Հայաստանի ժողովրդագրական պատկերը՝ անցյալից դեպի ապագա

Հայաստանի ժողովրդագրական պատկերը՝ անցյալից դեպի ապագա

Հայաստանի ժողովրդագրական պատկերը պատմականորեն բնութագրվել է բարձր ծնելիությամբ և համեմատաբար բարձր մահացությամբ։ Սակայն, տարբեր ժամանակաշրջաններում, պատերազմների, արտագաղթի, համաճարակների և բնական աղետների պատճառով ժողովրդագրական աճը ենթարկվել է զգալի տատանումների։

Մինչև 20-րդ դարը բնակչության թվաքանակը համեմատաբար դանդաղ է աճել՝ պայմանավորված բարձր մահացությամբ, հատկապես մանկական։ Օսմանյան կայսրությունում հայերի դեմ իրականացված ջարդերը և արտագաղթը մեծ կորուստներ են պատճառել հայ ժողովրդին։

Պատճառներ. Մինչև 20-րդ դարը Հայաստանում, ինչպես և աշխարհի շատ այլ երկրներում, այն էլ՝ նորանկախ, առողջապահական համակարգը գտնվում էր զարգացման ցածր մակարդակում։ Բացակայում էին ժամանակակից բժշկական հաստատությունները, մասնագիտացված բուժաշխատողների մեծ մասը, ինչպես նաև տարածված էին վարակիչ, արագ սփռվող հիվանդությունները, որոնց դեմ արդյունավետ պայքարը գրեթե անհնարին էր ու ծախսատար, անարդյունավետ։ Մշտական չէին բերքառատ տարիները, հաճախակի էին սովը և թերսնումը, որոնք թուլացնում էին օրգանիզմը և այն դարձնում ավելի խոցելի հիվանդությունների նկատմամբ։ Մանկական օրգանիզմը, լինելով զարգացման փուլում, առավել զգայուն էր սննդի պակասի նկատմամբ։

20-րդ դարում՝ Խորհրդային միության կարգերի հաստատումից ի վեր, Հայաստանը ապրեց ժողովրդագրական աճի շրջան։ Բարելավվեց առողջապահությունը, նվազեց մանկական մահացությունը, աճեց կյանքի միջին տևողությունը։ Սակայն, 1988 թվականի Սպիտակի երկրաշարժը և Ղարաբաղյան հակամարտությունը հանգեցրին արտագաղթի նոր ալիքի։

Պատճառներ. Խորհրդային տարիներին մեծ ուշադրություն էր դարձվում առողջապահական համակարգի զարգացմանը։ Ստեղծվեցին բազմաթիվ հիվանդանոցներ, պոլիկլինիկաներ, մատչելի դարձավ բուժօգնությունը։ Իրականացվեցին լայնածավալ պատվաստումներ և հակահամաճարակային միջոցառումներ, որոնք զգալիորեն նվազեցրին վարակիչ հիվանդությունների տարածումը և մահացությունը։ Առողջապահության բարելավումը, կենսապայմանների բարելավումը, սննդի որակի բարձրացումը և սոցիալական ապահովության համակարգի ձևավորումը նպաստեցին կյանքի միջին տևողության զգալի աճին։ Հետևանքը՝ մարդիկ սկսեցին ավելի երկար ապրել։

Մարտահրավերներ և պատնեշներ

Անկախության ձեռքբերումից հետո Հայաստանի ժողովրդագրական իրավիճակը բնութագրվում է մի շարք մարտահրավերներով և միտումներով։

• Ծնելիության նվազում. Վերջին տասնամյակներում նկատվում է ծնելիության զգալի նվազում, որը պայմանավորված է սոցիալ-տնտեսական գործոններով, կանանց կրթական մակարդակի բարձրացմամբ և ընտանիքի պլանավորման հասանելիությամբ։
• Արտագաղթ. Արտագաղթը շարունակում է մնալ լուրջ խնդիր։ Երիտասարդների և աշխատունակ տարիքի բնակչության արտահոսքը բացասաբար է անդրադառնում ժողովրդագրական հավասարակշռության և տնտեսական զարգացման վրա։
• Բնակչության ծերացում. Ծնելիության նվազման և կյանքի միջին տևողության աճի հետևանքով նկատվում է բնակչության աստիճանական ծերացում, ինչը մեծացնում է սոցիալական ապահովության համակարգի վրա բեռը։
• Ուրբանիզացիա. Բնակչության մեծ մասը կենտրոնացված է քաղաքներում, հատկապես Երևանում։ Սա հանգեցնում է գյուղական բնակավայրերից դեպի քաղաքներ բնակչության արտահոսքին և քաղաքային ենթակառուցվածքների վրա ճնշման մեծացմանը։

Աղբյուրները՝ https://www.population-trends-asiapacific.org/data/ARM, https://www.worldometers.info/world-population/armenia-population/

Ապագան. Հնարավոր սցենարներ

Հայաստանի ժողովրդագրական ապագան կախված կլինի մի շարք գործոններից, այդ թվում՝ պետական քաղաքականությունից, տնտեսական զարգացումից և արտաքին միջավայրից։ Հնարավոր են մի քանի սցենարներ։ Առանձնացնենք երեքը.

