Ես GetAclass յութուբյան ալիքից, դիտեցի մի քանի շատ հետաքրքիր տեսահոլովակներ, որոնց մեջ կար ձայնային ալիքները մասին վերաբերյալ մի շատ զվարճալի ու հետաքրքիր դաս։ Որոշեցի թարգմանել այն, դիտել եմ տեսանյութը, և թարգմանել եմ այն։

*Ձայնի առաջացումը*

Մենք ապրում ենք ձայների աշխարհում։ Մենք լսում ենք, թե ինչպես է հաչում շունը, ինչպես է մեղուն բզզում, ինչպես են տերևները խշխշում, ինչպես են լարերը դզզում, մուրճերը թակում, ինչպես է ձայն հանում միկրոսղոցը, ավտոմեքենան, ինչպես է դղրդում ինքնաթիռը, մրմնջում է ջուրը, փչում է քամին։ Բայց ինչն է այս բոլոր իրարից տարբեր ձայների մեջ ընդհանուրը։ Ինչ է ձայնը ընդհանրապես։ Առաջին մարդն, ով մտածեց այս հարցի շուրջ հայտնի հին-հունական փիլիսոփա և գիտնական Պիֆագորն էր։ Եվ նա հարցին պատասխանեց այսպես՝ յուրաքանչյուր ձայն — հարված է։ Սա լիրայի լարն է, այն տատանվում է և հարվածում է օդին։ Լարի մոտակայքի օդը խտանում է, կամ լիցքաթափվում է։ Այդ խտությունն ու լիցքաթափումը տարածվում են բոլոր կողմերով և հասնում են մեր ականջներին։ Եթե հարվածը ուժեղ է, ձայնը կլինի բարձր, եթե թույլ է հարվածը, ապա՝ ցածր։ Իսկ, որտեղ, որ մենք չենք տեսնում տատանումներն ու հարվածները, նրանք այնտեղ կան, պարզապես պետք է հասկանալ, թե ինչպես են դրանք կատարվում։

Կցենք սեղանին պողպատե քանոնը, քաշենք նրա ծայրը և ապա բաց թողնենք։ Քանոնի ծայրը տատանվում է և հարվածում է օդին։ Այդ հարվածների պատճառով առաջանում է ձայն, որը հասնում է մեր ականջներին։ Ձայնի նվագարկման համար, մարդիկ հաճախ օգտագործում են դինամիկներ, բարձրախոսներ։ Բարձրախոսի միջոցով անցկացնենք փոփոխական էլեկտրական լիցք երեք հարյուր Հերց հաճախությամբ։ Այդ լիցքը ստիպում է թաղանթին կատարել շուրջ երեք հարյուր տատանում մեկ վայրկյանում և հարվածել օդին, առաջացնելով նրա մեջ խտացում և լիցքաթափում։ Թաղանթի շարժումները տեսնելու համար, դնենք նրա վրա պլաստամմասե ֆիշկա, մատերիալ։ Տեսնում եք, թե ինչպես է այն թռչկոտում։ Օսկիլյատորը նույն ձև է աշխատում, ինչ դինամիկը, և ինչ բարձրախոսը, փոփոխական էլեկտրական լիցքի շնորհիվ։ Սկավառակը, որը մենք կցեցինք նրան, կխաղա թաղանթի դերը։ Կմիացնենք գեներատորը հարյուր Հերց հաճախությամբ։ Կիջնենք 90 Հերց, 80, 70, 60, 50, 40, թաղանթի տատանումները լավ երևում է։ Իսկ հիմա կլսենք, թե ինչպես է բզզում մոծակը։ Դուք մտածում եք, որ նա այդ ձայնը հանում է ինչ-որ հատուկ գործիքի շնորհիվ, չկա այդպիսի բան։ Մոծակը արագ-արագ թափահարում է իր թևերը, թևերն էլ հարվածում են օդին և առաջացնում են ձայն։ Եկեք պարզենք, թե ինչքան բացվածք է անում մոծակը մեկ վայրկյանում։ Կվերցնենք դինամիկը, և կտանք նրան ձայն՝ նշանակված հաճախությամբ, գեներատորի ստեղծմամբ։ Կսկսենք 400 Հերցով, այդ ձայնը չէ, չի համապատասխանում, 500, 600, 700 Հերց և ձայները գրեթե նման են։ Լսենք դրանք հերթականությամբ։ Սա մոծակի ձայնն է, իսկ սա դինամիկինը։ Եվ ահա երկու ձայնը միասին։ Մենք պարզեցինք, որ մոծակը թափահարում է իր թևերը յոթ հարյուր անգամ մեկ վայրկյանում։

