առաջնագծի երկայնքով»
Տեղեկատվություն
Հիշեցնենք` սեպտեմբերի 27-ի վաղ առավոտյան Ադրբեջանը լայնածավալ ռազմական հարձակում է սկսել արցախա–ադրբեջանական սահմանի ողջ երկայնքով։
Հոկտեմբերի 6-ի ժամը 09։00-ի դրությամբ` հակառակորդի կրակոցների հետևանքով զոհվել են 244 զինծառայողներ և 19 քաղաքացիական անձինք։ Հայկական կողմը շուրջ 200 վիրավոր ունի։ Ադրբեջանի կենդանի ուժի վերաբերյալ պաշտոնական տեղեկություններ չկան, սակայն հայկական կողմը հայտնում է, որ հակառակորդը 3754 զոհ ունի, ավելի քան 5000 վիրավոր։
Ըստ վերջին տվյալների՝ Ադրբեջանի զինված ուժերը կորցրել են 17 ինքնաթիռ, 18 ուղղաթիռ, 128 անօդաչու սարք, 3 ՏՈՍ-1 «Սոլնցեպեկ», 4 «Սմերչ» համազարկային կրակի ռեակտիվ համակարգ, 390 տանկ և ՀՄՄ:
Զինուժ Մեդիա կայք
Լեռնային Ղարաբաղի և Ադրբեջանական սահմանի ողջ երկայնքով ռազմական գործողությունների շարք։ՀՀ տարբեր ձևի,և չափի վնաս է պատճառել մեր վաղեմի թշնամիներին։
Պատերազմը սկսելուց մեկ օր առաջ ԱՄՆ-ն իր քաղաքացիներին կոչ արեց լարվածության սրացման և վերջին բախումների պատճառով հեռու մնալ հայ-ադրբեջանկան սահմանին մոտ գտնվելուց
Առանձին-առանձին մեկնաբանիր բոլոր մտքերը (ինչպես ես հասկանում արտահայտած միտքը, համաձայն ես, թե՝ ոչ — ինչու):
Այն Երկրի վրա կյանքի վերափոխման ձգտումն է՝ վեհությունը և հանդիսավոր գեղեցկությունը:
Ես համաձայն եմ այս կետի հետ,որովհետև մարդը,եթե ունի կրթություն,ուղեղ,խելացիություն,նա համարվում է հանդիսավոր գեղեցիկ մարդ։Այսինքն,եթե մարդը լավ սովորում է,ապա ապագա աշխատանքում նա կունենա միմիայն հաջողություններ և մրցանակներ,իսկ եթե վատ է սովորում,ապա վատ աշխատանքի կընդունվի և վատ կաշխատի։Այս միտքը լավն է,որովհետև նա ասում է ,սովորես,լավ կլինի,չսովորես,վատ կլինի։Պետք է սովորել,սովորել,խելացի լինել,որ հետո լավ և պիտանի մարդ դառնաս։Նաև քո աշխատանքում մասնագետ։
Այն դեպի Լույս տանող ուղի է:
Այո,կրթությունը իրոք լավ բան է։Լույ տանող ուղին է,այսինքն,եթե դու լավ սովորես,գերազանց ավարտես,ու քո գործի լավ մասնագետ լինես,ապա դու կլինես հայտնի,խելացի մարդ։Լույս տանող ճանապարհը քո ապագայի ճանապարհն է,որով դու պետք է անցնես։
Գրել փոքրիկ շարադրություն (8-10 նախադասությամբ), թե ում եք համարում ձեր ուսուցիչը և ինչու. պատմեք նրա մասին, ձեր և նրա հարաբերությունների մասին, ինչ եք նրանից սովորել (կամ՝ սովորում), ինչով է նա առանձնահատուկ…
