Երբեք այսքան մեծ չի եղել անկեղծության կարիքն ու կարոտը, ինչպես այսօր, և երբեք այսքան ահռելի չափերով չի հայտնվել կեղծիքը, ինչպես այսօր:

Դարավոր կարգերի ու հասկացողությունների հեղաշրջումի օրը, պատմության ահավոր դատաստանի օրը:

Մեծ ալեկոծություններն ու ակնկալությունները ամենքին տեղահան են արել, դուրս են բերել իրենց անկյուններից. և ահա– ժողովուրդներն իրենց ունեցած ուժերով հրապարակի վրա են:

Ամեն մարդ շարժվում է, ամեն մարդ խոսում է:

Անշուշտ նա պիտի շարժվեր այնպես, ինչպես ինքն է կամենում, և խոսեր այն, ինչ որ ինքն է մտածում:

Այդպես պիտի լիներ մարդը. ևս առավել այս տեսակ մի ժամանակի առաջ, երբ շարժումը կամ խոսքը կարող է ունենալ այնպիսի հետևանք, որ ուրիշ ժամանակ աներևակայելի է:

Նրա այս խոսքից կամ այն շարժումից կախված է շատ բան:

Եվ հանկարծ․․․ դուք տեսնում եք․․․ Նա խաղ է անում, դերասանություն է անում:

Դերասանությունը գեղեցիկ է բեմի վրա, ուր խաղում են, բայց նա գարշելի է կյանքի մեջ, ուր ապրում են:

Դրա համար էլ բեմի վրա խաղացողները շնորքով մարդիկ են, իսկ կյանքում խաղացողները ցածերն ու կեղծավորները:

Նրանք խաղ են անում ամեն տեղ, ամեն բանի հետ, և ահա, մեր կյանքը ավելի նման է թատրոնական բեմի, ու այդ բեմը թեև փոքր, բայց, տեսեք, որքա՜ն դերասաններ ունի․․․

Իրենց վրա առած զանազան դերեր, նրանք մտել են ու խաղում են այս կամ այն ասպարեզում:

Ահա սա՝ ներկայանում է ամեն տեղ որպես չհասկացված ու հալածված գաղափարական գործիչ, մյուսը՝ նշանավոր հերոս է խաղում, երրորդը՝ հրապարակախոսություն է սարքել, չորրորդը՝ բարեգործ է ձևանում, հինգերորդը՝ գրող է կեղծում, վեցերորդը՝ հանդիսանում է արդեն որպես նահատակ, յոթերորդը՝ գալիս է որպես դատավոր ամենքին մեղադրելու և ամենքից հաշիվ ուզելու․․․

Ու, բնականաբար, չնայելով այսքան շատ գործիչների ներկայությանը, դուք զգում եք, որ ցուրտ է, որովհետև չկա անկեծության ջերմությունը, զգացմունքի հուրը, որովհետև նրանք խոսում են լեզվով, իսկ սիրտները շատ է հեռու, և զզվում եք վերջապես:

Սրանք ոչինչ չեն սիրում, այլ ցույց են տալի, թե սիրում են:

Եվ ինչպես դերասանն ունի իր դերը, որ տանում է, իսկական գործիչն ունի իր խաչը, որ կրում է, սրանք էլ, այս կամ այն գործին կպչելով, փոխանակ գործի ծանրության տակ մտնելու և տանելու, իրենք են բարձրանում, հեծնում նրա վրա ու շինում են իրենց էշը:

Եվ այս դերասաններից ամեն մեկն ունի իր էշը, ու միշտ էլ իր էշն է քշում, թեկուզ աշխարհքը քանդվի:

Հաճախ սրանց շահատակությունը տևում է շատ երկար, նայած թե ինչ տեղ են մեյդան բաց արել և ով են թամաշավորները կամ երբ են գլխի ընկնելու:

Ու որպեսզի այդ թամաշավոր-ժողովրդի սիրտը շահած լինեն ու բարեկամ պահած, միշտ գոռում են «ժողովրդի» անունը:

Խոսքն ընչի մասին ուզում է լինի, միշտ վերջացնում են «ժողովուրդով»: «Ժողվուրդն այսպես է կամենում․․․ Ժողովուրդը մեզ հետ է․․․ Ժողովուրդը ձեզ կդատի․․․ Ո՞ւր ես, ժողովուրդ, անարգում են քեզ․․․»:

Այդ հերիք չէ դեռ: Ժողովուրդն էլ են կեղծում:

Իրենց մարդկանցից ոմանց հանդես են բերում կեղծ ստորագրություններով, անգրագետներին իրենց շինած հոդվածներով ու ներկայացնում որպես ժողովուրդ:

