Քիմիա դաս 21-22

Քիմիական բաևաձև,հարաբերական մոլեկուլային զանգված
Դասարանում քննարկվող հարցեր

1. Ի՞նչ է քիմիական բանաձև հասկացությունը

Քիմիական բանաձևը ցույց է տալիս նյութի բաղադրությունը։

2. Ի՞նչ է ինդեքսը, և ե՞րբ է այն օգտագործվում:

Ինդեքսը դա թիվ է,որը գտնվում է նշանի կողքը և այն ցույց տալիս,թե քանի հատ տվյալ ատոմից կա նյութում:

3. Ի՞նչ տեղեկություն է «հաղորդում » քիմիական բանաձևը նյութի վերաբերյալ:ա/նյութի անվանումըբ/ինչ տարրերից է կազմված նյութըգ/ամեն տարրից քանի ատոմ կադ/հաշվել հարաբերական մոլեկուլային զանգվածըե/տարրերի զանգվածային հարաբերությունըզ/տարրերի զանգվածային բաժիններըէ/նյութը պարզ է,թե բարդԳործնական աշխատանք՝ Հաշվարկներ ըստ քիմիական բանաձևերի՝ H₂SO₄, NaNO₃, FeSO₄, KMnO₄, SiO₂

1.Նյութի անվանումը

H₂SO₄=ծծմբական թթու

NaNO₃ = Նատրիումի նիտրատ

FeSO₄ =երկաթի սուլֆատ

KMnO₄ =կալիումի պերմանգանատ

SiO₂=սիլիցիումի երկօքսիդ

2.Ինչ տարրերից է կազմված տրված նյութը

H₂SO₄=H₂(ջրածին),S(ծծումբ),O₄(թթվածին)

NaNO₃ =Na(նատրիում),N(ազոտ),O₃(թթվածին)

FeSO₄ =Fe(երկաթ),S(ծծումբ),O₄(թթվածին)

KMnO₄ =K(կալիում),Mn(մագնեզիում),O₄(թթվածին)

SiO₂ =Si(սիլիցիում),O₂₍թթվածին)

3.Քանի ատոմ ամեն մի տարրից կա տվյալ նյութի մոլեկուլում

H₂SO₄ `

H₂-2 ատոմ,S-1 ատոմ,O₄-4 ատոմ

NaNO₃ ՝

Na-1 ատոմ,N-1 ատոմ,O₃-3 ատոմ

FeSO₄ ՝

Fe-1 ատոմ,S-1 ատոմ,O₄-4 ատոմ

KMnO₄ ՝

K-1 ատոմ,Mn-1 ատոմ,O₄-4 ատոմ

SiO₂ ՝

Si=1 ատոմ

O₂=2 ատոմ

4.Հաշվել՝Mr

H₂SO₄ =1+32+16*4=1+32+64=97

NaNO₃ =23+14+16*3=23+14+48=85

FeSO₄ =56+32+16*4=56+32+64=152

KMnO₄ =39+55+16*4=39+55+64=158

SiO₂ =28+16*2=28+32=60

5., Հաշվել տարրերի զանգվածային հարաբերությունները` m6.

H₂SO₄ =1:32:64

NaNO₃ =23:14:48

FeSO₄ =56:32:64

KMnO₄ =39:55:64

SiO₂ =28:32

6.Հաշվել w

H₂SO₄

w(H₂)=1/97*100=1%

w(S)=32/97*100=34%

w(O₄)=100%-34%-1%=65%

NaNO₃

w(Na)=23/85*100=27%

w(N)=14/85*100=16%

w(O₃)=100%-27%-16%=57%

FeSO₄

w(Fe)=56/152*100=37%

w(S)=32/156*100=21%

w(O₄)=100%-21%-37%=42%

KMnO₄

w(K)=39/158*100=24%

m(Mn)=55/183*100=30%

m(O₄)=100%-30%-24%=46%

SiO₂

w(Si)=28/60*100=47%

w(O₂)=100%-47%=53%

7.Հաշվել մեկ մոլեկուլի զանգվածը

H₂SO₄ =97*1.66*10^-27=161*10^-27=1.61*10^-25

NaNO₃ =85*1.66*10^-27=141*10^-27=1.41*10^-25

FeSO₄ =152*1.66*10^-27=252*10^-27=2.52*10^-25

KMnO₄ =158*1.66*10^-27=262*10^-27=2.62*10^-25

SiO₂ =60*1.66*10^-27=100*10^-27=1*10^-25

8.Նյութը բարդ է, թե պարզ

Բոլորն էլ բարդ են.

