Դավիթ Մուրադյան

Türk tarihinde Kızıl Elma ülküsünün önemli bir yeri vardır. Kızıl Elma kavramı Oğuz Türklerine dayanır. Peki Kızıl Elma ülküsü ne anlama geliyor? İşte Kızıl Elma hakkında merak edilenler…

Կարմիր խնձորը կարևոր տեղ ունի թուրքական պատմության մեջ։ Կարմիր խնձորի հայեցակարգը հիմնված է օղուզ թուրքերի վրա։ Այսպիսով, ի՞նչ է նշանակում Կարմիր խնձորը: Սա նրանց, ովքեր հետաքրքրված են Կարմիր խնձորով…

Oğuz Türklerine dayanan Kızıl Elma ülküsü dizilerde geçmesinin ardından merak konusu oldu. Kızıl Elma, tarihte önemli bir mitolojidir. Kızıl Elma imgesi, Türk devletleri için bir hedefi ve amacı simgeler. Ulaşılması gereken bir yeri, fethedilmesi gereken bir beldeyi ifade ettiği gibi kimi zaman bir devlet kurma idealini, kimi zaman cihan hakimiyeti idealini, kimi zaman da Türk birliği idealini ifade etmiştir.

Կարմիր խնձորի դերը, որը հիմնված է օղուզ թուրքերի վրա, հեռուստատեսային սերիալներում հայտնվելուց հետո, հետաքրքրության առարկա դարձավ։ Կարմիր խնձորը պատմության մեջ կարևոր դիցաբանություն է: Կարմիր խնձորի պատկերը թուրքական պետությունների համար խորհրդանշում է թիրախ և նպատակ։ Նա արտահայտեց մի տեղ, որտեղ կարելի է հասնել, քաղաք, որը պետք է նվաճել, երբեմն պետություն ստեղծելու, երբեմն համաշխարհային տիրապետության, երբեմն էլ թուրքական միասնության կերպարը։

KIZIL ELMA

Կարմիր խնձոր

Kızıl Elma, Türk mitolojisinde Türkler ve de özellikle Oğuz Türkleri için üzerinde düşünüldükçe uzaklaşan ancak uzaklaştığı oranda cazibesi artan ülküler veya düşleri simgeleyen bir ifadedir.

Կարմիր խնձորը թուրքական դիցաբանության մեջ թուրքերի և հատկապես Օղուզ թուրքերի համար, ինչպես մտածված էր, արտահայտություն է, որը խորհրդանշում է իդեալները կամ երազանքները, որոնք ավելի գրավիչ են դառնում հեռանալուց հետո:

Türk milliyetçiliğinin önemli sembollerinden birisi olan Kızıl Elma imgesi, Türk devletleri için bir hedefi ve amacı simgeler. Ulaşılması gereken bir yeri, fethedilmesi gereken bir beldeyi ifade ettiği gibi kimi zaman bir devlet kurma idealini, kimi zaman cihan hakimiyeti idealini, kimi zaman da Türk birliği idealini ifade etmiştir.

Կարմիր խնձորի կերպարը, որը թուրքական ազգայնականության կարևոր խորհրդանիշներից է, թուրքական պետությունների համար խորհրդանշում է նպատակ և թիրախ։ Նա արտահայտեց մի տեղ, որտեղ կարելի է հասնել, քաղաք, որը պետք է նվաճել, երբեմն պետություն ստեղծելու, երբեմն համաշխարհային տիրապետության, երբեմն էլ թուրքական միասնության կերպարը։

Kızıl Elma imgesinin tam olarak ne zaman, nerede ve nasıl ortaya çıktığı bilinmemekle birlikte yaygın anlayış, Osmanlı ile birlikte tarihe ve edebiyata mal olduğu, Osmanlılar döneminde özellikle Batı memleketlerine doğru yürütülen cihadın bir sembolü olduğu yönündedir. Kızıl Elma ülküsü özellikle yeniçeriler arasında yaygınlaştırılmış ve onların savaşma azmini yüksek tutmak için kullanılmış; Ziya Gökalp, bu imgeyi Turan Ülküsü ile birleştirerek ona yeni bir anlam kazandırmıştır.