Մարդու ձայնային ապարատը շատ բարդ է կառուցված, և դրա պատճառով մենք կարողանում ենք հնչեցնել ամենաբազմազան ձայները։ Այդ ձայների կազման մեջ դեր են խաղում և՛ բերանի խոռոչը, և՛ քթի խոռոչը, և՛ լեզուն, և՛ ատամները, և՛ շուրթերը։ Բայց մարդու ձայնի ամենակարևոր օրգան են հանդիսանում ձայնալարերը, որոնք գտնվում են կոկորդում։ Եվ նրանց շնորհիվ մենք հնչեցնում ենք տարբեր ձայներ և երգում ենք։ Ձայնալարերը հատուկ մկաններ են։ Երբ թոքերից օդն անցնում է կապանների միջև գտնվող ձայնային բացվածքի միջով, այն ստիպում է նրանց տատանվել։ Փոխելով կապանների լարվածությունը, մենք փոխում ենք ձայնի բարձրությունը։ Մենք պատրաստեցինք ձայնալարերի մոդել, խողովակի վրա քաշելով երկու ռետինե ժապավեն նրանց միջև նեղ բացվածքով։ Փչված փուչիկը խաղալու է թոքերի դերը։ Բացում ենք պարանոցը և լարերը սկսում են ձայն հանել։

Իսկ ինչպես է աշխատում սովորական սուլոցը։ Այստեղ չկան ոչ ռեզիններ, ոչ էլ այլ սարքեր, որոնք կարող էին դղրդալ։ Որտեղից են գալիս ձայն առաջացնող օդային հարվածները։ Սուլոցը բաղկացած է երեք մասից՝ բացվածքից, սեպից և ներքին ծավալից, այսպես կոչված օդային ռեզոնատորից։ Օդային ալիքները դուրս են մղվում բացվածքներից և հասնում են սեպին։ Ներքին ծավալի օդը աշխատում է, որպես զսպանակ՝ մեկ սեղմվում է, մեկ բաց թողնում։ Այդ տատանումների պատճառով, ալիքը անցնում է մեկ մի սեպի կողմից, մեկ՝ մյուսից, օրորելով ռեզոնատրի օդը ավելի ուժեղ։

Ֆիզիկայից արդեն ուսումնասիրում ենք ձայները, ձայնային ալիքները։ Մենք որոշեցինք բաժանվել խմբերի և մեզանից յուրաքանչյուրը կվերցնի իր սիրելի թեման և կներկայացնի։ Ես և Թումասյան Հայկը, վերցրեցինք ենթաձայն, անդրաձայն։ Մեր նախագիծը դա է։ Մեզ շատ հետաքրքրեց արձագանք երևույթը, և մենք որոշեցինք ավելի խորը ուսումնասիրենք այն։

Առաձգական ալիքները, որոնք տարածվում են օդում, ինչպես նաև` հեղուկներում և պինդ մարմիններում, անտեսանելի են: Սակայն որոշակի պայմաններում դրանք կարելի է լսել:

Այն առաձգական ալիքները, որոնք կարող են մարդու մոտ լսողական զգացողություն առաջացնել, կոչվում են ձայնային ալիքներ կամ պարզապես ձայն:

Ենթաձայն և արձագանք

Ձայնային ալիքները բնութագրվում են 16 Հց-ից մինչև 20 կՀց հաճախությամբ: 

