Արցախա-ադրբեջանական հակամարտություն
Արցախի պատմությունը
Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը /ԼՂՀ/ ձևավորվել է ԽՍՀՄ փլուզման գործընթացում, ԽՍՀՄ պետական կառույցում ներառնված ազգային-պետական կազմավորման` Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզի /ԼՂԻՄ/ և հայաբնակ Շահումյանի շրջանի հիմքի վրա: Մայրաքաղաքը՝ Ստեփանակերտ։ ԼՂՀ հռչակվել է 1991 թվականի սեպտեմբերի 2-ին, միջազգային իրավունքի հիմնարար նորմերին համապատասխան: Այդ օրվանից ի վեր հանրապետության իշխանությունները հետևողականորեն վարում են Հարավային Կովկասում խաղաղության և կայունության պահպանմանն ուղղված քաղաքականություն:
Լեռնային Ղարաբաղը (հայերեն ինքնանվանումն Արցախ) գտնվում է Հայկական լեռնաշխարհի հարավ-արևելյան մասում և հնուց ի վեր հանդիսացել է պատմական Հայաստանի նահանգներից մեկը, որի հյուսիսարևելյան սահմանը, ըստ բոլոր հնագույն աղբյուրների, Քուռ գետն է: Լեռնային երկրամասի բնակլիմայական պայմանները պայմանավորված են նպաստավոր աշխարհագրական դիրքով: Հին հայկական Ուրարտու պետության կազմում /մ.թ.ա. VIII-Vդդ./ Արցախը հիշատակվում է Ուրտեխե-Ուրտեխինի անվամբ: Ստրաբոնի, Պլինիոս Ավագի, Կլավդիոս Պտղոմեոսի, Պլուտարքոսի, Դիոն Կասիոսի և այլ հեղինակների աշխատություններում նշվում է, որ Հայաստանի և լեռնային ժողովուրդների խառնակույտ ներկայացնող կովկասյան հարևան հնագույն պետության՝ Աղվանքի /Աղուանք/ միջև սահմանը հանդիսանում էր Քուռ գետը:
Բյուզանդիայի և Պարսկաստանի միջև Հայաստանի բաժանումից հետո /387թ./ Արևելյան Անդրկովկասի տարածքը, այդ թվում և Արցախը, անցավ Պարսկաստանին, ինչը, սակայն, մինչև ուշ միջնադար ազդեցություն չունեցավ տարածաշրջանի էթնիկ սահմանների վրա. Քուռի աջակողմյան ափն Արցախի հետ միասին շարունակեցին մնալ հայաբնակ: Եվ միայն XVIII դարի կեսերին Ղարաբաղի հյուսիսային սահմաններ սկսեցին թափանցել թուրքական քոչվոր ցեղեր, որը հայկական իշխանական տների հետ բազմադարյան պատերազմների սկիզբը դրեց:
Լեռնային Ղարաբաղի մելիքությունները /իշխանությունները/, որոնք կառավարվում էին ժառանգական, ավատակալվածքային իշխանների՝ մելիքների կողմից, կարողացան պահպանել փաստացի ինքնիշխանություն, այդ թվում ունենալով նաև սեփական, իշխանական և այլ տիպի զորամիավորումներ: Ստիպված լինելով հարյուրամյակների ընթացքում դիմակայել ոչ միայն Օսմանյան կայսրության զորքերի հարձակումներին, քոչվոր ցեղերի և մեծաքանակ ու հաճախ թշնամաբար տրամադրված հարևան խաների ջոկատների, այլ նաև հենց պարսկական շահերի զորաբանակների արշավանքներին՝ Արցախի մելիքները ձգտում էին ազատագրվել այլադավան գերիշխանությունից: Այդ նպատակով XVII-XVIIIդդ. Ղարաբաղի մելիքները նամակագրության մեջ էին գտնվում ռուսական ցարերի, այդ թվում՝ Պետրոս I և Պավել I կայսրերի հետ:
1805 թվականին ՙՂարաբաղի խանություն՚ ձևական անունը ստացած Արցախի պատմական տարածքը, Արևելյան Անդրկովկասի այլ լայնարձակ տարածքների հետ միասին անցավ Ռուսական կայսրության ՙմշտնջենական տիրապետության՚ տակ, որն ամրագրվեց Ռուսաստանի և Պարսկաստանի միջև կնքված Գյուլիստանի /1813թ./ և Թուրքմենչայի /1828թ./ պայմանագրերով:
Արցախի դրոշը
Արցախի զինանշանը
Նորություններ
Արցախա-ադրբեջանական հակամարտության մասին տարբեր երկրների կարծիքը,հարցերը,զրույցները․
Ադրբեջանական կայքեր
Մենք գիտենք,որ Ադրբեջանը մեր հին թշնամին է,որը ամեն ինչի պատրաստ է,որպեսզի մենք պարտվենք։Նրանք պատրաստ են ստերի,հորինված պատմությւոնների դիմել,որպեսզի հայ ազգը տուժի և ընկնի։Բայց եկեք տեսնենք,թե ինչ է տեղի ունենում սահմանին այս վայրկյանին ադրջբեջանական կայքի համաձայն։
Ադրբեջանի Հանրապետության Նախագահը հերթական անգամ հնչեցրել Է Ադրբեջանի դիրքորոշումը ‘ հիմնված ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի միջազգային իրավունքի պահանջների և բանաձևերի իրականացման վրա, ինչպես նաև մեկ անգամ ևս ընդգծել, որ հայերը մեր երկրի Լեռնային Ղարաբաղի տարածաշրջանում ընկալվում են որպես Ադրբեջանի քաղաքացիներ, և պատերազմն ընթանում է անօրինական խունտայի ռեժիմի դեմ, այլ ոչ թե հայ բնակչության այստեղ: Ադրբեջանական պետության ղեկավարի բավականին պարզ արտահայտությունների խեղաթյուրումը միջազգային հանրությանը մոլորեցնելու Հայաստանի ԱԳՆ հերթական անհաջող փորձն է:
Ինչպես հաղորդում է Report-ը, այդ կարծիքները պարունակվում են ՀՀ ԱԳՆ մամուլի ծառայության վարչության պետ Լեյլա Աբդուլաեւայի հայտարարության մեջ, որը հրապարակվել է BBC գործակալությանը տված հարցազրույցում:
Ադրբեջանական տարածքների բռնազավթման ժամանակ տեղի ադրբեջանական բնակչության էթնիկ զտման, խաղաղ բնակիչների դեմ ռազմական հանցագործությունների կատարման, ինչպես նաեւ Հայաստանի նոր ագրեսիայի շրջանակներում նպատակային գնդակոծության ենթարկվող եւ մարդկության դեմ ուղղված հանցագործություններ կատարելու պատասխանատվությունը ընկած է Հայաստանի քաղաքական-ռազմական ղեկավարության վրա:
Միջազգային հանրության ուշադրությունը կեղծ մեկնաբանություններով շեղելու եւ ադրբեջանական բնակչության դեմ իրականացված բազմաթիվ ռազմական հանցագործությունների համար պատասխանատվությունը ամրապնդելու Հայաստանի փորձերը ձախողվել են:
Հաղորդվում է, որ Ղարաբաղում մարտեր են ընթացել Շուշիի համար ։
Թեև Ադրբեջանը Այս առնչությամբ չի մեկնաբանում, Հայաստանը հայտարարել է, որ մարտերը ընթացել են Շուշիի անտառներում, շրջակայքում և կիրճերում ։
Շուշին օկուպացվել է հայկական զինված ուժերի կողմից 1992 թվականին։ Այդ ժամանակվանից այդ օկուպացիան հայերի համար համարվում էր “մեծ հաղթանակ”, ադրբեջանցիների համար ՝ “ամենադժվար կորուստը” ։
Ադրբեջանցի ժողովուրդն իր համար ընտրել է Շուշին ազգային խորհրդանիշ, և դա համարվում է Ադրբեջանի մշակույթի գլխավոր բնօրրանը ։
Ինչպես սկսվեց հակամարտությունը։ Ինչու են Հայաստանն ու Ադրբեջանը բախվել
Ժամանակակից դիմակայության պատմությունը սկսվում է 1980-ական թվականներից, ԽՍՀՄ-ում բնակվող ժողովուրդների շրջանում ազգային ինքնության գաղափարների աճող ժողովրդականությունից։
Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզը Ադրբեջանական ԽՍՀ մաս էր, բայց այնտեղ հիմնականում հայեր էին ապրում ։ 1980-ականների վերջին հայերը դիմել էին ԽՍՀՄ ղեկավարությանը ՝ խնդրելով նրանց տեղափոխել Հայկական ԽՍՀ իրավասության տակ ։
Հայաստանի հետ միավորվելու տեղի հայերի շարժումը հույզերի պոռթկում է առաջացրել Ադրբեջանում։ Երկու համայնքների ներկայացուցիչների միջև բախումները շուտով հանգեցրին նրան, որ Հայկական ԽՍՀ-ում բնակվող ադրբեջանցիները դուրս եկան դրանից, որից հետո 1988թ.փետրվարին Ադրբեջանի Սումգայիթ քաղաքում տեղի ունեցան հայկական ջարդեր:
ԽՍՀՄ կառավարությունը փորձում էր հարցը լուծել ուժով, սակայն Հայաստանում եւ Ադրբեջանում ազգային շարժման ներկայացուցիչների ձերբակալությունը միայն մեծացրեց նրանց աջակցությունը բնակչության շրջանում եւ թշնամանքը երկու հանրապետությունների միջեւ: 1990թ. հունվարին Բաքվի հայ բնակչության վրա հարձակում է տեղի ունեցել, եւ հունվարի 20-ին Խորհրդային բանակային զորամիավորումները մտել են Ադրբեջանի մայրաքաղաք, հարյուրավոր խաղաղ բնակիչներ սպանվել, վիրավորվել կամ անհետ կորել են:
Ինչպես թարգմանեցի,այստեղ պատմում են Ղարաբաղի մասին։
BBC news՝ամերիկական նորություններ
Հայաստանը, Ադրբեջանը եւ Ռուսաստանը համաձայնագիր են ստորագրել Լեռնային Ղարաբաղի վիճելի անկլավի շուրջ ռազմական հակամարտության դադարեցման մասին:
Երեւան: Մեդիամաքս: ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանն այս գործարքն անվանել է “աներեւակայելի ցավոտ ինչպես ինձ, այնպես էլ մեր ժողովրդի համար”:
Դա տեղի է ունենում Ադրբեջանի եւ էթնիկ հայերի միջեւ վեց շաբաթ տեւած ռազմական գործողություններից հետո ։
Այս տարածաշրջանը միջազգայնորեն ճանաչվել է ադրբեջանական, բայց 1994 թվականից Այն կառավարում են էթնիկ հայերը ։
Այդ տարի մարտերից հետո ստորագրվեց զինադադար, բայց ոչ խաղաղ պայմանագիր ։
Այն բանից հետո, երբ սեպտեմբերին կրկին մարտական գործողություններ սկսվեցին, զինադադարի մի շարք համաձայնագրեր կնքվեցին, սակայն դրանք բոլորը ձախողվեցին ։
Հրադադարի մասին նոր համաձայնագիրը զայրույթ է առաջացրել Հայաստանում, երբ ցուցարարները ներխուժել են խորհրդարան, ծեծել խոսնակին եւ, ինչպես հաղորդվում է, թալանել են վարչապետի աշխատասենյակը:
Ինչ համաձայնեցված էր ։
Խաղաղ համաձայնագիրն ուժի մեջ է մտել երեքշաբթի տեղական ժամանակով ժամը 01:00-ից (Երեւանի ժամանակով ժամը 21:00-ին):
Նոր համաձայնագրի համաձայն ՝ Ադրբեջանը կպահպանի Լեռնային Ղարաբաղի այն շրջանները, որոնք նա գրավել է հակամարտության ընթացքում ։ Հայաստանը նաեւ համաձայնել է զորքերը դուրս բերել մի շարք այլ հարակից շրջաններից հաջորդ մի քանի շաբաթվա ընթացքում:
Ինչ է տեղի ունենում պատերազմի ժամանակ
Հայերը անշուշտ շատ տարածքներ են կորցրել,իսկ ադրբեջանցիները գրավել են։Այս օրերին Ադրբեջանը տիրացել է Շուշիին։Այս պահին Շուշին գտվում է Ադրբեջանի վերահսկողության տակ։
Ադրբեջանը խոստովանեց,որ սխալմամբ խոցել է ռուսական ռազմական ուղղաթիռը,որը ընկել է Հայաստանի տարածքում։Սխալման պատճառով մահացել են 2 օդաչու,իսկ երրորդը ստացել է մարմնական վնասվածքներ։
Լեռնային Ղարաբաղը հայտարարեց,որ իրենց կորուստները հասել են 1,200 զինծառայողի,և վիրավորվել են շատ խաղաղ բնակիչներ։
Ադրբեջանը չի հայտարարել և չի հրապարակել նահատակվածների թիվը,բայց նա ասել է,որ 80 խաղաղ բնակիչ զոհվել է ,որոնցից 21-ը Բարդա քաղաքի հրթիռակոծման պատճառով։
Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը հայտարարել է,որ 5000-ից ավել մարդ է զոհվել պատերազմի ժամանակ։
Գրաված և հանձնած տարածքներ
