Урок 3

17.09 — 23.09

1.Текст

МИР ТАКОВ, КАКОВ ОН ЕСТЬ (А.Моруа)

Мир таков, каков он есть. Трудно предположить, чтобы мир был создан единственно для удовлетворения наших потребностей. Это было бы чудом из чудес. Мир нейтрален. Он не дружествен и не враждебен человеку. Вам внушили, что человек рождается для того, чтобы умереть, и что вы должны всю жизнь терзаться этой мыслью. Чего ради? Смерть — не факт сознания. “Смысл раздумий о смерти в том, что они лишены смысла”, — писал Монтерлан. Смерть близких потрясает нас. А наша собственная? Бояться ее — значит представлять себе и мир, где мы есть, и мир, где нас нет. Эти два образа несовместимы.

    Вам внушили, что мы живем на краю пропасти…, но даже если мы идем по краю пропасти, ничто не толкает нас вниз.

    Вам внушили, что старые моральные ценности канули в прошлое*. Это ложь… Я напомню вам для начала несколько древних как мир истин…

    …Нельзя жить для себя. Думая только о себе, человек всегда найдет тысячу причин чувствовать себя несчастным. Никогда он не делал всего того, что хотел и должен был делать, никогда не получал всего того, чего, по его мнению, заслуживал, редко был любим так, как мечтал быть любимым. Без конца пережёвывая свое прошлое, он будет испытывать одни сожаления… Зачеркнуть прошлое все равно невозможно, попытайтесь лучше создать настоящее, которым вы… сможете гордиться. Всякий, кто живет ради других — ради своей страны, ради женщины, ради творчества, ради голодающих или гонимых, — словно по волшебству забывает свою тоску…

    Второе правило — надо действовать. Вместо того, чтобы жаловаться на абсурдность мира, постараемся преобразить тот уголок, куда забросила нас судьба. Мы не в силах изменить вселенную, да и не стремимся к этому. Наши цели ближе и проще: заниматься своим делом — правильно выбрать его, глубоко изучить и достичь в нем мастерства… Если человек в совершенстве овладел каким-нибудь ремеслом, работа приносит ему счастье.

    Третье правило — надо верить в силу воли… Безусловно, никто из нас не всемогущ. Не в моей власти помешать войне, но мои призывы, помноженные на призывы миллионов других людей, ослабят угрозу войны. Я не в силах выиграть битву, но я в силах быть храбрым солдатом, исполнить свой долг. “Возможности наши зависят от того, на что мы дерзнём,” поэтому надо быть всегда в форме. Усилием воли человек заставляет себя трудиться на совесть и совершать геройские поступки. Быть может, воля и есть царица добродетелей.

    Важно и четвертое правило — надо хранить верность. Верность слову, обязательствам, другим, самому себе.

_______________

*канули в прошлое — исчезли.

Вопросы для обсуждения:

  • О чем текст ? Какое впечатление слова писателя оставил на вас?
  • Заставили ли его слова вам задуматься над своим поведением или характером?
  • Чему учит текст ?
  • Анализируйте следующие цитаты:

    1.И ТО, ЧТО МЫ НАЗЫВЕМ СЧАСТЬЕМ,И ТО, ЧТО НАЗЫВАЕМ НЕСЧАСТЬЕМ, ОДИНАКОВО ПОЛЕЗНО НАМ, ЕСЛИ МЫ СМОТРИМ НА ТО И НА ДРУГОЕ, КАК НА ИСПЫТАНИЕ.( Л.Н.ТОЛСТОЙ)

     2.СВОБОДА НЕ В ТОМ, ЧТОБЫ НЕ СДЕРЖИВАТЬ СЕБЯ, А В ТОМ, ЧТОБЫ ВЛАДЕТЬ СОБОЙ.(Ф.М.ДОСТОЕВСКИЙ)

     3.ПЕРВАЯ ТВОЯ ОБЯЗАННОСТЬ ЗАКЛЮЧАЕТСЯ В ТОМ, ЧТОБЫ СДЕЛАТЬ СЧАСТЛИВЫМ САМОГО СЕБЯ. ЕСЛИ ТЫ САМ СЧАСТЛИВ, ТО ТЫ СДЕЛАЕШЬ СЧАСТЛИВЫМИ И ДРУГИХ.( Д.ФЕЙЕРБАХ)

2.Тема урока:

Сложное предложение (сложносочиненное ,сложноподчиненное)

3. Домашнее задание

а) Составьте 5 предложений с сочинительными союзами и 5 предложений с подчинительными.

