Օղակավոր որդեր անողնաշարավոր կենդանիների տիպ։ Տիպիկ ներկայացուցիչը Անձրևորդն է։

Հանդիպում են քաղցրահամ ջրերում, ծովերում, ինչպես նաև հողում։ Օղակավոր որդերն ունեն ավելի բարձր կազմավորում, որը պայմանավորված է նրանց ակտիվ կենսակերպով։ Նրանց մարմինը կազմված է միմյանց նման օղակաձև հատվածներից, որտեղից էլ ստանցել էն օղակավոր որդեր անվանումը։ Մարմնի արտաքին հատվածավորությունը համապատասխանում է ներքին հատվածավորությանը։ Օղակավոր որդերն ունեն արյունատար համակարգ և ավելի կատարյալ նյարդային, զգայական, մարսողական և արտաթորության համակարգերը։ Այս տիպի մեջ մտնում է 9 հազար տեսակ, որոնք միավորվում են 3 դասի մեջ՝ սակավախոզաններ, բազմախոզաններ և տզրուկներ։

Օղակավոր որդերը որդերի ամենակատարյալ զարգացած ներկայացուցիչներն են: Գիտությանը ներկայումս հայտնի է օղակավոր որդերի մոտ 12.000 տեսակ, որոնք բնակվում են քաղցրահամ ջրերում, ծովերում, ինչպես նաև հողում: Օղակավոր որդերը հիմնականում ազատ կենսաձև վարող, հետերոտրոֆ օրգանիզմներ են: Այնուհանդերձ օղակավոր որդերը ունեն նաև մակաբույծ և արդեն նույնիսկ գիշատիչ ձևեր: 

Ներկայացուցիչներն են՝ անձրևորդը, կանաչ ներեիսը, նեկտոխետան, ամֆիտրիտան, ցիրատուլուսը, տզրուկները: Այս կենդանի օրգանիզմները իրենց անվանումը ստացել են իրենց կազմավորման ամենաբնորոշ հատկանիշի համար: Համաձայն այդ հատկանիշի` օղակավոր որդերի մարմինը կազմված է միմյանց նման օղակաձև հատվածներից: Մարմնի արտաքին հատվածավորվածությանը համապատասխանում է նաև ներքին հատվածավորությունը: Արդյունքում ստացվում է, որ օղակավոր որդերի մարմնի ներքին խոռոչը ոչ թե մեկ ընդհանուր տարածություն է ներկայացնում, ինչպես տափակ և կլոր որդերի դեպքում, այլ տասնյակից ավել խոռոչավոր խցիկների միասնություն: Օղակավոր որդերի մարմինը նման է վզնոցի վրա մարգարիտների շարվածքի: 

Օղակավոր որդերը մյուս որդերի պես նույնպես եռաշերտ /էկտոդերմ, էնտոդերմ, մեզոդերմ/, երկկողմ համաչափ օրգանիզմներ են: Օղակավոր որդերը, սակայն, ի տարբերություն մնացած որդերի, ունեն մարմնի երկրորդային խոռոչ:Երկրորդային խոռոչը ազատ տարածություն է, որը առաջանում է մարմնի մաշկամկանային պարկի պատերի և մարսողական խողովակի միջև:Երկրորդային խոռոչը ևս հատվածավորված է և նման է դռներով միմյանց միացած սենյակների: Այն լցված է կայուն քիմիական կազմ ունեցող հեղուկով: Տվյալ հեղուկը օղակավոր որդերի օրգանիզմի ներքին միջավայրն է, որտեղ ծավալվում են նյութափոխանակության հիմնական գործընթացները:Օղակավոր որդերից սկսած երկրորդային խոռոչում են տեղակայված մնացյալ օրգաններն ու օրգան — համակարգերը:

Օղակավոր որդերի շատ ներկայացուցիչների յուրաքանչյուր օղակային սեգմենտի երկու կողմերից դուրս են գալիս մկանային ելուստներ, որոնք կոչվում են պարապոդիումներ:Պարապոդիումները իրենց եզրերին կրում են վրձնաձև ամուր թարթիչներ, որոնք կոչվում են խոզաններ: Դրանք ծառայում են կենդանու տեղաշարժման գործառույթի ապահովմանը:Պարապոդիումները և խոզանները համարվում են տեղաշարժմանը ծառայող վերջույթների նախատիպեր:Այս ամենով է պայմանավորված այն հանգամանքը, որ օղակավոր որդերը բարձրացել են զարգացվածության ավելի բարձր մակարդակի, քան մյուս որդերի տիպերը: 

Նրանց ընդհանուր բնութագիրը

 Օղակավոր որդերի ընդհանուր կառուցվածքը ավելի բարդ է: Նրանք արդեն ունեն արյունատար համակարգ: Մարմնի առջևի մասում գտնվում են նյարդային բջիջների խոշոր կուտակումներ, որոնք գտնվում են մարսողական խողովակի վերին հատվածի, այսինքն՝ կլանի շուրջ: Այդ նյարդային կուտակումները անվանում են համարժեք կերպով՝ ենթակլանային և վերկլանային նյարդային հանգույցներ: Այդ հանգույցները միասին ձևավորում են շուրջկլանային նյարդային հանգույց, որը կենդանիների հետագա պատմական զարգացման ընթացքում սկզբնավորում է գլխուղեղը: Օղակավոր որդերի ջրային կենսակերպ վարող որոշ ներկայացուցիչներ ունեն նաև ջրային շնչառության օրգաններ: Այսպիսով, կարելի է եզրակացնել, որ օղակավոր որդերի մակարդակում ամբողջանում է բազմաբջիջ կենդանիների հիմնական կազմավորումը և ձգտում է հետագա զարգացման: Օղակավոր որդերը, ի տարբերություն մնացած որդերի, արդեն ունեն կատարյալ մաշկամկանային պարկ, որը խոզանների հետ միասին հնարավոր է դարձնում նրանց ակտիվ տեղաշարժումը: Մաշկի էպիթելային ծածկույթի տակ գտնվում են օղակաձև և երկայնակի մկանները:1. Օղակաձև մկանների կծկման շնորհիվ մարմինը ձգվում է երկարությամբ:
2. Երկայնակի մկանների կծկմամբ մարմինը կարճանում է:Օղակավոր և լայնակի մկանների համաձայնեցված շարժման միջոցով անձրևորդը տեղաշարժվում է: 

 Ինչպես նշեցինք, ներկայումս օղակավոր որդերի տիպին է պատկանում մոտ 12.000 տեսակ, որոնք միավորված են երեք դասերում. 1. Սակավախոզանների դաս. Սակավախոզանները չունեն մկանոտ պարապոդիումներ և աչքի են ընկնում խոզանների սակավ քանակով, ինչի համար էլ ստացել են այդ անվանումը: Ներկայացուցիչ՝ անձրևորդ: 

 2. Բազմախոզանների դաս: Բազմախոզանները ապրում են ծովերում: Նրանց մարմնի հատվածավորությունը վառ արտահայտված է: Յուրաքանչյուր հատվածում ունեն զույգ պարապոդիումներ և բազմաթիվ խոզաններ: Ներկայացուցիչներ՝ 

 3. Տզրուկների դաս: Տզրուկները գիշատիչ, իսկ երբեմն կիսամակաբուծային որդեր են: Հատուկ ծծիչների օգնությամբ կպչում են ձկների ու կաթնասունների մաշկին և ծծում իրենց ծավալից 2−3 անգամ շատ արյուն: Որոշ տզրուկներ արնածուծ չեն և փոխարենը որս են կատարում՝ երբեմն հարձակվելով ձկների վրա:

Ես պատրաստել եմ տեսանյութ,որտեղ պատմում եմ կլոր և օղակաձև որդերի կենսակերպի մասին.