Հայաստանը և Ադրբեջանը հնամենի թշնամիներ են,որոնք պայքարում են հողի համար։Ադրբեջանական պետությունը ստեղծվել է 1918 թվականին,իսկ Հայաստանը գործում է 2800 տարուց ավել։Ադրբեջանական բոլոր լրատվամիջոցներում ասվում է,որ Ադրբեջանը ուղղակի վերադարձրել է իրենց հողերը և կպայքարի Հայաստանը ոչնչացնելու հարցում։Հայաստանը պայքարում է։Իլհամ Ալիևը հայտնեց,որ Նիկոլ Փաշինյանը իր ձեռով է հանձնել,որում կային քաղաքական գործիչների միջամտությունը,և նախագահի միջամտությունը բայց Նիկոլ Փաշինյանը հերքեց այդ փաստը։Նա ստիպված է համերաշխություն կնքել թշնամու հետ։Բայց նա այդ որոշումը կայացրել է ինքնուրույն առանց նախագահի միջամտության։Բաքույում հպարտություն է տիրում և բոլոր ուրախանում են։Ասում են,որ Հայաստանը վախից այդ հողերը հանձնեց,վախից այդ պատերազմը վերջացրեց,որպեսզի ազերը չհարձակվեն։Իլհամ Ալիևի զորքը,բանակը հաղթություն կրեց,բայց դա չի նշանակում,որ պպետք է էմոցիաներին ազատություն տալ։Իլհամ Ալիևը վիրավորել է Նիկոլ Փաշինյանին։Իսկ Երևանում տիրում է անխաղաղություն,քաոսային վիճակ։Այդ որոշում կայացնելուց հետո,հազարավոր մարդիկ սկսեցին բողոքի ակցիաներ անցկացնել և սկսեց խնդրել Նիկոլ Փաշինյանը հրաժարականը։Բայց դա շատ վատ է։Իհարկե Հայաստանը հզոր երկիր է,հզոր պատմությունով,բայց մենք էլ ենք ունեցել պարտություններ,հաղթանակներից շատ։Եվ ահա սա այդ պարտություններից մեկն է։Պետք է շարունակել պայքարել։Օրեցօր մեր բանակը ուժեղանում է,անվախանում է և հզորանում է։Մենք այնպայման պատասծխան ենք տալու և մեր բոլոր հողերը հետ ենք բերելու։
Ադրբեջանի եւ Հայաստանի միջեւ մեկամսյա պատերազմն այնքան ցածր է բոլորի հոգսերի ցանկում, որ երբ Ադրբեջանը նախորդ երկուշաբթի առավոտյան պատերազմ շահեց, դժվար թե այլ լրատվամիջոցներով ինչ-որ մեկը նույնիսկ դա նկատեր ։
Տեղական ժամանակով առավոտյան ժամը 8-ից հետո ադրբեջանական զորքերը վերահսկողության տակ են վերցրել Լաչինի լեռնանցքը ։ Սա միակ ցամաքային երթուղին է բուն Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի միջև, Հայկական անկլավի ՝ Ադրբեջանի սահմաններում, որի շուրջ ընթանում է ողջ պատերազմը ։
Մինչև երկուշաբթի Լաչինի ճանապարհը բեռնված էր անվտանգ վայր փախած հայ գաղթականներով, իսկ հայկական զորքերն ու ռազմական պաշարներն ուղևորվում էին դեպի արևելք, դեպի պատերազմ ։ Եթե հաշվի չառնենք իսրայելական “Լորա” քվազիբալիստական հրթիռների մեկ-երկու խոշոր հարվածները (հիպերձայնային, 400 կմ հեռահարություն, GPS և ուղղորդման հեռուստատեսային տերմինալ), ապա ճանապարհը բավականին անվտանգ էր ։
Բայց հիմա Լաչինի ճանապարհով ադրբեջանական զրահատեխնիկա Է նետվել, և ամբողջ Լեռնային Ղարաբաղը կտրված է. ամրացումներ այլևս չկան, իսկ հայ քաղաքացիական բնակչության կեսից ավելին ՝ 146 000 մարդ, դեռ այնտեղ է, ծուղակում ՝ մշտական գնդակոծությունների և անօդաչու թռչող սարքերի հարձակումների տակ ։ Առնվազն 2000 մարդ, որոնց մեծ մասը հայեր են, սպանվել է մարտական գործողությունների ընթացքում ։
Պատերազմի ելքն անխուսափելի էր, հենց որ պարզ դարձավ, որ Ռուսաստանը չի պատրաստվում միջամտել ռազմական ճանապարհով ՝ Հայաստանին օգնելու համար, Չնայած երկու երկրներն էլ Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության անդամ են ։ Ադրբեջանն ակնհայտորեն ագրեսոր է մարտական գործողությունների այս փուլում, բայց նա նաև ՀԱՊԿ անդամ է, ուստի Ռուսաստանը պետք է ընտրություն կատարեր ։
Ահա հղումները ադրբեջանական և ոչ միայն կայքերի,որտեղից ես այս ամենը կարդացել եմ։
Դավիթ Մուրադյան 