Ես ուսուցիչ եմ համարում այն մարդուն,ով ինձ սովորեցրել է կյանքին։Հենց այդ ուսուցիչը իմ ծնողներն են։Կասեք ինչու՜։Նրանք ինձ մանկուց սովորեցրել են անկեղծ լինել,լավ սովորել։Նրանք ինձ շնորհքի են սովորեցրել և գրագետ խոսալ։Ծնողներս շատ բաներ են սովորեցրել,որոնք ամեն մեկը չի կարող սովորեցրել։Ամենակարևորը՝նրանք ինձ սովորեցրել են կյանքի։Որպեսզի այդ դժվար,անհայտ,անհեթեթություններով ճանապարհը ես կարողանամ հաղթահարել,որպեսզի կկարողանամ սովորել կյանքի և ճակատագրի կանոններին։Ես հիմա ինչ գրում եմ,իմ մտքերն եմ արտահայտում,սա նրանց շնորհքն է,որովհետև կան ծնողներ,որոնք իրենց երեխաներին ժամանակ չեն տրամադրում։Իմ ծնողները սովորեցրել են լինել մարդ,լավ ընկեր,պիտանի երեխա երկրի համար։Ես շատ ուրախ եմ,որ հիմա կարողանում եմ անել,այն ինչ նրանք ինձ սովորեցրել են։Նրանք անցնելով,հաղթահարելով այդ դժվարություններով ճանապարհը,պատմել են ինձ թե ինչ է սպասում ապագայում,թե ինչ խաղեր է պատրաստել ինձ համար,որպեսզի անցնեմ՝իմ ճակատագիրը։Ժամանակը կգա,կտեսնենք։
Բացատրիր — վնգստում էր ցուրտը, արևը ծխնելույզից պոկված կայծի պես հալվել-կորել էր, անքեն ժպտաց, շալակել ուրիշի սապատը, մտքից ծրարված զգացմունքներ:
Վնգստում էր ցուրտը-դրսում շատ ցուրտ եղանակ էր
Արևի ծխնելույզից պոկված կայծի պես հալվել-կորել է – արևի ծագումը հետաձգվել էր,ուշացել էր
Անքեն ժպտաց — գեղեցիկ ու անկեղծ ժպտաց
Շալակել ուրիշի սապատը — բոլորի բեռը,բոլորի ցավերը քո վրա վերցնել
Մտքից ծրարված զգացմունքներ- Մտքում կատարվող զգացմունքների,մտքի մեջի զգացմունքները։
Պատմվածքից դուրս բեր Կոմիտասի մտորումները՝
ժողովրդի, նրա անցնելիք ճանապարհի մասին
Նորեն նույն մեծամիտ ու վիրավորող տոնն է․ հայտնագործում է նոր ժողովուրդ, որը հնությունից իր ծննդյան օրն է շփոթում, երգն ու երաժշտությունն է հայտնագործում, որը ժողովուրդը օդի պես շնչել ու շնչում է։ «Մի երաժշտություն, որը տանում է մեզ հեռու և ստիպում է ապրել մոռացված մի ժողովրդի կյանքով․ ․․»,- կոչում և ուսերին պարտք էր առնում հոդվածագիրը։Դատարկ խոսքեր,- Կոմիտասը քմծիծաղեց ու շարունակեց մտքում։ — Տասը-տասներկու տարի առաջ աշխարհը քեզ պես լրագրողներով լեցուն չէ՞ր, որ սուլթան Համիդը քեզ համար այսօր հայտնագործած ժողովրդի ջարդերով կարմիր խրախճանք էր անում․․․ Եվ հիմա նույնը շարունակվում է։ Հիմա․․․ (այդ օրը 1906 թվականի դեկտեմբերի կեսն էր)։ Հիմա փուչ խոսքեր ասելու հերթը քուկդ է,- սրտդողած փակեց ամսագիրը, ճմռթեց բռի մեջ և արագացրեց քայլերը։ — Ամեն ժողովուրդ, ինչպես ամեն մարդ, ինքը պետք է իր օր ու կյանքն ապրի, իր ճամփեն պետք է կտրի սեփական ոտքերով․․․ Էսքան ժամանակ ո՞վ է ուրիշի ոտքերով քայլել։ Ո՞վ է շալակել ուրիշի սապատը։