Կլոր և օղակաձև որդեր ասկարիդ:

Կլոր որդեր, նեմատոդներ, առաջնախոռոչավոր որդերի տիպ։

Մարմինը թելանման է կամ իլիկաձև (80—85 մկմ) է երկկողմանի համաչափ, չհատվածավորված, ընդլայնական կտրվածքը կլոր է (այստեղից էլ՝ անվանումը)։ Պատված է հարթ կամ օղակաձև, ամուր կուտիկուլայով, որի տակ տեղադրված է հիպոդերմը։ Արյունատար և շնչառական համակարգ չունեն։ Նյարդային համակարգը կազմված է մերձկլանային օղակից և 6 նյարդային բներից։ Զգայական օրգանները շոշափուկներն են և պտկիկները, ազատ ապրող որոշ ձևեր ունեն պրիմիտիվ քեմո- և ֆոտոռեցեպտորներ։ Արտաթորության համակարգը միաբջջի գեղձիկներն են կամ կողմնային, ներբջջային խողովակները։ Սովորաբար բաժանասեռ են։

Բազմանում են ձվադրությամբ, որոշ տեսակներ կենդանածին են։ Հայտնի է կլոր որդերի մոտ 500 հազար տեսակ, որոնք մակաբույծներ են կամ ազատ ապրող ձևեր։ Վերջիններս փոքր չափերի են, ապրում են հողում, քաղցրահամ ջրերում, ծովերում։ Սնվում են բակտերիաներով, ջրիմուռներով, դետրիտով, կան նաև գիշատիչ ձևեր։ Շատ կլոր որդեր բույսերի, կենդանիների և մարդու մակաբույծներ են։

Ձվերը մարդու կամ կենդանիների օրգանիզմ են թափանցում ջրի կամ սննդի միջոցով։ Կլոր որդերի ներկայացուցիչներից են՝ ասկարիդը, մազագլուխը, սրատուտը և այլն։ Մարդու և կենդանիների օրգանիզմում առաջացնում են մի շարք հիվանդություններ։

Ախտորոշումը
Քանի որ սրատուտը ձվադրում է աղիների խոռոչից դուրս, ախտորոշումը հնարավոր չի դնել կղանքում ձվիկներ փնտրելով: Դրա փոխարեն, պերիանալ շրջանում կուտակված ձվիկները կարելի է հայտնաբերել առավոտյան, մաքուր ցելյուլոզայի ացետատով կպչուն ժապավենը պերիանալ շրջանում փակցնելով: Այդ ժապավենը մանրադիտակի տակ ուսումնասիրելով կարող ենք տեսնել սրատուտի ձվիկները, որոնք օվալաձև են, մի կողմը հարթված:

Բուժումը
Բոլոր ախտահարված անձինք պետք է ստանան մեբենդազոլ կամ պիրանտել պամոատ, կուրսը կրկնելով 10-14 օր անց: Ցուցված է նաև ընտանիքի անդամերի բուժումը` անախտանիշ վարակի աղբյուրը վերացնելու նպատակով:

Ավելի քան միլիարդ մարդ աշխարհում վարակված է մեկ կամ մի քանի տեսակի կլոր որդերով: Այս մակաբույծները առավել տարածված են վատ սանիտարական պայմաններում գտնվող շրջաններում, հատկապես արևադարձային և մերձարևադարձային զարգացող երկրներում: Չնայած աղիքային նեմատոդոզները որպես կանոն մահացու չեն, սակայն նրանք բերում են թերսնուցման և աշխատունակության անկման:

Աղիքային նեմատոդները կլոր որդեր են, հասուն որդերը կարող են ունենալ 1մմ-ից մինչև մի քանի սանտիմետր չափեր: Նրանց կենսական ցիկլերը բարդ են և բազմազան; որոշ տեսակներ, ներառյալ Strongyloides stercoralis և Enterobius vermicularis-ը կարող են փոխանցվել անմիձապես մարդուց մարդուն, այն դեպքում, երբ մյուսները, ինչպիսիք են Ascaris lumbricoides, Necator americanus և Ancylostoma duodenale-ն պետք է անցնեն զարգացման փուլ հողում: Քանի որ հելմինթների մեծամասնությունը ինքնաբազմացման չի ենթարկվում, հասուն որդերով վարակման համար անհրաժեշտ է բազմիցս ենթարկվել նրանց ազդեցությանը` վարակիչ, այսինքն թրթուրի կամ ձվիկների փուլում: Հետևաբար, կլինիկական հիվանդությունը, ի տարբերություն ասիմպտոմ վարակի, զարգանում է էնդեմիկ օջախում երկարատև գտնվելու դեպքում: Էոզինոֆիլիան և IgE-ի բարձր մակարդակը հատկանշական են բազմաթիվ հելմինտոզների, երբ կա այս ցուցանիշների անբացատրելի բարձրացում, անպայման հարկավոր է փնտրել հելմինտոզ: Լարված, կայուն իմունիտետ աղիքային նեմատոդների նկատմամբ մարդկանց մոտ չի զարգանում, չնայած մեխանիզմները, որով հարուցիչը խուսափում է մարդու իմուն պատասխանից, վերջնականապես պարզաբանված չեն:

Ասկարիդոզ
A.lumbricoides-ը մարդու մոտ հանդիպող ամենամեծ աղիքային նեմատոդն է, որն ունի 40 սմ-ից ավել երկարություն: Շուրջ մեկ միլիարդ ամբողջ աշխարհում վարակված է այս մակաբույծով: Վարակվածներից շատերի մոտ հիվանդությունն ընթանում է անախտանիշ: Կլինիկական ախտանիշները արդյունք են թոքային գերզգայնության և աղիքային բարդությունների:

Համաճարակաբանություն

Ասկարիդոզը պերօռալ հելմինթոզ է, անթրոպոնոզ: Վերջնական տերը և ինվազիայի միակ աղբյուրը մարդն է, որի բարակ աղիքում են ապրում հասուն ասկարիդները: Էգ ասկարիդի դրած ձվիկներն արտաքին միջավայր են ընկնում արտաթորանքներով և հողում հասունանում մինչև ինվազիոն փուլ: Ասկարիդոզը լայնորեն տարածված է արևադարձային և մերձարևադարձային խոնավ վայրերում: Վարակումը սովորաբար տեղի է ունենում արտաթորանքով աղտոտված հողի միջոցով: Հաճախ հիվադանում են աղքատ, գյուղական շրջաններում ապրող փոքր երեխաները: Արտաէնդեմիկ շրջաններում  վարակը կարող է տարածվել ձվիկներով աղտոտված բանջարեղենի միջոցով: 

13․Ուժ

Ձգողության ուժ

Ծանրության ուժ

Առաձգականության ուժ

Մարմնի կշիռ

Տարբերակ 1․

I.Մարմնի կշիռ կոչվում է այն ուժը,որով /3/ մարմինը (Երկրի ձգողության հետևանքով) ազդում է հենարանի կսմ կսխոցի վրա։

II.Ծանրության ուժ կոչվում է այն ուժը,որով /1/ Երկիրը ձգում է մարմնին։

III.Առաձգականության ուժ կոչվում է այն ուժը,որով /2/ դեֆորմացված մարմինը ազդում է իրեն դեֆորմացնող մարմնի վրա։

IV.Ո՞ր ուժն է տիեզերանավին պահում ուղեծրի վրա․

3/ առաձգականության ուժը․

V. Եթե շարժվող մարմնի վրա մեկ այլ մարմին չի ազդում,նրա արագությունը․

3․ Չի փոխում

Տարբերակ 2․

Նկար 15-ում պատկերված են ուժեր,որոնք ազդում են տախտակի և նրա վրա դրված կշռաքարի վրա․

