Դաս 25՝Քիմիական պարբերություններ՝մետաղներ և ոչ մետաղներ

Քիմիական տարրերի դասակարգման առաջին փորձերը:Քիմիական տարրերի պարբերական համակարգը,մետաղներ և ոչմետաղներ:Տարրերի տարածվածությունը բնության մեջ-:

Քննարկվող հարցեր

Ինչու են դասակարգել տարրերը

Մենդելեևը հայտնաբերել է պարբերականության օրենքը և կազմել քիմիական տարրերի պարբերական աղյուսակը։ Տարրերի պարբերական համակարգում տարրերը դասավորված են ըստ կարգահամարների՝ ատոմների միջուկներում եղած պրոտոնների թվի աճի։Քանի որ շատ էին տարրերը և ցաքուցրիվ էր նրանց վիճակը Դ.Ի. Մենդելեևը համարակալեց և դասակարգեց:

Տարրերի առաջին դասակարգումը`Մետաղներ և ոչմետաղներ

Քիմիական տարրերը բաժանվում են մետաղ պարզ նյութ և ոչ մետաղ պարզ նյութ առաջացնողների։Եթե տվյալ քիմիական տարրին համապատասխանող պարզ նյութը մետաղ է (ունի մետաղական փայլ, բարձր ջերմա- և էլեկտրահաղորդականություն, կռելիություն, կոփելիություն և այլն), ապա դրան համարում են մետաղական տարր։Ոչ մետաղական տարրեր են համարվում նրանք, որոնց առաջացրած պարզ նյութերը ոչ մետաղներ են։

Ինչու էր թերի այդ դասակարգումը

Այդ դասակարգումը թերի է, որովհետև գտնվեցին մետաղներ, որոնք ունեին ոչ մետաղական հատկություններ

Պարբերական համակարգի ստեղծումը

Պարբերական աղյուսակը, հայտնի է նաև որպես Մենդելեևի պարբերական աղյուսակ, քիմիական տարրերի աղյուսակ, որն հրապարակվել է Դմիտրի Մենդելեևի կողմից:Դ.Ի.Մենդելեևը հայտնաբերել է պարբերականության օրենքը և կազմել քիմիական տարրերի պարբերական աղյուսակը։ Տարրերի պարբերական համակարգում տարրերը դասավորված են ըստ կարգահամարների՝ ատոմների միջուկներում եղած պրոտոնների թվի աճի։ Քանի որ շատ էին տարրերը և ցաքուցրիվ էր նրանց վիճակը Դ.Ի. Մենդելեևը համարակալեց և դասակարգեց:Նկատվեցին, որ ամեն ութ տարրից հետո կրկնում են տարրերի հատկությունները:Քանի,որ շատ խառն էին տարրեը Մենդելեևը որոշում է այն դասակարգել և հայտնաբերում է,որ ամեն 8 տարրից հետո կրկնվում են հատկությունները․

Մենդելեևի և ժամանակակից օրենքները

Մենդելեևը բացահայտել է քիմիական տարրերի պարբերականության օրենքը՝ բնագիտության հիմնական օրենքներից մեկը։ Թողել է մոտ 500 տպագրական աշխատություններ, որոնց մեջ է դասական «Քիմիայի հիմունքները»՝ առաջին կառուցվածքային շարադրանքը անօրգանական քիմիայից։

Ատոմի կառուցվածքը և կարգաթվի նշանակությունը

Մոլեկուլները բաժանելի մասնիկներ են, դրանք կազմված են ավելի փոքր մասնիկներից` ատոմներից:Նյութերը, որոնցից կազմված են ֆիզիկական մարմինները, իրենց հերթին կազմված են մասնիկներից` մոլեկուլներից:Ատոմն ունի բարդ կառուցվածք, այն կազմված է դրական լիցքավորված միջուկից և նրա շուրջը գտնվող բացասական լիցք ունեցող էլեկտրոններից:Միջուկն իր հերթին կազմված է դրական լիցք ունեցող մասնիկներից` պրոտոններից  և  զանգվածով պրոտոնին մոտավորապես հավասար, բայց  լիցք չունեցող մասնիկներից` նեյտրոններից:

Նախագիծ`Տարրերի տարածվածությունը բնության մեջ                                           

Քիմիական տարրերի առաջացրած պարզ նյութերի, ինչպես նաև միացությունների ձևերն ու հատկությունները պարբերական կախման մեջ են այդ տարրերի հարաբերական ատոմային զանգվածների մեծությունից:

 Տարրերի շարքը, որոնցում դիտվում է հատկությունների հետզհետե փոփոխություն` մինչև շարքի առաջին տարրի հատկությունների կրկնվելը, Մենդելեևն անվանեց պարբերություն:Պարբերությունը՝տարրերի հորիզոնական շարքեր են, գրված ըստ կարգաթվերի մեծացումով,սկսվում են ալկալիական մետաղով վերջանում ազնիվ գազով: Պարբերությունները, բացառությամբ առաջինի, տարրերի այն հորիզոնական շարքերն են, որոնք սկսվում են ալկալիական մետաղով և վերջանում իներտ գազով:
Առաջին պարբերությունն ընդգրկում է 2 տարր` ջրածինը (H), և հելիումը(He) (առաջին հարկում ջրածնի և հելիումի «բնակարաններն են»):Երկրորդ պարբերությունն ընդգրկում է 8 տարր` սկսվում է լիթիումից`Li և ավարտվում նեոն`Ne իներտ գազով (II հարկում 8 «բնակարան» է): Երրորդ պարբերությունը նույնպես ներառում է 8 տարր. սկսվում է նատրիումից`Na և ավարտվում արգոն`Ar իներտ գազով (III հարկում նույնպես 8 «բնակարան» է): Առաջինը հատուկ պարբերություն է: Երկրորդ և երրորդ պարբերությունները կազմված են մեկական շարքից և անվանվում են փոքր պարբերություններ. ընդգրկում են 8-ական տարր:IV,V և VI պարբերությունները կազմված են տարրերի երկուական շարքից և կոչվումեն մեծ պարբերություններ: IV և V պարբերություններն ընդգրկում են 18-ական տարր, իսկVI-ը` 32 տարր:VII-ը անավարտ պարբերություն է՝ առայժմ կազմված մեկ շարքից: Ուղղահայաց սյունակների քիմիական տարրերը, որոնք «ապրում են» նման69 «բնակարաններում», առաջացնում են խմբեր: Դրանք պարբերական համակարգում ութնեն (կարճ ձևում): Յուրաքանչյուր խումբ կազմված է երկու ենթախմբից` գլխավոր և երկրորդական:Գլխավոր ենթախումբն ընդգրկում է տարրեր և՛ մեծ, և՛ փոքր պարբերություններից: Երկրորդական ենթախմբում ընդգրկված են միայն մեծ պարբերությունների տարրեր:Այսպես, առաջին խմբի գլխավոր ենթախումբն ընդգրկում է ջրածին`H, լիթիում`Li, նատրիում`Na, կալիում`K, ռուբիդիում`Rb, ցեզիում`Cs, ֆրանցիում`Fr (լիթիումիենթախումբ) տարրերը, իսկ երկրորդական ենթախումբը`պղինձ`Cu, արծաթ`Ag ևոսկի`Au տարրերը (պղնձի ենթախումբ):
                                                                                                  Հարցեր և վարժություններ

1. Ո՞ր «հարկում» և ո՞ր «բնակարանում է ապրում» ածխածին տարրը:

Ածխածինը գտնվում է չորրորդ հարկում 29 րդ բնակարանում:

2. Ո՞ր տարրն է «ապրում» 20-րդ «բնակարանում»:

Կալցիումը Ca

3.Պարզաբանե’ք (օրինակներով ու մեկնաբանություններով) պարբերություն, խումբ,գլխավոր ու երկրորդական ենթախմբեր, կարգաթիվ հասկացությունները:

Բանավոր

4. Ո՞րն է հինգերորդ «ավելորդ» տարրը` Be, Sr, Zn, Mg, Ca:

Zn ավելորդ է,որոհետև բացի դրանից մյուսների մտնում են նույն խմբի մեջ․

5. Լրացրե’ք հետևյալ աղյուսակը.II խումբ

Գլխավոր  ենթախումբ	Երկրորդական  ենթախումբ
1. Be`բերիլիում
2.
3.
4.	1. Zn` ցինկ
5.	2.
6.	3.
7.