օրվա ապրուստի և հագուստի մասին
Հանկարծ սիրտը թպրտաց․ դիմացից գալիս էր վտիտ մի մարդ՝ աշնանային հնոտի վերարկուի մեջ սեղմված։ Հետո նա հիշեց քաղցած ու կիսաքաղց անցկացրած էլի օրեր, Բեռլինում ուսանած տարիներից՝ ավելի շատ, և դրանք բոլորը համարեց ունայն և տխրեց, որ գալիք օրերից ոչ մեկը, գալիք բոլոր օրերը միասին, էն փուչ օրերից ոչ մեկի պարապությունը լցնել չեն կարող։ Եվ չնայած այդ փուչ օրերի համար ինքը մեղք չունի, բայց երբ ականջներում էլի զնգացին Բեռլինի կոնսերվատորիայի պրոֆեսեր Շմիդտի խոսքերը՝ «Դուն, անպիտան, ինձ կվճարես, երբ ուտելու հա՞ց չունես։ Կարգելեմ քեզի մի պֆենինգ ինձի վճարելու այսուհետև»,- սառած դեմքը ամոթից տաքացավ։
Արտահայտիր քո կարծիքը այդ մտքերի վերաբերյալ:
… մարմնոք ապրելու փոխարեն ապրեի հոգով, ինչի համար ծնվել եմ, ինչի համար ամենքն են ծնվում… — ստեղծագործական աշխատանք՝ ինչի՞ համար եմ ծնվել, ինչի համար են մարդիկ ծնվում (6-8 նախադասությամբ):
մարմնոք ապրելու փոխարեն ապրեի հոգով, ինչի համար ծնվել եմ, ինչի համար ամենքն են ծնվում…
Պետք է ապրել այս կյանքը քո սրտի մաքրությամբ,անկեղծությամբ,հավատարմությամբ և ընկերասիրությամբ։
Ինչի համար եմ ծնվել?
Ամեն մարդ ծնվում է,ինչ-որ առաջադրանք կատարելու համար։Առաջադրանքը կատարելուց հետո,նա ավարտում է իր կյանքը։Եվ դրա համար պետք է ապրել այս կյանքը այնպես,որպեսզի մյուսների սրտի մեջ լինի քո հավատարմությունը,սերը,հայրենսաիրությունը,մաքրությունը և այլն․․․
Մնացածը շարադրության մեջ․
Կյանքի իմաստը
Եղել են շատ դեպքեր,երբ մարդը ինչ-որ բանից վիրավորված կամ հոգնած վիճակում մտածել է այս հարցերի շուրջ։ ,,Լինել,թե չլինել,, կամ ,,Ինչումն է կյանքի իմաստը,, շատ հարցեր են առաջացրել։Իմ կարծիքով այս բառերը մեծ իմաստ ունեն և կրում են փիլիսոփայական ոճ։Որովհետև մարդը մտածում է,եթե մեկը ծնվել է,ապա նա արժանի է ծնվելուն,իսկ ինքը ոչ։Սա է ամբողջ հարցի իմաստը։Երբ մարդը մտածում է իր վարքի իր լինելու մասին։Մի քիչ կոպիտ կհնչի,բայց ասեմ։Ինձ թվում է,եթե մարդը ծնվել է,ապա նա արժանի է դրան,իսկ եթե ինչ-որ մեկը մտորում է,որ նա արժանի չէ,ապա հավաստացնում եմ,բոլորս էլ արժանի ենք ծնվելուն,որովհետև արդեն ծնվել ենք։Բայց իհարկե կան տարբեր բաներ,որոնց ոչ մի մարդ չունի իրավունք դիպչելու,ունենալու կամ ուրիշ բաներ անելու համար։Շնորհակալություն․