Сложносочиненное предложение (ССП)

Наступила осень, и листья пожелтели и опали.

Моя мама пришла с работы, а я из школы.

Мы вышли на улицу, и начался идти снег.

Они вышли погулять, и в это время началась гроза.

Мы остались дома, и сделали домашнее задание.

Сложноподчиненное предложение (СПП)

Я выбрал ту тетрадь, которая мне понравилось.

Я не вышел на улицу, потому что там был сильный ветер.

Я не был в школе, потому что болел.

Он не был там, потому что, он здесь впервые.

Они были в шоке, когда узнали правду.

б) Вставьте пропущенные буквы. В сложносочиненных предложениях выделите грамматические основы и союзы.

Была середина марта. Весна в этом году выдалась ровная, дружная. Изредка выпадали обильные, но короткие дожди. Уже ездили на колесах по дорогам, покрытым густой грязью. Снег еще лежал сугробами в глубоких лесах и в тенистых оврагах, но на полях осел, стал рыхлым и темным, и из(под) него (кое)где большими плешинами показалась черная, жирная, парившаяся на солнце земля. Березовые почки набухли, а барашки на вербах из белых стали желтыми, пушистыми и огромными. Зацвела ива. 
Пчелы вылетели из улеев за первым взятком, а на лесных полянах робко показались первые подснежники.
Мы с нетерпением ждали прилета старых знакомых скворцов — этих первых перелетных гостей, радостных весеников весны. (По А. Куприну.) 

в) Вставьте пропущенные буквы и запятые .Определите, союзом или союзным словом соединены части в каждом предложении. Выделите их разными цветами

1) Маша так дружелюбно и крепко стиснула его руку что сердце у него забилось от радости. (И. Тургенев)

2) Что с возу упало то пропало. (Пословица)

3) (Не)было (ни)какой надежды что небо прояснится. (А. Чехов)

4) Марина полюбила Верочку и умела угадывать по глазам что ей нравилось. (И. Гончаров)

5) В сложной биографии Андерсена нелегко установить то время когда он начал писать свои первые прелестные сказки. (К. Паустовский)

6) Он говорил о временах грядущих когда народы распри позабыв в великую семью соединяться. (А. Пушкин)

7) Путешествие не показалось ему столь ужасно как он того ожидал. (А. Пушкин)

8) Этот слепой (не)так слеп как кажется. (М. Лермонтов)

Սարդարապատի ճակատամարտ

Սարդարապատի ճակատամարտ 1918 թ., տեղի է ունեցել 1918 թ-ի մայիսի 21-27, հայկական կանոնավոր զորամասերի, աշխարհազորի և Արևելյան Հայաստան ներխուժած թուրքական զորաբանակի միջև: Սարդարապատի հերոսամարտը հաճախ անվանում են «20-րդ դարի Ավարայր:

Թուրքական զորքերի ներխուժումը Հարավային Կովկաս

Սարդարապատի հերոսամարտ - Վիքիպեդիա՝ ազատ հանրագիտարան

1917 թ-ի հոկտեմբերին Ռուսաստանում կատարված հեղաշրջումից հետո երկրի նոր՝ խորհրդային իշխանությունը հայտարարեց, որ Ռուսաստանը դուրս է գալիս առաջին համաշխարհային պատերազմից։ Ռուսական զորքերը լքեցին Կովկասյան ռազմաճակատը, հեռացան Ռուսաստան։ Հայ ժողովրդի համար ստեղծվեց չափազանց վտանգավոր վիճակ. թուրքական զորքերի դեմ Կովկասյան ռազմաճակատում կանգնած էին միայն Հայկական կորպուսի զորամասերը։ Թուրքերն օգտվեցին նման վիճակից և 1918 թ-ի փետրվարին, խախտելով Երզնկայում կնքված զինադադարի պայմանագիրը, անցան հարձակման՝ նպատակ ունենալով գրավել ոչ միայն առաջին համաշխարհային պատրազմի ընթացքում ռուսական զորքերի կողմից նվաճված Արևմտյան Հայաստանի նահանգները, այլև Արևելյան Հայաստանը։ Թուրքերին հաջողվեց գրավել Էրզրում ու Կարս բերդաքաղաքները և մայիսի 15-ին մտնել Ալեքսանդրապոլ (այժմ՝ Գյումրի)։ Այստեղ թուրքական հրամանատարությունն իր զորքերը բաժանեց երկու խմբավորումների և դրանցից առաջինը Յաղուբ Շևքի փաշայի գլխավորությամբ շարժվեց դեպի Երևան, իսկ մյուսը Էսադ փաշայի գլխավորությամբ դեպի Վանաձոր) /հետագայում այս զորախումբը ևս բաժանվեց երկու մասի և դրա մի մասը նույն Էսադ փաշայի գլխավորությամբ շարժվեց Ապարանի ուղղությամբ, մյուս կեսը`   դեպի Վանաձոր/։ Հայաստանը հայտնվեց թուրքական աքցանի մեջ: Երկրամասի պաշտպանության գործը ստանձնեց Երևանի նահանգի փաստացի դիկտատոր Արամ Մանուկյանը: Նրա հրահանգով երևանյան /Սարդարապատի/ ուղղության հրամանատար նշանակվեց Հայկական կորպուսի Երևանյան դիվիզիայի հրամանատար, ռուսական բանակի գեներալ-մայոր Մովսես Սիլիկյանը, վանաձորյան ուղղության զորքերը ղեկավարելու էր Հայկական կորպուսի հրամանատար, ռուսական բանակի գեներալ-մայոր Թովմաս Նազարբեկյանը: Մայիսի 21-ին Ապարանի մոտ ձևավորված ռազմաճակատի հրամանատար նշանակվեց Հայկական կորպուսի ռազմական կոմիսար Դրաստամատ Կանայանը /Դրո/: Ըստ ռազմական պատմաբան, գնդապետ Խաչատրյանի, Ալեքսանդրապոլից մինչև Սարդարապատ թուրքական զորքերի հարձակման տեմպը ստեղծված իրադրությունում համեմատաբար փոքր էր` օրական մինչև 15 կմ, ինչը բացատրվում է մեր զորքերի, մասնավորապես Ալեքսանդրապոլից նահանջող հայկական հատուկ հեծելազորային գնդի (հրամանատար` Զոլոտարյով) և հատկապես` 2-րդ հետևակային բրիգադի (հրամանատար` գնդապետ Մորել) կողմից ցուցաբերված համառ դիմադրությամբ: Դա թույլ տվեց Երևանյան զորախմբի հրամանատար, գեներալ-մայոր Մովսես Սիլիկյանին իր զորքերը լավագույնս նախապատրաստել հակառակորդի հետ վճռական բախմանը:

Ճակատամարտի ընթացքը

Առաջին խմբավորումը մայիսի 21-ին հարձակվեց Սարդարապատի ուղղությամբ՝ Երևան ներխուժելու նպատակով։ Թուրքական զորախմբի կազմում էին 36-րդ հետևակային դիվիզիան, հարվածային և սակրավորների մեկական գումարտակներ, հեծյալ գունդ, հրետանային մարտկոց (50 հրանոթ): Մայիսի 22-ի վաղ առավոտյան տագնապով ղողանջեցին Սուրբ Էջմիածին Մայր տաճարի կոչնակները, բոլոր գյուղերի եկեղեցիների զանգերը։ Ժողովուրդը զինվեց։ Ջոկատներ կազմած աշխարհազորայինները շտապում էին միանալ հայ ազգային զորամասերին: Մարտերը շարունակվեցին մինչև մայիսի 26-ը: Ծանր կորուստներ կրելով թուրքական բանակը նահանջեց դեպի Ալեքսանդրապոլ։ Սարդարապատի ճակատամարտն ավարտվեց թուրքական գերակշիռ ուժերի դեմ տարած լիակատար հաղթանակով: Ճակատամարտում իրենց քաջությամբ աչքի ընկան ռուսական բանակի գնդապետ, հետագայում Հայաստանի Առաջին Հանրապետության գեներալ-լեյտենանտ Դանիել Բեկ-Փիրումյանը, ռուսական բանակի գնդապետ, հետագայում Հայաստանի Առաջին Հանրապետության գեներալ-մայոր Պողոս Բեկ-Փիրումյանը, փոխգնդապետ Կարո Հասանփաշյանը, կապիտան /հետագայում Խորհրդային Միության մարշալ/ Հովհաննես Բաղրամյանը, եպիսկոպոս, հետագայում Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոս Գարեգին Ա Հովսեփյանցը, ապագա գրող Ակսել Բակունցը, բազմաթիվ ֆիդայիներ։ 1968 թ-ին ճակատամարտի վայրում կառուցվեց Սարդարապատի հերոսամարտի հուշահամալիրը /հեղինակ Ռաֆայել Իսրայելյանը/: Մեծ է եղել եզդի ազգի և նրա զորահրամանատար Ջհանգիր աղայի ներդրումը: Եզդիները հայերի հետ ենթարկվել էին ցեղասպանության, և այժմ, թուրքերի հաղթանակի դեպքում, նրանց սպասում էր վերջնական ոչնչացում: 1918 թվականին, երբ թուրքերը սկսեցին լայնածավալ հարձակում, կային հայկական ձևավորված հզոր ուժեր` Հայկական ազգային կորպուսը` երկու դիվիզիայով և կորպուսային զորամասերով ու ստորաբաժանումներով: Ահա թե ինչու խիստ դժվար էր թուրքերի առաջխաղացումը Արևմտյան Հայաստանից մինչև Արևելյան Հայաստանի մերձկասպյան գավառները: Թուրքերի հարձակումը Երզնկայից մինչև Բաքու տևեց մոտ իննը ամիս: Հայերի կողքին կռվում էին նաև նրանց թեկուզ փոքրաթիվ, սակայն հավատարիմ դաշնակիցները: Այդ թվում`   եզդի նվիրված և քաջ մարտիկները: Ջհանգիր աղան առանց որևէ հրամանի և աջակցության հարձակվեց թուրքական զորքերի վրա և այդպիսով սատարելով բարեկամ և եղբայր հայերի բանակին: Սարդարապատի ճակատամարտում մասնակցել է մոտ 8.500 հայ և մոտ 500 եզիդի մարտիկ: Սարդարապատի ճակատամարտին գրեթե զուգահեռ ընթացող Բաշ-Ապարանի մարտերին ընդհանուր հաշվարկով մասնակցել է մոտ 5.500 հայ զինվոր, որոնց հետ ուս-ուսի թուրքերի դեմ կռվում էին մոտ 500 եզդիներ` Ջհանգիր աղայի հրամանատարությամբ: Եզդի ժողովրդի դերը այս ճակատամարտերում շատ գնահատելի է եղել: Այդ դժվարին օրերին Ջհանգիր աղան նաև կարևոր դեր էր տանում ռազմաճակատում և թիկունքում` իր շուրջ համախմբելով հայ և եզդի շատ ֆիդայինների: Սա ցույց էր տալիս, որ հայերը փոքր ազգերի նկատմամբ ունեցել են խիստ մարդկային, բարեկամական ու եղբայրական վերաբերմունք, որն էլ փոխհատուցվում էր փոքր դաշնակիցների` հայերին ցուցաբերված անկեղծ ու նվիրյալ զինակցությամբ: Հայ ազգը հաղթեց նաև իր մարդկային ու լայնախոհ քաղաքականության շնորհիվ, որը հակադրվում էր թուրք ագրեսորների ռասիստական և անմարդկային քաղաքականությանը:

Ճակատամարտի նշանակությունը

Սարդարապատի ճակատամարտը հայ ուսումնասիրողների կողմից գնահատվում է որպես հայ ժողովրդի ազատագրական պայքարի փայլուն էջերից մեկը։ Տարած հաղթանակի շնորհիվ Արևելյան Հայաստանի զգալի մասը փրկվեց թուրքական զավթումից, և հնարավորություն ստեղծվեց պետականության վերականգնման համար:

Dördüncü ders. Emir kipi ve Eylemlik / Mastar

Հրամայական եղանակ

Հրամայական եղանակի երկրորդ դեմքի եզակի թիվն արտահայտվում է բայահիմքի միջոցով։

Օր․ git — գնա՛; oku — կարդա՛; yaz-գրի՛ր; konuş — խոսի՛ր․

Եզակի թվի երրորդ դեմքում բայահիմքին կցվում են — sın, sin, sun, sün — ածանցները։

Օր․ gitsin — թող գնա՛; okusun — թող կարդա՛; yazsın — թող գրի՛; konuşsun — թող խոսի՛․

Հրամայական եղանակի երկրորդ դեմքի հոգնակի թիվը կազմվում է բայահիմքին կցվող — ınız, iniz, unuz, ünüz — ածանցների միջոցով։ Եթե բայահիմքը վերջանում է ձայնավոր հնչյունով, ապա նրա և վերոհիշյալ ածանցների միջը առաջանում է — y — հնչյունը (yınız, yiniz, yunuz, yünüz)։ Խոսակցական լեզվում և գեղարվեստական գրականության մեջ հրամայական եղանակի երկրորդ դեմքի հոգնակի թվի ածանցը հաճախ կիրառվում է — ın, in, un, ün — (այսինքն կրճատ)։