6․Քիմիական տարրերի առաջացրած պարզ նյութերի, ինչպես նաև  միացությունների ձևերն ու հատկությունները պարբերական կախման մեջ են այդ տարրերի հարաբերական ատոմային զանգվածների մեծությունից:

7. Համապատասխանեցրե’ք քիմիական տարրն իր խմբի համարին և ընտրե’ք ճիշտհամապատասխանություններ ներառած շարքը:

Տարրը	Խումբը
1) H	ա) IV
2) Be	բ) V
3) CI	գ) II
4) N	դ) I
	ե) VII

1) 1գ, 2դ, 3ե, 4ա

2) 1դ, 2ե, 3բ, 4դ

3) 1դ, 2գ, 3ե, 4բ

4) 1գ, 2բ, 3ա, 4բ

Պարբերություններ
Պարբերությունները դա տառերի հորիզոնական շարքերն են `գրված ըստ կարգաթվերի մեծացումով,սկսվում են ալկալիական մետաղներով,վերջանում են գազերով։
Հորիզոնական` պարբերություններ

1,2,3 փոքր պարբերություններ
4,5,6,7 մեծ պարբերություններ

Ուղղահայաց շարքերը կոչվում են խմբեր
8 խումբ

Խմբերը բաժանվում են գլխավոր և երկրորդական ենթախմբերիԳլխավոր է կոչվում այն ենթախումբը,որը կազմված է և փոքր և մեծ պարբերության տարրերից։
Երկրորդական ենթախումբը կազմված է միայն մեծ պարբերության տարրերից։

Կարգաթիվը ցույց է տալիս պրոտոնների և էլեկտրոնների թիվը
P (+)N (0)E (-)
Կարգաթիվը = ցույց է ջ էլեկտրոնների և պրոտոնների թիվը

Քանի,որ էլեկտրոնի զանգվածը մոտ 2000 անգամՓոքր է նեյտրոնի և պրոտոնի զանգվածից,այն ընդունել են 0։Զանգվածը ընդունել են 0

Ամբողջ զանգվածը գտնվում է միջուկում։

Ar=Z+nn=Ar-ZP=z
N=Ar-z
(13p,14n) 13e
Sc

Z=21

Ar=45

(21p,21e,24n)

Տանը որոշել հետևյալ տարրերի ատոմի բաղադրությունը և դիրքը

11,24,26,34,42,53,62

11

11- Na — Նատրիում

Z= 11

Ar= 23
(11p,12n) 11e

n=Ar-Z
Դիրքը

3 պարբերություն1 խումբ փոքր

Գլխավոր ենթախումբ

24

24- C — քրոմ

Z=24

Ar=52

(24p,28n) 24e

Դիրքը

4 Մեծ պարբերություն

4 շարք

6 խումբ

Երկրորդական ենթախումբ

26

26 — Fe- երկաթ

Z=26

Ar=56

(24p,30n) 26e

8 խումբ

4 պարբերություն,4 շարք

Երկրորդական խումբ

34

34 — Se — սելեն

Z=34

Ar=79

(34p,45n) 34e

Գլխավոր խումբ

4 պարբերություն

5 շարք

6 խումբ

42

42 — Mo -Մոլիբդեն

Z=42

Ar=96

(42p,54n) 42e

Երկրորդական խումբ

5 պարբերություն

6 շարք

6 խումբ

53

53 — I — յոդ

Z=53

Ar=127

(53p,74n) 53e

Գլխավոր ենթախումբ

7 խումբ

5 պարբերություն

7 շարք

62

62 — Sm — սամարիում

Z=62

Ar=150

(62p,88n) 62e

Լանթանոդների շարք