Կոմիտասի առանձնահատկություններից է հանգստությունը,ընկերասիրությունը,հավատքը,հայրենասիրությունը։
Նաև նրա առանձնահատկություններից է վստահությունը,երբ նա լսում էր տատիկի և թոռնիկի զրույցը,նա լսեց տարբեր բառեր օտար լեզվով,որոնք նա չէր հասկանում,բայց նրա սրտում էր վստահությունը և նա կարողացավ աղոթք ասել հայերեն լեզվով,իսկ ընկերները լսեցին։Կոմիտասը շատ հանգիստ է վերաբերվում ամենինչին։Նա ազատ է իր լեզվում,կարողանում է խոսալ։Նա շատ աշխատասեր է,որովհետև աշխատում է իր վրա,փորձելով ուղղել սխալները լեզվի և խոսակցականի մեջ։Կոմիտասը շատ ընկերասեր է,ունի շատ ընկերներ։Ընկերներն էլ իրենց հերթին սիրում էին Սողոմոնին,և նրա փայլուն ձայնը,օգնում էին նրան։Նա շատ էր սիրում իր հայրենիքը,փորձում էր անթերի դարձնել լեզուն,եկեղեցին և հավատքը։Նաև նա շատ է սիրում եկեղեցիներ։Իսկ պատմվածքում այս ամենինչը նշվում է։
Այս 3 ամիսների ընթացքում ես հացրեցի անել ամենինչ։Հայաստանը շքեղ երկիր է տարբեր տեսարժան վայրերով։Ունի շատ հեռու եկեղեցիներ և տարբեր հիասքանչ շինություններ։Ահա և մենք հացրեցինք այն 3 ամսվա մեջ այցելել տարբեր վայրեր,որոնք երազում էինք։Հիմա դուք կտեսնեք այդ վայրերը։
Կան մարդիկ,որոնք իրենց կարողությունները ցույց են տալիս տարբեր ձևերով։Օրինակ մեկը կարող է ֆուտբոլում հմուտ լինել,մյուսն էլ գիտելիքներով։Բայց այսօր ուզում եմ ներկայացնել հետաքրքիր նախագիծ խմբագրության/մոնտաժի/ տեսքով։Իմ ալիքում դուք կարող եք տեսնել տարբեր ոճի տեսահոլովակներ։Նաև կարող եք բաժանորդարգվել,շնորհակալ կլինեմ։Իմ տեսահոլովակները կապված են տարբեր թեմաների հետ։Մի հատը սպորտի,մյուսը ծրագրավորմանը,և այլն․․։Ես խմբագրել եմ տարբեր վիդեոներ։Եղել է դժվար,մեկ տեղ հեշտ։Բայց այսօր ես ուզում եմ ցույց տալ այն տեսահոլովակները,որոնք ես ինքս եմ խմբագրել,հետաքրքիր ձև ավելացրել և տվել վիդեոին էֆֆեկտ։Ահա այդ բոլոր հոլովակները,որոնք ես խմբագրել եմ։
Այստեղ տեղադրված են միայն դժվար գործոցները։Բարի դիտում
Այսօր ես ուզում եմ ցույց տալ այն,որը ես և իմ եղբայրը սովորել ենք ինքնամեկուսացման ժամանակ։Մենք պատրաստել ենք տառեր խմորից։Այն համով էր ստացվել։Ահա տեսահոլովակը,երբ մենք պատրաստւմ ենք դա։ԹԽՎԱԾՔԱԲԼԻԹ ՏԱՌԵՐ
ԱՆՄԻՏ ՄԱՐԴՆ ՈԻ ՀՈԻՆԱՊԻ ԾԱՌԸ Մի անմիտ մարդ հունապի ծառը դժնիկ կարծելով հատեց արմատից։ Ծառը զայրանալով ասաց.