Մոլեկուլ բառը լատիներեն է և նշանակում է ամենափոքր զանգված: Մոլեկուլները շատ փոքր են: Դրանք անզեն աչքով հնարավոր չէ տեսնել: Այդ մասնիկները չեն երևում նաև օպտիկական մանրադիտակով: Սակայն, ժամանակակից սարքերով հաջողվել է համեմատաբար մեծ մոլեկուլները նկարել:Մոլեկուլը նյութի այն ամենափոքր մասնիկն է, որը պահպանում է տվյալ նյութիհիմնական քիմիական հատկությունները: Մոլեկուլները կազմված են ատոմներից:Նյութը, օրինակ` շաքարը կարելի է մանրացնել, աղալ աղացով, և միևնույնն է,շաքարի յուրաքանչյուր փոքրիկ հատիկ կազմված կլինի շաքարի մեծաթիվ մոլեկուլներից:Եթե նույնիսկ նյութը մանրացվի մինչև առանձին մոլեկուլների, ինչպես տեղի է ունենում շաքարը ջրում լուծելիս, ապա նյութը կշարունակի գոյություն ունենալ՝ դրսևորելով իր հատկությունները (դրանում կարելի է հեշտությամբ համոզվել՝ փորձելով համը):Նշանակում է՝ ինքնուրույն գոյություն ունեցող շաքարի մոլեկուլը դեռևս նյութ է: Եթե մանրացումը շարունակվի, մոլեկուլը կքայքայվի: Իսկ մոլեկուլը քայքայելով, նրանից նույնիսկ մի զույգ ատոմ պոկելով, քայքայում են նաև նյութը: Ճիշտ է, ատոմները չեն անհետանում, պարզապես մտնում են մի այլ նյութի մոլեկուլի բաղադրության մեջ: Բայց շաքարը որպես նյութ դադարում է գոյություն ունենալ. այն փոխարկվում է այլ նյութերի:Մոլեկուլը նյութի քիմիական բաժանելիության վերջին սահմանն է: Օրինակ` ջուրնյութը գոյություն ունի այնքան ժամանակ, քանի դեռ գոյություն ունի ջրի մոլեկուլը (H₂O):Հենց այդ մոլեկուլը քիմիական ճանապարհով բաժանվում է ջրածին (H₂) և թթվածին (O₂)պարզ նյութերի մոլեկուլների. ջուր նյութն այլևս դադարում է գոյություն ունենալ.ջուր = ջրածին + թթվածինՄոլեկուլներն իրենց հերթին կազմված են ատոմներից, այսինքն, ի տարբերությունվերջինների, քիմիապես բաժանելի են: Ատոմները տարբեր ձևերով են միանում: Ինչպես այբուբենի տառերով կարելի է կազմել հարյուր հազարավոր բառեր, այնպես էլ տարբեր տարրերի ատոմներից կարող են առաջանալ մեծ թվով նյութերի մոլեկուլներ կամ բյուրեղներ:Ջրածնի` գազային պարզ նյութի մոլեկուլները կազմված են ջրածնի երկու ատոմից. H + H = H₂

Նյութի բաղադրությունն արտահայտվում է քիմիական բանաձևով, օրինակ՝ ջրածին պարզ նյութի քիմիական բանաձևն է H₂ : Թիվը, որը բանաձևում գրվում է քիմիականնշանից ներքև և աջ, անվանվում է ինդեքս: Երկատոմ մոլեկուլ է առաջացնում նաևթթվածին պարզ նյութը, որի բանաձևն է O₂, ազոտը` N₂: Ջրի մոլեկուլը կազմված էջրածնի երկու և թթվածնի մեկ ատոմից` H₂O, ածխաթթու գազի բանաձևն է CO₂,թթվածնի երեք ատոմից առաջանում է օզոն պարզ նյութը` O₃:

Քիմիական բանաձևը նյութի բաղադրության պայմանական գրառումն է քիմիական տարրերի նշանների և ինդեքսների միջոցով:

Քիմիական բանաձևը ցույց է տալիս.