― Տեսեք, ժողովուրդը մեզ հետ է։

Դե եկեք ու ջոկեցեք իսկականը կեղծիքից։

Վերլուծություն՝

Միտքն իրոք որ շատ արդիական էր ու եթե համեմատենք այսօրվա մեր օրերի հետ, ապա միակ տարբերությունը երևի թե ժամանակը կլինի։ Այո, մարդիկ չեն փոխվել։ Ինչպես նշում է Հովհաննես Թումանյանը, կյանքը դարձրել են բեմ, որտեղ ամեն մեկը դերասան է, նույնիսկ գործիչը, ում ուսերին է ընկած մարդկանց բեռն թեթևացնելը, այլ ոչ թե ավելի ծանրացնելը։ Այսպիսի հոդվածներ շատ եմ ընթերցել ու պետք է ասեմ, որ սա ավելի շատ շեղում է «հունը» դեպի քաղաքական կոնտեքստ, այդ իսկ պատճառով, կարդալով հոդվածը, ոմանք պատկերացնում են ՀՀ-ի ներքին իրավիճակը, կարելի է ասել, ՀՀ-ի ներքին «քաոսը»։ Հովհ․ Թումանյանը շատ ճիշտ բառերով է գնահատում մարդկանց վերաբերմունքը, շեշտում է, որ սա դերասանի վայել պահվածք է, այլ ոչ թե բանական մարդու։ Կարծում եմ, որ ինչքան էլ Մեծն Գրողը այս մտքերը գրել է տասնամյակներ առաջ, միևնույնն է նրա միտքն ու արդիականությունը ճշմարիտ են և այսօր։ Մարդկանց մեջ այլևս չկա ճշմարտության ու անկեղծության նշույլ։ Մեր ժամանակներում, գրեթե բոլորը պայքարում են «գահին» տիրանալու համար, «իշխան» ու «ղեկավար» լինելու համար և չեն էլ պատկերացնում, թե իրենց խոսքերով ու արտահայտություններով ինչպես են վիրավորում հասարակությանը։ Ես ինքս կարող եմ օրինակ բերել։ Ընդհանրապես, ժողովրդի հավաքը ես, որպես այդպիսին, միշտ փորձել եմ կապել օգնության հետ, այսինքն երբ ժողովուրդը պատրաստ է օգնել «իշխանին»՝ ուղղություն տալ, հուզող խնդիրների մասին ձայն բարձրացնել , այլ ոչ թե լսել, թե ինչպես է ոմն մեկը բեմում դերասանական ելույթ ունենում ու այդպես հարյուրավոր մարդկանց սրտեր գրավում։ Այդ դերասանները շատ շատ են, ու դա ցավալի է։ Այդպիսի դերասաններին հավատալով, մարդիկ կորցնում են անկեղծությունը, քանի որ հավատում են կեղծ դիմակ կրած մարդուն, ով պերճ-պերճ, անուշ-անուշ խոսում է, սակայն իր ժամանակին ոչինչ չի անում։ Ժողովուրդն էլ է մի կողմից թերզարգացած այդ առումով։ Այդպիսի դերասանները միշտ օգտագործում են «ժողովուրդը մեր կողքին է» թեզը և հետո էլ զարմանում, թե ինչու ժողովուրդը չգնաց նրանց հետևից։ Այդպիսի մարդիկ, իմ կարծիքով, չգիտեն ինչպիսի արժեք է «ժողովուրդը»։ Մարդիկ եթե իրար հանդեպ ատելություն են ունենում այն պահից հետո, երբ հանդիպեցին, դա չի կարող լինել համախմբվածության կամ անկեղծության նշան։ Կարծում եմ, Թումանյանը հենց սա ի նկատը ուներ, որ ազգը պառակտված է, հասարակությունը՝ բաժանված։

Թումանյանը վերջում ասաց․ «եկե՛ք և պարզե՛ք, թե ով է ճիշտ, ով՝ սխալ»։ Այդպիսի հրաշագործություններ դեռ ոչ մեկ չի արել։ Այս իրավիճակի ամենամեծ մեղավորը, իմ կարծիքով, մարդն է, ով հավատալով սուտ պատմողին, գնում է իր հետևից, իսկ հետո զարմանում, թե իր խնդրանքը ինչու չարեցին։ Սա նաև փաստում է մարդկանց խաբելուն հայի նուրբ արվեստի մասին։ Թումանյանը ներողամիտ, ոչ կոպիտ ու «թափանցիկ» բառերով է ներկայացնում իրավիճակը, պատմում, թե ինչպիսի դժվար կացություն է առաջացել «դերասան կյանքի» պատճառով։ Եվ ես ինքս տեսնում եմ դա, զգում եմ դա։ Այսպիսի դժվար կացության մեջ գտնվող հասարակությունը պետք է ամենաառաջինը մտածի, թե ինչպես լավացնի կյանքը, այլ ոչ թե ինչպես վիրավորի դիմացինին, որպեսզի վերջինս ընկնի միայնակության զգացումի գիրկը։ Սակայն, ըստ էության, այսօր հասարակության որոշ մասի մոտ դիտվում է երկրորդ տարբերակը՝ որպես հիմնական զբաղմունք ու գործ։ Ես ցավում եմ ստեղծվածի համար, և հետևելով Թումանյանի խոսքերին, մենք պետք է վերջ ի վերջո կարողանանք հասկանալ՝ ո՞վ է ճիշտ, ով՝ սխալ։ Եթե սա հասկանանք, ապա գոնե մի քիչ կդառնանք անկեղծ, ողջամիտ ու ներողամիտ՝ միմյանց նկատմամբ։ Ես որևէ քաղաքա-հասարակական կոնտեքստ չեմ ուզում մտցնել, պարզապես ասում եմ այն, ինչ որ ես ինքս եմ ապրում, տեսնում ու ամբողջ օրը լսում։ Կարծում եմ, որ այս «քաոսը» շուտով կվերջանա, քանզի սրա մյուս ավարտը շատ դաժան ու «թանկ» է լինելու հայ ժողովրդի համար։ Շնորհակալություն ուշադրության համար․․․