Հարաբերական ատոմային զանգված

Ատոմների զանգվածներն ու չափերը շատ փոքր են: 

Ի՞նչ միավորներով կարելի է չափել այդ փոքր զանգվածները: Ցանկացած` գրամներով, կիլոգրամներով, տոննաներով: Իսկ ի՞նչ միավորներով է առավել հարմար չափել շատ փոքր զանգվածները: Որպեսզի պատասխանենք այս հարցին, դիտարկենք հետևյալ մատչելի օրինակը: Յոթերորդ դասարանի աշակերտի զանգվածը 40 կգ է կամ 0,040 տ, կամ 40000 գ: Սովորաբար ի՞նչ միավորներով են արտահայտում մարդու զանգվածը: Կիլոգրամներով, որովհետև դա առավել հարմար է բանավոր հաշվարկների և տարբեր մարդկանց զանգվածները համեմատելու համար: 

Գրամներով ստացվում են շատ մեծ թվեր, իսկ տոննաներով` շատ փոքր: Չնայած քիմիական տարրերի ատոմները չափազանց փոքր են, դրանց զանգվածներն այնուամենայնիվ չափելի են: Ֆիզիկոսներին հաջողվել է որոշել ատոմներիզանգվածները: Օրինակ՝ ածխածին տարրի ատոմի իրական զանգվածը 0,000 000 000 000 000 000 000 002 գ է (2•10<sup>-23</sup> գ կամ 2•10<sup>-26</sup>կգ),թթվածնի ատոմի զանգվածը`m₀(O)=2,66•10^-26կգ, ջրածնի ատոմի զանգվածը m₀(H)=1.67•10²⁷կգ: Դրանք շատ փոքր թվեր են, որով հաշվումներ կատարելը հարմար չէ: Այսքան փոքր թվերով են արտահայտվում նաև մնացած բոլոր քիմիական տարրերի ատոմների զանգվածները, որոնք որոշվում են հետազոտման ժամանակակից եղանակներով: Նման փոքր թվերից ու դրանց հետ հաշվարկներ կատարելու անհրաժեշտությունից ձերբազատվելու նպատակով ատոմների զանգվածների որոշման համար կիրառվում է զանգվածի ատոմային միավորը (զ.ա.մ.): 
Զանգվածի ատոմային միավորը ածխածնի ատոմի զանգվածի 1/12 մասն է:

1 զ.ա.մ.:= 1/12m(C) =2•10^-26կգ/12=1.66•10^-27կգ :

Հիմնականում օգտվում են հարաբերական ատոմային զանգված հասկացությունից:Հարաբերական ատոմային զանգվածը նշանակվում է Ar-ով, որտեղ rը լատիներեն relative(հարաբերական) բառի սկզբնատառն է.Հարաբերական ատոմային զանգվածը չափողականություն չունի, այն
հարաբերական մեծություն է:Օրինակ` Ածխածնի հարաբերական ատոմային զանգվածը`Ar=2•10^-26կգ/1.66•10^-27կգ=12

Ջրածնի հարաբերական ատոմային զանգվածը` Ar=1.67•10<sup>-27</sup>կգ /1.66•10<sup>-27</sup>կգ =1Թթվածնի հարաբերական ատոմային զանգվածը` Ar=2,66•10^-26կգ /1.66•10^-27կգ = 16 Այս կերպ ստացվել են բոլոր հայտնի քիմիական տարրերի հարաբերականատոմային զանգվածները:Տարրի հարաբերական ատոմային զանգվածը ցույց է տալիս, թե այդ տարրի 
մեկ ատոմի զանգվածը (m₀) քանի անգամ է գերազանցում զանգվածի ատոմային միավորը:

Օրինակ՝ Ar (կալցիում) =40: Սա նշանակում է, որ կալցիումի մեկ ատոմի զանգվածը 40 անգամ մեծ է զանգվածի ատոմային միավորից:Ատոմի զանգվածը` զանգվածի ատոմային միավորներով արտահայտված, և ատոմիհարաբերական ատոմային զանգվածը թվային արժեքով միմյանց հավասար են:

Օրինակ`mo(Fe) = 56 զ.ա.մ. mo(Na) = 23 զ.ա.մ. mo(Cu) = 64 զ.ա.մ.Ar(Fe) = 56 Ar(Na) = 23 Ar(Cu) =64

Քիմիական տարրի հարաբերական ատոմային զանգվածն իմանալով՝ կարող ենքորոշել տարրի մեկ ատոմի իրական զանգվածը` mo-ն: Այդ նպատակով տարրիհարաբերական ատոմային զանգվածը բազմապատկում ենք զանգվածի ատոմայինմիավորով.m0 (x) = Ar (x) • 1,66 • I0<sup>–27</sup> կգ կամ m0 (x) = Ar (x) • 1,66 • I0<sup>–24</sup>գՕրինակ` m₀ (նատրիում) = Ar (նատրիում) • 1,66 • IO ^-27 կգ, m0 (նատրիում) = 23 •1,66 • IO ^-27 կգ = 3,8 • IO ^-26 կգ, այսինքն՝ m₀ (Na) = 3,8 • I O-26 կգ կամ 3,8 • IO^-23 գ:

Բոլոր տարրերի հարաբերական ատոմային զանգվածները ներկայացված ենԴ.Ի.Մենդելեևի քիմիական տարրերի պարբերական համակարգում:Ինչու են դրանքարտահայտված կոտորակային թվերով՝ դուք կիմանաք հետո: Գործնականում օգտվում են հարաբերական ատոմային զանգվածների՝ մինչև ամբողջ թիվ կլորացված արժեքներից,բացառությամբ քլորի՝Ar (CI) = 35,5

Յուրաքանչյուր քիմիական տարր ունի հարաբերական ատոմային զանգվածի   որոշակի արժեք:Դուք ծանոթացաք ատոմի քանակական բնութագրին` ատոմի զանգվածին ևհարաբերական ատոմային զանգվածին: Այժմ կարելի է ասել, որ տարրի քիմիական նշանըցույց է տալիս նաև նրա հարաբերական ատոմային զանգվածը:Օրինակ` Ca քիմիական նշանը ցույց է տալիս.

1) քիմիական տարր` կալցիում (որակական բնութագիր),

2) կալցիում տարրի մեկ ատոմը, (քանակական  բնութագիր) 

3) կալցիումի հարաբերական ատոմային զանգվածը` 40

 
Հարցեր և վարժություններ

1. Տվե՛ք հարաբերական ատոմային զանգվածի սահմանումը:

2. Պարզաբանե՛ք զանգվածի ատոմային միավոր հասկացությունը:

3. Մեկնաբանե՛ք Ar (ֆտոր) = 19 հավասարությունը` զ.ա.մ. գաղափարն օգտագործելով:

4. ա) Ar (բորը) = 11, բ) Ar (ցինկ) =65, գ) Ar (պղինձ) = 64: 

Հաշվե՛ք այդ երեք տարրերիցյուրաքանչյուրի ատոմի իրական զանգվածը՝ m0-ն: 

5. Նեոնի ատոմի զանգվածը`
 m0(Ne) = 3,32× 10²³ գ է : 

Հաշվե՛ք նեոն տարրի հարաբերական ատոմային զանգվածը:

6. Հաստատե՛ք հետևյալ պնդումների ճշմարտացիությունը քիմիական տարրերիհարաբերական ատոմային զանգվածների վերաբերյալ.

ա) ցույց է տալիս, թե տվյալ տարրի ատոմի զանգվածը քանի անգամ է մեծ ածխածնի ատոմի զանգվածից,

բ) չափողականություն չունեցող մեծություն է,

գ) արտահայտվում է զանգվածի ատոմային միավորով,

դ) ցույց է տալիս, թե տվյալ տարրի ատոմի զանգվածը քանի անգամ է մեծ ածխածնի ատոմի զանգվածի 1/12 մասից,ե) ճիշտ արժեքները տրված են պարբերական համակարգում,զ) պարբերական համակարգում տրված են մինչև ամբողջ թիվ կլորացված արժեքները:

Տնային`սովորել`էջ  63.-65,վարժ.`էջ 65