– Ո՛վ անագորույն, ծառը պտղից պետք է ճանաչել և ոչ թե տեսքից։
Առակս վերաբերում է անմիտ դատողներին` թագավորներին, իշխաններին, դատավորներին և եկեղեցու առաջնորդներին, հանդիմանելով, որ անվարժ են դատում, որով և բազում վնաս են գործում, բարուն իբրև չարի խոշտանգելով
Խորհրդային փոստային նամականիշ նվիրված երեխաների պաշտպանության միջազգային օրվան։
Երեխաների պաշտպանության միջազգային օր, նշվում է ամեն տարի հունիսի 1-ին, հաստատվել է 1949 թվականին Փարիզում Կանանց միջազգային դեմոկրատական ֆեդերացիայի կողմից։ Տոնը առաջին անգամ նշվել է 1950 թվականին։
Բացի այդ երեխաներին է նվիրված Երեխաների համաշխարհային օրը (նոյեմբերի 20), Ագրեսիայի զոհ դարձած անմեղ երեխաների միջազգային օրը (հունիսի 4) և Աֆրիկացի երեխաների պաշտպանության օրը (16 հունիս)։
Հայաստանը Երեխաների իրավունքների մասին կոնվենցիան վավերացրել է 1990 թվականին[1], 1996 թվականին ընդունվել է «Երեխայի իրավունքների մասին» ՀՀ օրենքը։ Տոնը նշում են հանրապետության բոլոր մարզերում և Երևանում, կազմակերպվում են միջոցառումներ։
Պատմություն
Անցած դարի սկզբին Սան Ֆրանցիսկոյում Չինաստանի գլխավոր հյուպատոսը հունիսի 1-ին որոշել է հավաքել երեխաներին, որոնք կորցրել էին իրենց ծնողներին և նրանց համար տոն կազմակերպել: Տոնը ըստ Չինական ավանդույթի կոչվում է Վիշապանավերի փառատոն: Նույն օրը Ժնևում տեղի է ունեցել կոնֆերանս՝ նվիրված մատաղ սերնդի հիմնախնդիրներին: Այս երկու իրադարձությունների շնորհիվ ծնվեց գաղափար ստեղծել փառատոն նվիրված երեխաներին:
Հետպատերազմյան տարիներին ողջ աշխարհի երեխաների առողջության և բարեկեցության մասին հոգ տանելը շատ կարևոր էր: Պատերազմի ժամանակ նրանցից շատերը կորցրել էին իրենց հարազատներին, մնացել որբ: 1949 թվականին Փարիզում ընթացող կանանց կոնֆերանսի ներկայացուցիչները կոչ են անում բոլոր մարդկանց պայքարել հանուն խաղաղության: Այս ընթացքում էլ ստեղծվել է երեխաների պաշտպանության միջազգային օրը, առաջին անգամ տոնը նշվել է հունիսի 1-ին 1950 թվականին և այդ ժամանակից այն նշվում է ամեն տարի:
1956 թվականին Միավորված Ազգերի Կազմակերպության կողմից հնչեցվեց երեխանրի իրավունքների մասին Հռչակագիրը, որը իրենից ներկայացնում էր առաջարկություններ որ ի պաշտպանություն երեխաների ընդունվել է բազմաթիվ պետությունների կողմից: Իսկ արդեն 1989 թվականին այդ կազմակերպությունը հաստատել է Կոնվենցիա երեխաների իրավունքների մասին, որոշիչ պարտականություններ բոլոր պետություններին իր անչափահաս քաղաքացիների հանդեպ: Փաստաթղթում ամրագրված են մեծահասակների պարտականությունները և երեխաների իրավունքները:
Երեխաների պաշտպանության Միջազգային օրվա առթիվ բազմաթիվ դպրոցներում և մանկապարտեզներում անցկացվում են ավանդական տոներ: Երեխաների համար կազմակերպվում են զանազան սպորտային մրցույթներ և համերգներ նվերներով ու անակնկալներով:Բազմաթիվ քաղաքներւմ անցկացվում են մրցույթներ՝ նկարներ ասֆալտի վրա:
Փաստեր
ՓԱՍՏ 1. ԵՐԵԽԱՆԵՐԻ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՕՐԸ ՆՇՈՒՄ ԵՆ ԱՐԴԵՆ, 70-Ի ՏԱՐԻ։
Երեխաների պաշտպանության օրը միջազգային մակարդակով նշելու որոշումը կայացվել է Փարիզում ՝ 1949 թվականի նոյեմբերին կայացած Կանանց միջազգային ժողովրդավարական ֆեդերացիայի համագումարում: Առաջին անգամ երեխաների միջազգային օրը սկսվեց նշվել 1950 թ. Հանդիսավոր միջոցառումներ են անցկացվել աշխարհի 51 երկրներում:
ՓԱՍՏ 2․ 1959 Թ․-ԻՆ ՍՏԵՂԾՎԱԾ ՄԱՆԿՈՒԹՅԱՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔԻ ԱՌԱՋԻՆ ՑՈՒՑԱՀԱՆԴԵՍԸ․
Երեխաների պաշտպանության օրվանից 10 տարի անց ՄԱԿ-ը կազմեց «Երեխայի իրավունքների մասին» հռչակագիր: Եվ չնայած հռչակագիրը հիմնավոր իրավական հիմք չուներ, դրա առաջարկությունները ընդունվում էին շատ նահանգներում: Այն դարձավ Երեխայի իրավունքների մասին կոնվենցիայի հիմքը ՝ երեխաների իրավունքների պաշտպանության միջազգային իրավունքի հիմնարար փաստաթուղթ:
ՓԱՍՏ 3․ՈՐՈՇ ԵՐԿՐՆԵՐՈՒՄ ԵՐԵԽԱՆԵՐԻ ՏՈՆԸ ՆՇՎՈՒՄ Է,ՈՉ ԹԵ ՀՈՒՆԻՍԻ 1-ԻՆ ԱՅԼ ՈՒՐԻՇ ՕՐ․․․
ՓԱՍՏ 4․ՀՈՒՆԻՍԻ 1
«Երեխաների օր» տոնի պատմությունը սկսվեց ոչ այնքան վաղուց: Այնուամենայնիվ, ավելի քան կես դար բավական ժամանակ է, որպեսզի մեծահասակները հասկանան իրենց երեխաների պատասխանատվությունը և փորձեն ուրախացնել իրենց կյանքը:
Երեկ ես իմ ընտանիքի հետ ուղևորվեցի բարձունք հաղթահարելու։Մասնակցել եմ կրթահամալիրի օրացույցով նախատեսված բարձունքի հաղթահարմանը։Այդ գեղեցիկ սրբավայրը գտնվում էր 150 կմ-ի վրա։Մեքենայով,երբ անցանք 50 կմ,արդեն երևում էին կովերը,ձիերը,ոչխարները և այլ ուրշ կենդանիներ։Մեր աչքերի դեմ էր բացվել գյուղի կյանքը։Շատ գեղեցիկ էր ու շատ անսպասելի։Մենք 100 կմ անցնելուց հետո մտանք Սպիտակ քաղաք,որը միքիչ վնասված էր երկրաշարժի պատճառով։Եվ ահա հասանք։Այդ գեղեցիկ սրբավայրը գտնվում էր 3 կմ բարձրության վրա,սարի գլխին։Դուք կարող եք մեզ հետ ճանպորհրդել դիտելով այս տեսահոլովակը։Շատ ճանապարհ անցանք,քար ու քանդ էր։Բայց ամեն դեպքում այս բարձունքն էլ հաղթահարեցինք։2 ժամ բաձրանալուց հետո,մենք նստեցինք դաշտում և հանգստացանք։Եվ հետո շարունակեցինք։Եվ վերջապես հասանք։Սրբավայրը կոչվում էր <<Սուրբ Հովհաննեսի մատուռ>>։Այստեղ մենք տեսանք շատ խաչքարեր,նվիրված Սուրբ Հովհաննեսին։Տարբեր ոճի,գույնի,ձևի քարերը ավելի էին գեղեցկացնում։Այնտեղ տեսանք այն մատուռը,որին գալիս են տեսնելու հազարավոր մարդիկ։Մատուռը փոքր էր,բայց շատ գեղեցիկ։Երբ մարդ գալիս է այդ մատուռ,ապա պիտի 7 շրջան քայլի մատուռի շուրջ։Մենք դա արեցինք և հետո մտանք ներս։Մի շատ գեղեցիկ կարմիր քարի մեջ կա Սուրբ Հովհաննեսի ճկույթը,որ այնտեղ պահվում է երկար ժամանակ։Դիպչելով քարին դու կարող ես երազանք պահել և դա անպայման կիրականանա։Սուրբ Հովհաննեսը Հիսուս Քրիստոսի մկրտիչն էր։Իմանալով դա մենք կարող ենք նաև իմանալ մի փոքրիկ տեղեկություն այս հղումով։Այդ գեղեցիկ մատուռը գտնվում է Հարթագյուղում,Արագածոտնի մարզում։Ամեն մարդ պետք է հաղթահարի այս բարձունքը,որպեսզի տեսնի մատուռը։3 ժամ հետո մենք նստեցինք մեքենան և գնացինք տուն։Բոլորս շատ հոգնած էինք,և շատ արագ քնեցինք։Շնորհակալություն։
Շատ ֆիմեր կան,որոնք ես դիտում եմ ամեն օր,կան մեկ-մեկ։Ես շատ եմ սիրում դիտել հայկական,ամերիկյան և այլ ուրիշ լեզուներով ֆիլմեր։Ֆիլմի ամենակարևորներից են ֆիլմի իմաստը,դերասանների ոճը խաղի և սյուժեն։Նաև ես ամեն օր դիտում եմ իմ փոքր քույրիկ Մարիայի հետ տարբեր հայկական ֆիլմեր։
Իմ քույրիկի փոքրուց շատ է սիրել դիտել մուլտֆիլմեր,երգեր և հատկապես ֆիլմեր։Կան շատ հայկական լավ սյուժեյով ֆիլմեր,որոնք ես հաճախակի նայում եմ։Բայց մենք ընտանիքով մի օր դիտեցինք Սարդ-Մարդը տնից հեռու։Բոլորս շատ հուզված էին,որովհետև դա չէինք դիտել,ու ոչ-մեկ մեզ նրա մասին երբևիցե չէր պատմել։Ֆիլմի վերջում մենք բոլորս կարծիք հայտնեցինք
Ահա իմ ընտանիքի կարծիքը․․․
Հայրս-Այս ֆիլմը հետաքրքիր էր նրանով,որ դերասանները ամեն կերպով փորձում էին պաշտպանվել,թեկուզ կռվի միջոցով։Ինձ դուր եկավ Սարդը,որովհետև նա ընկերների կյանքը փրկեց,իր կյանքը տալով ու ռիսկի գնալով։
Մայրս-Այս ֆիլմի ամենահուզիչ և ամենալավ մասերից է,երբ Սարդ-ը օգտվելով կախարդական ակնոցների օգնությունից,վնաս է պատճառում մյուսներին,բայց նա կարողանում է շուտ ուշքի գալ,համակերպվել և փրկել նրանց կյանքը։Այս ֆիլմում կան նաև ծիծաղալու պահեր,որոնք ես շատ հավանեցի։
Ես-Ես այս ֆիլմը հավանեցի նրանով,որ Սարդ-Մարդը վերջում ֆիլմի խոստովանեց,որ նա Սարդ-Մարդ էր։Նա գաղտնիքի մեջ էր պահում,բայց վերջապես ասեց,որ նա է հենց ինքը։Բոլորը շատ ուրախացան և սկսեցին ավելի շատ ժամանակ տրամադրել իր հնարքներին նայելու։Շատ հետաքրքիր ֆիլմ էր,ես էլ եմ բոլորին խորհուրդ տալիս,որ դիտեն,հաստատ չեք փոշմանի,դիտեք և տեսեք նրանց տաղանդը։
Դավիթ Մուրադյան 
