Քաղաքացիական իրավունք
Քաղաքացիական իրավունքը այնպիսի իրավական նորմերի ամբողջություն է, որոնք կոչված են կարգավորելու առօրյա կյանքում առաջացող գույքային և անձնական ոչ գույքային հարաբերություններ։
Իրենց առօրյա կյանքում քաղաքացիները միմյանց կամ կազմակերպությունների հետ մտնում են տարբեր իրավահարաբերությունների մեջ։ Խանութից ուտելիք գնելը, կրպակից լրագրեր վերցնելը, քաղաքային տրանսպորտով երթևեկելը, կարդալու համար գրադարանից գիրք ստանալը, ընկերոջը որևէ իր նվիրելը և նման այլ գործողություններ դրանց մասնակիցների միջև առաջացնում են յուրատեսակ հարաբերություններ։ Այդ հարաբերությունները կարգավորվում են քաղաքացիական իրավունքի նորմերով և կոչվում են քաղաքացիական իրավահարաբերություններ։
Քաղաքացիական իրավահարաբերությունների մասնակիցները ձեռք են բերում քաղաքացիական իրավունքներ և ստանձնում են քաղաքացիական պարտականություններ։
Գույքային և անձնական ոչ գույքային հարաբերություններն ընդգրկում են հասարակական հարաբերությունների մեծ շրջանակ։ Սակայն քաղաքացիական իրավունքը կարգավորում է այդ շրջանակի մի մասը միայն։
Քաղաքացիական իրավունքների օրինակները ներառում են.
- ընտրելու իրավունքը,
- արդար դատաքննության իրավունքը,
- պետական ծառայությունների իրավունքը,
- հանրային կրթության իրավունքը,
- հանրային օբյեկտներից օգտվելու իրավունքը:
Քաղաքացիական իրավունքները ժողովրդավարության հիմնական բաղադրիչն են. երբ անհատները զրկվում են քաղաքական հասարակությանը մասնակցելու հնարավորությունից, նրանք զրկվում են իրենց քաղաքացիական իրավունքներից: Ի տարբերություն քաղաքացիական ազատությունների, որոնք ազատություններ են, և որոնք ապահովվում են կառավարության վրա սահմանափակումներ դնելով, քաղաքացիական իրավունքները ապահովվում են կառավարության դրական գործողություններով, հաճախ օրենսդրության տեսքով: Քաղաքացիական իրավունքների մասին օրենքները փորձում են երաշխավորել լիարժեք և հավասար քաղաքացիություն այն մարդկանց համար, ովքեր ավանդաբար ենթարկվել են խտրականության որոշակի խմբի բնութագրերի հիման վրա: Երբ շատերի կողմից քաղաքացիական իրավունքների իրականացումն անբավարար է, կարող է առաջանալ քաղաքացիական իրավունքների շարժում, որը կոչ է անում օրենքները հավասար կիրառել առանց խտրականության: Շարժման անդամները կարող են զբաղվել նաև ինքնության քաղաքականությամբ։
Միացյալ Նահանգների քաղաքացիական իրավունքների շարժում
Քաղաքացիական իրավունքների շարժումը սոցիալական արդարության համար պայքար էր, որը տեղի ունեցավ հիմնականում 1950-ականների և 1960-ականների ընթացքում սևամորթ ամերիկացիների համար՝ Միացյալ Նահանգներում օրենքի համաձայն հավասար իրավունքներ ձեռք բերելու համար: Քաղաքացիական պատերազմը պաշտոնապես վերացրեց ստրկությունը, բայց դա վերջ չդրեց սևամորթների նկատմամբ խտրականությանը. նրանք շարունակում էին դիմանալ ռասիզմի կործանարար հետևանքներին, հատկապես հարավում: 20-րդ դարի կեսերին սևամորթ ամերիկացիները, բազմաթիվ այլ ամերիկացիների հետ միասին, մոբիլիզացվեցին և սկսեցին աննախադեպ պայքար հավասարության համար, որը տևեց երկու տասնամյակ:
Գործարքներ
Գործարքները ֆիզիկական ու իրավաբանական անձանց գործողություններն են, որոնք ուղղված են քաղաքացիական իրավունքներ ու պարտականություններ առաջացնելուն, փոփոխելուն կամ դադարեցնելուն։ Գործարքին բնորոշ հատկանիշներն են.
- գործարքը համարվում է իրավաբանական փաստ,
- գործարքը միշտ իրավաչափ գործողություն է,
- գործարքը կամային գործողություն է,
- գործարքն ուղղված է սուբյեկտների միջև քաղաքացիական իրավահարաբերություններ առաջացնելուն, փոփոխելուն կամ դադարեցնելուն,
- գործարքն իրավունքներ ու պարտականություններ է առաջացնում միայն այն կնքած անձանց, երբեմն նաև երրորդ անձի համար։
Գործարքի հասկացությունն ու դրա մասին գիտական դրույթները ձևավորվել են գերմանական իրավական համակարգում, որտեղ գործարքը բնորոշբում է որպես անձի կամքն արտահայտելուն ուղղված իրավական գործողությունների ամբողջություն՝ օրենքով թույլատրված շրջանակներում։ Այս հասկացությունը անձնական կամքի ու օրենքի տեսության միջև կոմպրոմիս է։ Անձնական կամքի տեսությունը հանգում է նրան, որ կամքն ու կամահայտնությունը բնորոշում են գործարքը, և առանց դրանց գործարքն անհնարին է։ Երկրորդ տեսությունը արտահայտում է այն գաղափարը, որ կամքը և կամահայտնությունը նշանակություն չունեն այնքան ժամանակ, քանի դեռ իրավական կարգավորման չեն ենթարկվել։
Գործարքների էությունը հասկանալու համար շատ կարևոր է ևս մի բան. գործարքն ինտելեկտուալ բնույթ ունի։ Մենք կարող ենք պայմանավորվել, որ գործարք կա, կամ կարող ենք պայմանավորվել, որ այն չկա։ Հենց սրանով էլ գործարքը տարբերվում է, օրինակ, փաստական գործողություններից։
Աղբյուրներ՝
Դավիթ Մուրադյան 