Կատարման ժամկետը
10․05․2021-14․05․2021 թթ․
Ամփոփումների շարք
Բանավոր ներկայացնել Հռոմեկան կայսրությունը։
Նշել հռոմեկան կայսրերից մի քանիսին, նկարագրել նրանց։
Սրբազան Հռոմեական կայսրության կայսրերը կրում էին «հռոմեական կայսր» (լատ.՝ imperator Romanorum) կամ «Հռոմեական կայսրության կայսր» (լատ.՝ imperator Romanum gubernans imperium) տիտղոսները, այսպիսով ընդգծելով այն փաստը, որ հանդիասանում են Հռոմեական կայսրության իրավահաջորդները։
Օտտոն 1-ին Մեծի թագադրումից (962 թվական) կայսրությունը իր կազմի մեջ ներգրավեց նաև Գերմանիան, Իտալիան և Արելատի Բուրգունդյան թագավորությունը։ Սրբազան Հռոմեական կայսրություն անվանումը ծագել է 1254 թվականին, բայց ներկայումս վերագրվում է 962 թվականից (երբեմն նաև 800 թվականից) մինչև 1806 թվականը։Կայսեր խորհրդանիշներըԿայսեր խորհրդանիշներըՀաբսբուրգյան արքայատոհմի արքանները
Հաբսբուրգյան արքայատոհմի արքանները
1212 թվականին կայսրության կազմում թագավորություն դարձավ նաև Չեխիան։ Հետագայում Բուրգունդիան մտավ Ֆրանսիայի կազմի մեջմիսկ 15-րդ դարի կեսերին Ֆրիդրիխ 3-րդը հրաժարվեց Իտալիային ուղղված պահանջներից և ընդունեց նոր տիտղոս. գերմանական ազգի Սրբազան Հռոմեական կայսրության կայսր։ Այսպիսով, կայսրության տարածքները սահմանափակվում էին Գերմանիայով և Չեխիայով։ 19-րդ դարում Նապոլեոնական պատերազմներ սկիզբը մեծ վնաս հասցրին գերմանական պետությունների միասնականությանը։
Ֆրանց 2-րդ կայսրը Նապոլեոն Բոնապարտի ճնշումների պատճառով հրաժարվեց իր գահից (1806 թվական)։ Սրբազան Հռոմեական կայսրությունը դադարաց գոյություն ունենալ։Կարլոս Մեծը ստացավ կայսրի տիտղոս Հռոմի պապի՝ Լևոն 3-րդի կողմից, իր գահակալության ժամանակ 800 թվականին։ Հետագայում կայսրի տիտղոս ընդունելը կախված էր հռոմի պապի համաձայնությունից։ Սակայն Օտտոն 1-ին ժամանակաշրջանում համարվում էր, որ կայսրական տիտղոսի իրավունք ունի միայն Գերմանիայի թագավորը, ընտրված գերմանական կուրֆժրստների կողմից, ոչ բոլոր գերմանական արքաններն էին կարողանում թագադրվել պապի կողմից, և հետևաբար նրանցից ոչ բոլորն էին համարվում Սրբազան Հռոմեական կայսրության կայսր։1508 թվականին Գերմանիայի արքա Մակսիմիլիան 1-ինը, դեպի Հռոմ անհաջող արշավանքից հետո, պապի կողմից ստացավ ընտրյալ կայսրի կոչում։ Նրա իրավահջորդը Կարլոս 5-րդը տագադրվեց պապի կողմից, որպես կայսր 1530 թվականին, սակայն նրա հետնորդները այլևս չէին ցանկանում կայսր համարվելու համար ստանալ պապի համաձայնությունը, և պապի կողմից ստանում են այդ իրավունքը համարվել «ընտրյալ կայսրեր»։
Օկտավիանոս Օգոստոս
Օկտավիանոսը Հուլիոս Կեսարի քրոջ թոռն է և, Կեսարի կտակի համաձայն, նրա որդեգիրն ու ժառանգորդը։ Հռոմեական զորավար Մարկոս Անտոնիոսի և Եգիպտոսի թագուհի Կլեոպատրայի նկատմամբ մ.թ.ա. 31 թ. Ակտիումի մոտ տարած հաղթանակով վերջ տվեց Կեսարի սպանությունից հետո սկսված քաղաքացիական պատերազմներին (մ.թ.ա. 43-31 թթ.)։