Օր․ yazın(ız) — գրեցե՛ք ; gidin(iz) — գնացե՛ք; gülün(üz) — ծիծաղեցե՛ք ; başlayın(ız) — սկսե՛ք

Հրամայական եղանակի երրորդ դեմքի հոգնակի թիվը կազմվում է բայահիմքին կցվող — sınlar, sinler, sunlar, sünler — ածանցների միջոցով։

Օր․ yazsınlar — թող գրե՛ն; gitsinler — թող գնա՛ն; gülsünler — թող ծիծաղե՛ն; başlasınlar — թող սկսե՛ն․

Հրամայական եղանակի ժխտականը կազմվում է բայահիմքին — ma, me — ժխտման ածանցի կցմամբ։ Շեշտն ընկնում է ժխտման ածանցին նախորդող վանկի վրա։

Օր․ yazma — մի՛ գրիր; gitme — մի՛ գնա; bulmasın — թող չգտնի՛ ; gülmesin — թող չծիծաղի՛ ; yazmayın/ız/ — մի՛ գրեցեք; gitmeyin/iz/ — մի՛ գնացեք; bulmasınlar — թող չգտնե՛ն; gülmesinler — թող չծիծաղե՛ն

Բայի անորոշ ձևը

Թուրքերենում բայի անորոշ ձևը ( անգլերենում infinitive ) կազմվում է բայահիմքին — mak, mek — ածանցի կցմամբ։ Բայահիմքը արտահայտում է հրամայական խոնարհման երկրորդ դեմքի եզակի թիվը։

Օր․ al — վերցրու; almak — վերցնել; gel — արի; gelmek — գալ; oku — կարդա; okumak — կարդալ; bekle — սպասիր; beklemek — սպասել․

Բայի անորոշ ձևի ժխտականը կազմվում է — ma, me — ժխտման ածանցների միջոցով։ Ժխտական խոնարհման դեպքում շեշտն ընկնում է բայահիմքի վերջին, այսինքն ժխտման ածանցին նախորդող վանկի ձայնավորի վրա։

Օր․ almak — վերցնել; almamak — չվերցնել; okumak — կարդալ; okumamak — չկարդալ; gelmek — գալ; gelmemek — չգալ; konuşmak — խոսել; konuşmamak — չխոսել․

Հայոց լեզու՝ Ը-ի ուղղագրություն

Առաջադրանք 7

ա․ Ակնբախ, ամենաընդունակ, այլընտրանք, անընդհատ, առընթեր, գահընկեց, գիրկընդխառն, գործընկեր, գույնզգույն, երկնչել, զուգընթաց, թըրըխկ, լուսնկա, հյուրընկալ, ձեռնտու, ճեպընթաց, չընդունել։

բ․ Ակնդետ, ամենաընդունելի, անընդմեջ, գործընթաց, դասընկեր, դյուրըմբռնելի, երկընտրանք, թըխկ, խոչընդոտ, կորնթարդ, համընթաց, հատընտիր, մերթընդմերթ, չընկճվել, չըրխկոց, վերընձյուղվել։

գ․ Ակնթարթ, ամենաընտիր, անըմբռնելի, անընդունակ, դասընթաց, ինքնըստինքյան, համընկնել, ձկնկիթ, մեջընդմեջ, մթնկա, մթնշաղ, նախընտրել, որոտընդոստ, չրըխկ, չըմբռնել, սրընթաց, օրըստօրե։

դ․ Անակնկալ, անընդունելի, արագընթաց, անընտել, առնչվել /առընչվել/, դյուրընթեռնելի, խաղընկեր, խոյընթաց, հետզհետե, մակընթացություն, շրխկալ, չընդդիմանալ, չընկնել, վերընթաց, քարընկեց, օրընդմեջ։

Առաջադրանք 8

ա․ Ակնբախ, անընդունակ, չընթերցել, չա(ը)ռնչվել, կընկճեն, վշշոց, թըխկ, նախընթաց։

բ․ Չընդունել, լուսնկա, վայրընթաց, գործընկեր, շրխկոց, մակընթացություն, հատընտիր, ինքնըստինքյան։

գ․ Խոչընդոտ, անըմբռնելի, օրըստօրե, շրըխկ, նորընտիր, հյուրընկալ, անընդդիմադրելի, տասը։

դ․ Սրընթաց, մերթընդմերթ, առընթեր, չընտրել, խաղընկեր, անընդունելի, երկընտրանք, ակնթարթ։

Պատ՝․ գ