ν< 16 Հց հաճախության առաձգական ալիքը կոչվում է ենթաձայն (ինֆրաձայն), իսկ  ν> 20 կՀց հաճախություն ունեցողները` անդրաձայն (ուլտրաձայն) (տե՛ս նկար):

Ենթաձայն 

Մարդը ենթաձայն չի լսում: Չնայած դրան` այդ ալիքներն ընդունակ են մարդու վրա որոշակի ֆիզիոլոգիական ազդեցություն ունենալ: Այդ ազդեցությունը բացատրվում է ռեզոնանսով: Մեր մարմնի ներքին օրգանների սեփական հաճախությունները բավականին ցածր են. որովայնախոռոչինը և կրծքավանդակինը` 5-8 Հց, գլխինը` 20-30 Հց: Ռեզոնանսային հաճախության միջին արժեքն ամբողջ մարմնի համար կազմում է 6 Հց: Նույն կարգի հաճախություններ ունենալով` ենթաձայնային ալիքները ստիպում են մեր օրգաններին թրթռալ և շատ մեծ ինտենսիվության դեպքում կարող են ներքին արյունազեղումներ առաջացնել:

Հատուկ փորձերը ցույց են տվել, որ մարդկանց վրա բավականաչափ ինտենսիվ ենթաձայնը կարող է հանգեցնել հոգեկան հավասարակշռության զգացողության կորստի, սրտխառնոցի, ակնախնձորի ակամա պտույտների և այլն: Օրինակ` 4-8 Հց հաճախության դեպքում մարդը ներքին օրգանների տեղաշարժի զգացողություն է ունենում, իսկ 12 Հց-ի դեպքում ծովային հիվանդության նոպա է սկսվում:

Մարդու օրգանիզմի վրա ցածր հաճախություն ունեցող ձայների ռեզոնանսային ազդեցությամբ է բացատրվում նաև ժամանակակից ռոք երաժշտության գրգռիչ ներգործությունը, որը հագեցած է թմբուկների, բաս-կիթառների և այլնի բազմապատիկ ուժեղացված ցածր հաճախություններով:Որոշ կենդանիներ կարողանում են լսել ենթաձայնը: Օրինակ` մեդուզաները վստահորեն ընկալում են 8−13 Հց հաճախությամբ ենթաձայնային ալիքները, որոնք առաջանում են փոթորկի ժամանակ` ծովի ալիքների կատարների հետ օդի հոսանքների փոխազդեցության արդյունքում: Հասնելով մեդուզաներին` այդ ալիքները նախապես (15 ժամ առաջ) «նախազգուշացնում են» նրանց փոթորկի մոտենալու մասին:

Ենթաձայնի աղբյուր կարող են լինել ամպրոպի պարպումը, թնդանոթի կրակոցը, հրաբխի ժայթքումը, ատոմային ռումբի պայթյունը, երկրաշարժը, ռեակտիվ ինքնաթիռի աշխատող շարժիչը, ծովի ալիքների կատարները շրջանցող քամին և այլն:

Ենթաձայնային ալիքը տարբեր միջավայրերում ունի փոքր կլանում, ինչի շնորհիվ այն կարողանում է տարածվել շատ մեծ հեռավորությունների վրա:

Սա հնարավորություն է տալիս որոշելու հզոր պայթյունի վայրը, կրակող թնդանոթի տեղը, հսկողություն սահմանել ստորգետնյա միջուկային պայթյունների նկատմամբ, կանխատեսել ցունամին և այլն:

Ձայնային ալիքը, հանդիպելով արգելքի (օրինակ՝ շենքի, բլրի, անտառի և այլն), անդրադառնում է, եթե արգել­քի չափերը զգալիորեն գերազանցում են ձայնային ալիքի երկարությունը։ Մեզ հետաքրքրում է այն դեպքը, երբ անդ­րադարձած ձայնը, հասնելով մեր ականջին, ընկալվում է որպես առանձին ձայն։ Այդ ձայնը կոչվում է արձագանք։