Ծագումով եղել է հարուստ ընտանիքից, Կեսարի քրոջ թոռն էր։ Մ. թ. ա. 44 թվականին որդեգրվել է վերջինիս կողմից ըստ կտակի և հայտնվել Հռոմեական Հանրապետության քաղաքական կյանքի կենտրոնում՝ ունենալով Կեսարի բազմաթիվ կողմնակիցների աջակցությունը։ Մ.թ.ա. 43 թվականին կեսարական Մարկոս Անտոնիոսի և Մարկոս Էմիլիանոս Լեպիդոսի հետ ստեղծել է երկրորդ եռապետությունը՝ ընդհանուր թշնամիների դեմ պայքարելու նպատակով։ Մարկոս Բրուտոսին և Սեքստոս Պոմպեոսին հաղթելուց հետո եռապետերի միջև սկսվել է պայքար հանուն իշխանության, որն ավարտվել է Անտոնիոսի և Օկտավիանոսի միջև ծավալված պատերազմով:
Տիբերիոս
Տիբերիոսի անձնական կյանքը Օգոստոսի կողմից զոհաբերվեց կասերական դինաստիական շահերին։ Մ.թ.ա. 11 թվականին Օգոստոսը ստիպեց Տիբերիոսին ամունալուծվել իր հղի կնոջ՝ Վիպսանիա Ագրիպայի հետ, որից նա արդեն ուներ որդի և ամուսնանալ Օգոստոսի այրի դստեր Յուլիայի հետ։ Ամուսնությունը հաջող ընթացք չունեցավ և, հնարավոր է, բացասաբար անդրադարձավ Տիբերիոսի բնավորության վրա։ Մ.թ.ա. 6 թվականին Տիբերիոսը թողնում է Հռոմը և հեռանում հունական Հռոդոս կղզի, որտեղ մնում է մինչև մ.թ. 2 թ.։
Տիբերիոսի այդ քայլը հարուցում է Օգոստոսի դժգոհությունը, նամանավանդ, որ մինչ այդ նա հինգ տարով շնորհել էր Տիբերիոսին տրիբունի լիզորություններ։ Մ.թ.ա. 2 թվականին Օգոստոսը դատապարտում է իր աղջկան՝ Յուլիային ամուսնական անհավատարմության համար և խզում նրա ու Տիբերիոսի միջև ամուսնությունը։ Մ.թ. 4 թվականին, Օգոստոսի թոռներ՝ Լուցիոս և Գայոս Կեսարների հաջորդական մահերից հետո, կայսրը որդեգրում է Տիբերիոսին՝ պարտավորեցնելով նրան իր հերթին որդեգրել Գերմանիկոսին, որը Տիբերիոսի եղբորորդին էր և Օգոստոսի քրոջ թոռը։ Հաջորդ 10 տարիներին Տիբերիոսը փաստորեն Օգոստոս կայսեր գահակիցն էր։Մ.թ. 14 թվականի օգոստոսի 19-ին Օկտավիանոս Կեսարի մահից հետո Տիբերիոսը ժառանգում է գահը՝ սեպտեմբերի 17-ին ստանալով սենատի համաձայնությունը։ Տիբերիոսի պրինցիպատը անցնում էր Օգոստոսի պատգամներին հավատարիմ մնալու նշանի տակ։ Արտաքին քաղաքականության բնագավառում նոր կայսրը հետևում էր գոյություն ունեցեղ սահմանների պահպանման և ամրապնդման սկզբունքին։ Մ.թ. 17 թվականին հռոմեական նահանգ է դառնում Կապադովկիան, որը մինչ այդ կախվածության մեջ էր Հռոմից։ Մ.թ. 21 թվականին Գաղիայում ծագած խռովությունը հեշտությամբ ճնշվում է։
Տիբերիոսի գահակալության տարիներին Հռոմեական կայսրությանը երկու անգամ սպառնում էր պատերազմ Պարթևաստանի հետ, սակայն մ.թ. 18 թվականին կոնֆլիկտը հաջողվեց մարել Արևելք արտակարգ լիազորություններով ուղարկված Գերմանիկոսի միջոցով, իսկ 30-ական թվականների սկզբներին խաղաղությունը հաջողվեց պահպանել Ասորիքի կուսակալ Լուցիոս Վիտելիոսի շնորհիվ։