I.Ինչպես է կոչվում F₁ — ծանրության ուժ /3/

II.ինչպես է կոչվում F₂ — մարմնի կշիռ /1/

III.ինչպես է կոչվում F₃ — առաձգականության ուժ /2/

IV.Սեղանի վրա դրված կշռաքարի վրա ազդում են

V.Ի՞նչ ուժ է մարմնին պահում Երկրի մակերևույթի վրա․

Ծանրության ուժը /3/

Տարբերակ 3․

I.Քարը ընկնում է Երկրի վրա այն պատճառով,որ նրա վրա ազդում է․ /3/ ծանրության ուժը․

II.Սեղանի վրա դրված գրքի վրա,սեղանի կողմից ազդում է․ /2/ առաձգականության ուժը․

III.Սեղանի վրա դրված գիրքը սեղանի վրա ազդում է․ /1/ մարմնի կշիռ․

IV.Զսպանակը նրանից կախված կշռաքարի ազդեցության հետևանքով ձգվել է ։Ի՞նչ ուժի ազդեցությամբ է ձգվել զսպանակը․

Ծանրության ուժի /1/

Մարմնի կշիռ /2/

V.Կարո՞ղ է մարմինը գտնվել շարժման մեջ ,եթե նրա վրա այլ մարմիններ չեն ազդում․

1․Եթե մարմինը արդեն շարժվում էր,ապա նրա արագությունը կպահպանվի։

Տարբերակ 4․

I..Երկու հենարաններին դրված քանոնի վրա դրեցին կշռաքար, որի
հետևանքով քանոնը ճկվեց (նկար 17): Ինչպե՞ս է կոչվում այն ուժը,
որով կշռաքարը ազդում է քանոնի վրա.

3 Պատասխան

Մարմնի կշիռ

II.Ձեռքից պոկված մարմինն ընկնում է գետնին: Ի՞նչ
ուժի պատճառով է մարմինը ընկնում.

1. ծանրության ուժի
2. առաձգականության ուժի
3. մարմնի կշիռ

Պատասխան 1

Ծանրության ուժի

III.

Ուժը…………………….պատճառն է.
1……մարմնի շարժման ….
2……մարմնի շարժման արագության փոփոխության…………
3…….մարմնի շարժման արագության հաստատուն մնալու…

Ուժը մարմնի արագության փոփոխության պատճառն է.

Պատասխան 2

IV. (2) Ծանրության ուժը կախվա՞ծ է արդյոք այդ մարմնի զանգվածից.

1. ծանրության ուժը ուղիղ համեմատական է մարմնի զանգվածին
2. կախված չէ
3. որքան մեծ է մարմնի զանգվածը, այնքան փոքր է այն ուժը, որով նա
4. ձգվում է դեպի Երկիր

Պատասխան 1

Ծանրության ուժը ուղիղ համեմատական է մարմնի զանգվածին

V. (2) Ձգողության ուժը ազդում է …. իսկ այդ մարմնի կշիռը ազդում է.

1. հենարանի կամ կախոցի վրա ….հենց մարմնի վրա
2. հենց մարմնի վրա ….հենարանի կամ կախոցի վրա
3. հենարանի վրա ….կախոցի վրա

Պատասխան երկրորդ

Հենց մարմնի վրա ….հենարանի կամ կախոցի վրա

Տրամաբանությունը զարգացնող խնդիրներ

1)Պարկում կա 3 կարմիր և 3 սև գնդակ: Առնվազը քանի՞ գնդակ պետք է
հանենք պարկից, որպեսզի ունենանք տարբեր գույնի գնդակներ:

Առնվազն 2 գնդակ կամ 4

2)Տատիկն իր բոլոր թոռնիկների համար գուլպաներ գործեց: Յուրաքանչյուր գուլպայի վրա նա գրեց մեկ տառ: Քանի՞ թոռնիկ ունի տատիկը, եթե նա գրեց ընդամենը 16 տառ:

Տատիկը ունի 8 թոռնիկ,որովհետև գուլպաները զույգ են․

16/2=8 թոռնիկ

3)Լճում աճում են թրաշուշաններ: Հայտնի է, որ մեկ օր անցնելուց հետո
շուշանների թիվը կրկնապատկվում է, և արդեն 40-րդ օրվա վերջում
լճակն ամբողջովին ծածկված էր շուշաններով: Ասեք, թե ո՞ր օրվա
վերջում էր, որ լճակի ուղիղ կեսն էր ծածկված շուշաններով:

39-օրում,որովհետև հաջորդ օրը կլինի երկու անգամ շատ ուստի և կփակի ամբողջ լճակը.

4)Ես խմեցի բաժակով լիքը լցված սուրճի կեսը և այն լրացրի կաթով: Հետո
խմեցի ստացված խառնուրդի 1/3 մասը և փոխարենը կաթ լցրեցի:
Այնուհետև ես խմեցի բաժակի պարունակության 1/6
մասը և փոխարենը լցրեցի կաթ: Վերջապես, ես խմեցի ամբողջ բաժակը: Ի՞նչը ես շատ
խմեցի ՝ սու՞րճ, թե՞ կաթ:

Հավասար,որովհետև 1/2+1/3+1/6=3+2+1/6=6/6=1 ամբողջ

Ուստի և հավասար խմեցի և կաթ և սուրճ

5)ՈՒնենք մետաղադրամներով 100 կույտ, յուրաքանչյուրում 100 մետաղադրամ: Կույտերից մեկում եղած մետաղադրամները կեղծ են, որոնք մեկ
գրամով թեթև են իսկական մետաղադրամներից: Իսկական մետաղադրամը կշռում է 10 գրամ: Էլեկտրոնային մեծ կշեռքի մեկ կշռումով ինչպե՞ս
հայտնաբերել կեղծ մետաղադրամով կույտը:

Բանավոր պատասխան

• Մի տարի հունվարի երեք կիրակի զույգ ամսաթվով օրեր էին: Շաբաթվա ինչ օր էր հունվարի 27-ը:

Հաշվենք,որ 2 օրը դա կիրակի է,ուստի մյուս կիրակին կլինի ամսի 9-ը /2+7=9/,սա չի լինում,հետո գումարում ենք ևս մեկ շաբաթ,ստացվում ամսի 16,սա լինում է:Արդեն երկու կիրակի ունենք:Հիմա վերջինը էլի գումարում ենք 16+7 ստանում ենք 23,սա չեղավ,իսկ վերջում 23+7 ստացվեց 30,սա էլ է լինում:Երեք կիրակի զույգ թվով ունենք:Իսկ ամսի 27-ի կլինի, երեք օր առաջ,ուրեմն հինգշաբթի:

• Ինչպե՞ս կարող են 3 մարդ 3 ժամում անցնել 60 կմ մի մեքենայով, եթե մեքենայում տեղավորվում են միայն երկու մարդ, նրա արագությունը 50 կմ/ժ է, իսկ հետիոտների արագությունը 5 կմ/ժ:

Առաջին մարդը 10 կմ քայլում է։ Երկրորդ մարդը երրորդի հետ քշում է 50 կմ և 2-ը 3-ին թողում է։Վերջինս վերջինն է քայլում։ Երկրորդը գնում է հետ առաջին մարդու մոտ և վերջինիս հետ գնում է երրորդի մոտ։

• Գիտնականին աշխատության էջերը համարակալելու համար անհրաժեշտ եղավ 3389 թվանշան: Քանի՞ էջ կար այդ աշխատության մեջ:

3389-1=3388

3388/2=1694 էջ

Պատ.1694 էջ.