Բայց մի՞շտ է արդյոք անդրադարձած ձայնը լսվում որպես արձագանք։

Հայտնի է, որ մարդու ականջը, թմբկաթաղանթի վրա ձայնի ազդեցությունը դադարելուց հետո, ձայնի զգացողությունը պահպանում է 0,06 վ։ Ուստի, որպեսզի կարողանանք լսել մեր ձայնի արձագանքը, անհրաժեշտ է, որ այն ժամանակը, որը ծախսում է ձայնային ալիքը մինչև արգելքը գնալու և վերադառնալու համար, գերազանցի 0,06 վ-ը։ Իսկ դա հնարավոր է, եթե արգելքը բավականին հեռու է։ Եթե շրջապատում կա մեկ անդրադարձող մակերևույթ, որը նաև ուղղահայաց է ձայնի տարածման ուղղությանը, ապա ձայնային ալիքը մեկ անդրադարձումից կհասնի մեզ։ Մի քանի անդրադարձող մակերևույթների առկայությամբ /օրինակ՝ լեռներում/ հնարավոր է ձայնի բազմակի անդրադարձում, հետևաբար՝ նաև բազմակի արձագանք։

Արձագանքի երևույթն օգտագործում են ձայնի աղբյուրի և արգելքի միջև l հեռավորությունը որոշելու համար։ Ենթադրենք՝ արձագանքը աղբյուրին է հասնում մեկ անդրադարձումից հետո։ Ձայնի արձակման պահից մինչև արձագանքը գրանցելու պահն ընկած t ժամանակամիջոցում ձայնային ալիքի անցած ճանապարհը 2l է, ուստի։

t=2l/v, որտեղ v-ն ձայնի արագությունն է օդում։

Մարդու զարգացման ընթացքը հանգեցրել է այն բանին, որ նրա համար լսելի են դարձել 16Հց–ից մինչև 20000Հց հաճախությամբ տատանումները։ Ըստ երևույթին դրանք հենց այն տատանումներն են, որոնք անհրաժեշտ են մար­դուն նրա ամենօրյա կյանքում։ Բնությունը կարծես հոգ է տա­րել մարդու մասին՝ նրա լսողական ապարատն ազատելով ավելորդ ծանրաբեռնվածությունից։ 16Հց–ից ցածր և 20000 Հց-ից բարձր հաճախությամբ բնութագրվող մեխանի­կական ալիքները մեր ականջը չի ընկալում։

Այն մեխանիկական ալիքները, որոնց հաճախությունը 16Հց–ից փոքր է, անվանում են ենթաձայնային ալիքներ կամ պարզապես ենթաձայն։ Ենթաձայնային տատանումները ծագում են ամենատարբեր պայմաններում՝ քամու պոռթկ­ման, տրանսպորտի երթևեկի ժամանակ, մարդու և կենդա­նիների շարժման ընթացքում, դուռը բացելիս ու փակելիս և այլն։ Մեծ ուժգնության ենթաձայն է ծագում ծովային նա­վերի շարժիչների աշխատանքի ժամանակ (13 Հց), պողպա­տահալ վառարանների մոտակայքում (6Հց), մեծ արագու­թյամբ շարժվող ավտոմեքենաներում։ Ծովային ալիքներն առաջացնում են օդի ճնշման տատանումներ՝ շուրջ 0,5 Հց հաճախությամբ։ 0,1։0,5Հց հաճախությամբ հզոր ենթա­ձայնային ալիքներն ուղեկցում են բնության արհավիրքնե­րին՝ հրաբուխների ժայթքումներին, երկրաշարժերին, փոթո­րիկներին, պտտահողմերին և այլն։

Պարզվում է, որ կենդանիներին ու թռչունները սպասվող փոթորիկը կամ երկրաշարժը զգում են ենթաձայնի միջոցով։