Հռոմի նահանգները Տիբերիոսի օրոք ծաղկում էին, առաջին հերթին շնորհիվ կայսեր խնայողական քաղաքականության և խաղաղասիրության։
Ներոն
Ներոնը չէր սպասում, որ դառնալու է կայսր, քանի որ իր քեռի Կալիգուլան թագադրվել էր 25 տարեկանում և բավարար ժամանակ ուներ իր համար ժառանգորդ ունենալու։ Ներոնի մայրը՝ Ագրիպինան, կորցրել էր Կալիգուլայի բարեհաճությունը և իր ամուսնու մահից հետո աքսորվել։Կալիգուլան, նրա կինը` Կեսոնիան և անչափահաս դուստրը սպանվում են 41 թ. հունվարի 24-ին, որից հետո գահն անցնում է Կալիգուլայի հորեղբայր Կլավդիոսին։Իշխանության անցնելով` Կլավդիոսն Ագրիպինային թույլ է տալիս վերադառնալ աքսորից։Մինչև Վալերիա Մեսալինայի հետ ամուսնանալը Կլավդիոսն ամուսնացած է եղել երկու անգամ։ Նախորդ ամուսնություններից ունեցել է երեք զավակ, որոնց թվում՝ մի որդի, ով մահացել էր երիտասարդ տարիքում։ Մեսալինայից ունեցել է երկու երեխա. աղջիկ՝ Կլավդիա Օկտավիան (ծնվել է 41 թ., հետագայում դարձել Ներոնի կինը) և տղա` Բրիտանիկոս անունով (ծնվել է 40 թ., մահացել 14 տարեկանում)։
48 թ. իր սիրեկանի հետ Մեսալինան ծրագրում է դավադրության միջոցով Կլավդիոսին զրկել իշխանությունից։ Դավադրությունը բացահայտվում է, և Մեսալինան ենթարկվում է մահապատժի։49 թ. Կլավդիոսն ամուսնանում է չորրորդ անգամ` Ներոնի մայր Ագրիպինայի հետ, թեև վերջինս իր զարմուհին էր։ Ագրիպինան համոզում է Կլավդիոսին, որ նա որդեգրի Ներոնին, և 50 թ. Ներոնն իր համար ընտրում է Ներոն Կլավդիոս Կեսար Դրուսոս Գերմանիկոս անունը։ Ներոնը տարիքով մեծ էր զարմիկ Բրիտանիկոսից և պատրաստվում էր ժառանգել գահը։51 թ. Ներոնը դառնում է տասնչորս տարեկան և արդեն համարվում է չափահաս։
Նա նշանակվում է պրոկոնսուլ, ներկայացվում է Հռոմի սենատին, Կլավդիոսի հետ միասին ներկայանում է հանրությանը 53 թ. ամուսնանում է իր զարմուհի Կլավդիա Օկտավիայի հետ։
Ինչպե՞ս կործանվեց Հռոմեկան կայսրությունը։
117 թվականին կայսրությունը հասավ իր տարածքային մեծության գագաթնակետին, իսկ 284 թվականին Դիոկղետիանոսը կայսրությունը բաժանեց երկու մասի։ Հիմնական տարածքային կորուսները սկսվեցին 376 թվականին, երբ մեծ տարածք անցավ Գոթերին և այլք։
476 թվականին, երբ Օդոակրը գահընկեց արեց Հռոմուլոս կայսրին, Արևմտյան Հռոմեական կայսրությունը ուներ չնչին ռազմական, քաղաքական կամ ֆինանսական ներուժ և չէր վերահսկում կայսրության մեծ մասին, որոնք ֆիկտիվ կոչվում էին հռոմեական։ Նվաճելով կայսրությունը, բարբարոսները ստեղծեցին սեփական իշխանությունը կայսրության մեծ մասում։
Սակայն կայսրության անկմամբ նրա մշակութային ժառանգությունը մնում է մինչ օրս։
Դավիթ Մուրադյան 