Բացասական սցենար

Եթե արտագաղթը շարունակվի նույն տեմպերով, իսկ ծնելիությունը մնա ցածր մակարդակի վրա, ապա Հայաստանը կբախվի բնակչության թվի հետագա կրճատման և ծերացման խորացման հետ։ Սա կարող է հանգեցնել աշխատուժի պակասի, տնտեսական աճի դանդաղեցման և սոցիալական ծախսերի ավելացման։

Չեզոք սցենար

Եթե պետության կողմից ձեռնարկվեն որոշակի միջոցներ ծնելիությունը խթանելու և արտագաղթը կանխելու ուղղությամբ, ապա հնարավոր է կայունացնել ժողովրդագրական իրավիճակը։ Սակայն, բնակչության աճի զգալի տեմպեր դժվար թե գրանցվեն։

Դրական սցենար

Եթե հաջողվի իրականացնել արդյունավետ տնտեսական և սոցիալական քաղաքականություն, ստեղծել բարենպաստ պայմաններ ներգաղթի համար և խթանել ծնելիությունը, ապա հնարավոր է ապահովել բնակչության թվի աճ և երիտասարդացում։ Սա կնպաստի տնտեսական աճին և երկրի զարգացմանը։

Եզրակացություն

Անշուշտ, կարող եմ ավելի երկար շարադրել Հայաստանի ժողովրդագրական պատկերի ներկա բարդ փուլի, առկա մարտահրավերների, հնարավորությունների և համատեղ ջանքերի անհրաժեշտության մասին՝ ընդգծելով կայուն զարգացման և բարեկեցիկ ապագայի հեռանկարները։

Հայաստանի ժողովրդագրական պատկերը ներկայումս գտնվում է մի շրջադարձային և բավականին բարդ փուլում, որը պայմանավորված է ինչպես անցյալի պատմական զարգացումներով, այնպես էլ ներկա սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական իրողություններով։ Անկախության ձեռքբերումից հետո երկիրը բախվել է մի շարք լուրջ ժողովրդագրական մարտահրավերների, որոնք պահանջում են համակարգված և հեռատես լուծումներ։

Մարտահրավերները, ինչպես արդեն նշվեց, բազմաշերտ են։ Դրանց թվում առաջնային տեղ են զբաղեցնում ծնելիության շարունակական նվազումը, որը պայմանավորված է ինչպես սոցիալ-տնտեսական գործոններով (օրինակ՝ անկայուն տնտեսական իրավիճակ, բնակարանային խնդիրներ, կանանց զբաղվածության աճ), այնպես էլ արժեքային փոփոխություններով (օրինակ՝ ավելի ուշ ամուսնություններ, ավելի քիչ երեխաներ ունենալու միտում)։ Մյուս կարևոր մարտահրավերը արտագաղթն է, որը, չնայած վերջին տարիներին որոշակի դանդաղման միտում ունի, այնուամենայնիվ շարունակում է մնալ զգալի խնդիր՝ հատկապես երիտասարդ և աշխատունակ բնակչության շրջանում։ Արտագաղթի հիմնական դրդապատճառներն են ավելի լավ տնտեսական հնարավորությունների, բարձր աշխատավարձերի և ավելի կայուն կենսապայմանների որոնումը։

Սակայն, մարտահրավերների կողքին, Հայաստանն ունի նաև որոշակի հնարավորություններ իրավիճակը բարելավելու համար։ Առաջին հերթին, կա պետական մակարդակով ժողովրդագրական խնդիրների կարևորության գիտակցումը, ինչը հիմք է ստեղծում համապատասխան քաղաքականությունների մշակման և իրականացման համար։ Երկրորդ, կա հայկական սփյուռքի ներուժը, որը կարող է ներդրումներ կատարել, փորձ ու գիտելիքներ փոխանակել և նպաստել հայրենադարձությանը։ Երրորդ, կրթության և առողջապահության ոլորտներում իրականացվող բարեփոխումները կարող են երկարաժամկետ կտրվածքով դրական ազդեցություն ունենալ ծնելիության և կյանքի միջին տևողության վրա։ Չորրորդ, տեխնոլոգիական զարգացումները և նորարարական ոլորտների զարգացումը կարող են ստեղծել նոր աշխատատեղեր և բարելավել կենսամակարդակը՝ նվազեցնելով արտագաղթի դրդապատճառները։

Հասարակության մակարդակով կարևոր է ընտանիքի և երեխաների դերի կարևորումը, դրական ժողովրդագրական միջավայրի ձևավորումը, ինչպես նաև հայրենիքում ապրելու և ստեղծելու ձգտման խրախուսումը։ Մասնագետները պետք է ակտիվորեն ներգրավվեն ժողովրդագրական իրավիճակի վերլուծության, կանխատեսումների կազմման և քաղաքականության մշակման գործընթացներում՝ հիմնվելով գիտական տվյալների և միջազգային լավագույն փորձի վրա։