Ձկնորսները, ծովափնյա շրջանների բնակիչները վաղուց ի վեր նկատել են, որ ծովային շատ կենդանիներ և թռչուններ նախօրոք զգում են մոտալուտ փոթորիկը։ Դել­ֆիններն, օրինակ, լողալով անցնում են ժայռերի հետևը, կե­տերը հեռանում են դեպի բաց ծով։ Մեդուզաները փոթորկից առաջ շտապում են հեռանալ ափերից և խորասուզվել։ Ճապոնիայում նույնիսկ տանը՝ ակվարիումներում պահում են ձկնիկներ, որոնք ծովամրրիկից կամ երկրաշարժից առաջ սկսում են անհանգիստ շարժումներ անել։

Մեդուզան, օրինակ, ընդունակ է որսալու 8:13 Հց հաճախության ենթաձայնային ալիքներ։ Այդ ալիքները, որոնք լավ տարածվում են ջրում, 10:15 ժամ առաջ նրանց տեղեկացնում են սպասվող արհավիրքի մասին։

Իմ պատրաստած տեսանյութը՝

PREPOSITIONS OF TIME

COMPLETE THE SENTENCES WITH THE CORRECT PREPOSITION. CHOOSE IN , ON OR AT.

1. I wake up at 7.00.

2. I sometimes work on Saturdays.

3. I never work at the weekends.

4. I see my family at Christmas.

5. I go on holiday in August.

6. I go to bed at 11 p.m.

7. I watch TV in the evening.

8. I do my English homework at night.

9. I read the newspaper in the morning.

10. I have lunch at 1.30 p.m.

11. I always go out on Friday nights.

12. I go to a restaurant on New Year’s Eve.

13. I start a new school year in September.

14. I go skiing in the winter.

15. I was born in 1977.

16. I get up late on Saturday mornings.

17. I usually have a cup of coffee in the afternoons.

18. My birthday is in July.

19. The party is in the first of October.

20. We have a meeting on the first Thursday of the month.

Fill in the correct form of the verb given.

Who is writing to? – He is writing to his sister Maria, who
is usually in England at this time of the year. (HE WRITE, WRITE, BE)

Marty was smoking just when his mother came into his room.
(SMOKE, COME)

She left an hour ago and hasn’t come back yet. (LEAVE, NOT COME)

I usually drink tea with milk, but I like to have my coffee black.
(DRINK, LIKE)

When I was in school, I knew a student who had not failed a test in his whole
life. (KNOW, NOT FAIL)

You can’t go into her room. She is sleeping and you shouldn’t wake her. (SLEEP)

I have never felt better in my life. I hope it stays that way. (NEVER FEEL,
STAY)

We didn’t go outside yesterday because it was raining the whole day. Maybe we
will go tomorrow. (NOT GO, RAIN, GO)

While Mom was working in the garden, she hurt her back. She
went to the doctor who told her that she would have to rest for a few
days. (WORK, HURT, GO, WILL)

My sister has been working hard for school recently. She’s got a few tests coming up
next week. (WORK)

The results were better than I had expected. (EXPECT)

Nobody was in the car, even though the engine was running. (RUN)

I went into the garden to see what the boys were doing. (DO)

All your fingers are brown. You are smoking too much. (SMOKE)

When I saw him last, he hadn’t been married for so long. (NOT BE)

I have just heard that his brother has been travelling around in Australia. (JUST
HEAR, TRAVEL)

Did you sleep the whole morning? – I was trying to call you for over an hour.
(YOU SLEEP, TRY)

After he had read the letter, he threw it away. (READ, THROW)

I haven’t read today’s newspaper. – Have you seen it anywhere? (NOT READ,
YOU SEE)

Jake has been coaching my sister for over a year. She has had some very good
results lately. (COACH, HAVE)

Fill in the correct form of the words in brackets (comparative or superlative).

1. My house is bigger than yours.
2. This flower is more beautiful  than that one.
3. This is the most interesting book I have ever read.
4. Non-smokers usually live longer than smokers.
5. Which is the most dangerous animal in the world?
6. A holiday by the sea is better than a holiday in the mountains.
7. It is strange, but often a coke is more expensive than a beer.
8. Who is the richest woman on earth?
9. The weather this summer is even worse than last summer.
10. He was the cleverest thief of all.