ա) նյութի անվանումը,բ) այդ նյութի մեկ մոլեկուլը,

գ) նյութի որակական բաղադրությունը. ո՞ր տարրերի ատոմներից է կազմված տվյալ նյութը

դ) նյութի քանակական բաղադրությունը,ի՞նչ զանգվածային հարաբերությամբ են տարրերը միացած:

Քիմիական բանաձևերը միատեսակ են գրվում աշխարհի բոլոր երկրներում, բայց յուրովի են կարդացվում յուրաքանչյուր լեզվով:Հարաբերական մոլեկուլային զանգված,ըարրի զանգվածային բաժինների որոշումը:Նյութի մոլեկուլի, ինչպես և ատոմի, իրական զանգվածը շատ փոքր է: Այդ իսկպատճառով ընդունվել է հարաբերական մոլեկուլային զանգված հասկացությունը:Հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը նյութի մոլեկուլի զանգվածն է՝ ածխածնային միավորներով արտահայտված: Այլ կերպ ասած` հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը (Mr) ցույց է տալիս, թետվյալ նյութի մեկ մոլեկուլի զանգվածը (m₀) քանի անգամ է գերազանցում զանգվածի ատոմային միավորը (ածխածնի ատոմի զանգվածի 1/12-ը), որը, ինչպես գիտեք, 1,66•10^-24գ է կամ 1,66•10^-27 կգ.Mr =mo/1,66•10^-27 կգ.

Հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը չափողականություն չունի (հարաբերական թիվ է):Օրինակ՝ջրի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը գտնելու նպատակով այդնյութի մեկ մոլեկուլի զանգվածը բաժանում ենք զանգվածի ատոմային միավորի վրա (ածխածնի ատոմի զանգվածի 1/12-ին).Mr(H₂O)=2Ar (H)+ Ar (O) =18-Նշանակում է՝ ջրի մոլեկուլի զանգվածը 18 անգամ մեծ է զանգվածի ատոմայինմիավորից:Հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը հավասար է նյութի մոլեկուլիբաղադրության մեջ առկա բոլոր ատոմների հարաբերական ատոմային զանգվածների գումարին`հաշվի առնելով ատոմների թիվը: Ուստի, նյութի քիմիական բանաձևը իմանալով, հեշտությամբ կարող ենք հաշվել այդ նյութի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը: Նյութի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը հաշվելիս նյութի մոլեկուլի բաղադրության մեջ առկա տարրերի հարաբերական ատոմային զանգվածի ու ինդեքսի արտադրյալները պետք է գումարել: Պարզ նյութերի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը հաշվելու նպատակով համապատասխան տարրի հարաբերական ատոմային զանգվածը բազմապատկում ենք ինդեքսով, օրինակ.

Mr (O₂) = 2Ar (O) = 2 • 16 = 32 Mr (H₂) = 2Ar (H) = 2 • I = 2

Բարդ նյութերի դեպքում`Mr (H₂ SO₄) = 2 Ar (H) + Ar (S) + 4 Ar(O) = 2 • I + 32 + 4•16 = 98Mr (N₂O₃) = 2 • Ar (N) + 3 • Ar (O) = 2 .14 + 3 . 16 = 28 + 48 = 76Mr (KOH) = Ar (K) + Ar (O) + Ar (H) = 39 + 16 + I = 56

Հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը նյութի հիմնական բնութագրերից է:

Զանգվածային բաժինը ցույց է տալիս, թե տարրի հարաբերական ատոմայինզանգվածի ու ինդեքսի արտադրյալը հարաբերական մոլեկուլային զանգվածի որմասն է կազմում:

Հարցեր և վարժություններ

1. Ինչպիսի՞ն են քիմիական տարրերի զանգվածային հարաբերությունները հետևյալ բանաձևերով արտահայտվող նյութերում.ա) CaF₂ բ) CH₄ գ) CS₂ դ)NO₂

ա) CaF2=1 Ca, 2 F

բ) CH4=1 C,4 H

գ) CS2 =1 C, 2 S

դ) NO2=1 N,2 O

2. Լրացրե՛ք բաց թողած բառը. մոլեկուլը նյութի այն ամենափոքր մասնիկն է, որը պահպանում է տվյալ նյութի հիմնական քիմիական հատկությունները:

3. Գրե՛ք նյութերի քիմիական բանաձևերը, եթե հայտնի է, որ դրանց բաղադրության մեջ առկա են.

ա) կալիումի երկու և ծծմբի մեկ ատոմ — K₂S

բ) ածխածնի ու թթվածնի մեկական ատոմ — CO