Թեև հստակ հայտնի չէ, թե երբ, որտեղ և ինչպես է առաջացել Կարմիր խնձորի պատկերը, ընդհանուր ըմբռնումն այն է, որ այն արժեցել է պատմություն և գրականություն Օսմանյան կայսրության հետ միասին և եղել է ջիհադի խորհրդանիշ, որն իրականացվել է հատկապես արևմտյան երկրների նկատմամբ Օսմանյան կայսրության ժամանակ։ Կարմիր խնձորի կերպարը հատկապես տարածված էր ենիչերիների շրջանում և օգտագործվում էր պայքարելու նրանց վճռականությունը բարձր պահելու համար։ Զիյա Գյոքալփը համադրել է այս կերպարը Turan Ülkü-ի հետ և նոր իմաստ հաղորդել դրան։

KIZIL ELMA ÜLKÜSÜ

Կարմիր խնձորի կերպարը

“Kızıl”, Türk kültüründe genellikle kıymetli sayılan bir renk; “elma” ise mistik bir yanı bulunan; bolluk, bereket, şifa kaynağı olarak görülen bir meyvedir. Ancak Kızıl Elma sembolleştirilmesinin elmaya değil, Eski Türklerde Güneş ve Ay’ı anlatan kızıl topa dayandığı düşünülür. Bu top, ‘muncuk’ adıyla bayrak ve tuğların tepesini süslemiş ve bazen zaferin işareti, bazen hakimiyetin sembolü, bazen de fethedilmek üzere hedef seçilen yeri ifade etmiştir.

«Կարմիրը» թուրքական մշակույթում ընդհանուր առմամբ թանկարժեք գույն է համարվում. «խնձորը», մյուս կողմից, ունի միստիկ կողմ. Դա միրգ է, որը դիտվում է որպես առատության, պտղաբերության և բուժման աղբյուր: Այնուամենայնիվ, ենթադրվում է, որ Կարմիր խնձորի խորհրդանիշը հիմնված է ոչ թե խնձորի, այլ կարմիր գնդակի վրա, որը նկարագրում է Արևն ու Լուսինը հին թուրքերի մոտ: Այս գնդակը դրոշների և քաշքշուկների գագաթը զարդարում էր «մունջուկ» անունով, և երբեմն հաղթանակի նշան էր, երբեմն տիրապետության խորհրդանիշ, երբեմն էլ նշանակում էր գրավելու համար ընտրված վայրը։

Kızıl Elma imgesinin ilk kez Orta Asya Türkleri arasında doğduğu; Ergenekon Destanında Ergenekon’dan dışarıya çıkma ve kaybedilmiş eski yurdu geri alma idealini simgelediği kabul edilir.. Türkistan’dan Hazar Denizi’nin doğusuna gelen Oğuzların ise Hazar kağanının ipek çadırının üzerinde hakimiyetinin ifadesi olarak bulunan altın topu yani Kızıl Elma’yı ele geçirmeyi ülkü edindikleri düşünülür.

Կարմիր խնձորի կերպարն առաջին անգամ ծնվել է միջինասիական թուրքերի մոտ. Էրգենեկոնի էպոսում ընդունված է համարել, որ այն խորհրդանշում է Էրգենեկոնից դուրս գալու և կորցրած հին հողը վերադարձնելու կերպարը։ Ենթադրվում է, որ Թուրքեստանից Կասպից ծովի արևելք ժամանած օղուզները որդեգրել են ոսկե գնդակը, այն է՝ Կարմիր խնձորը գրավելու կերպարը, որը մետաքսե վրանի նկատմամբ խազար խագանի գերակայության արտահայտությունն էր։

Kızıl Elma efsanesi İstanbul’un fethinden sonra yeniçeriler arasında yaygınlaşmıştır. Osmanlı’nın Avrupa‟da fethetmeyi istediği önemli şehirler, “Kızıl elma” olarak anılmıştır. Çeşitli kaynaklarda, Fatih Sultan Mehmet devrinden başlayarak III. Selim dönemine kadar Türk askerlerinin “Padişahım, biz senin uğrunda ta Kafdağı’nın ötesine, Kızılelma’ya dek varırız” sözlerini dillerinden düşürmediği ifade edilir. 1521’de Belgrad’ın alınması, 1526 yılındaki Mohaç Savaşı ve 1529’daki I. Viyana Kuşatması’na dair Osmanlı eserlerinde hep Kanuni Sultan Süleyman’ın ‘Kızıl Elma’yı eline aldığından’ bahsedilmiştir. Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Kühnü’l-Ahbar adlı eserinin bir yerinde Kızıl Elma Portekiz ile ilişkilendirilmiş; bir başka yerinde ise “Frenklerin ülkesinin en ücra köşesinde büyük bir kilise” ile ilişkilendirilmiştir. Edebiyat tarihçisi Orhan Şaik Gökyay, söz konusu kilisenin bazılarına göre Roma’daki Saint Pierre Kilisesi olduğunu ifade etmiştir.

Կարմիր խնձորի մասին լեգենդը ենիչերիների շրջանում լայն տարածում գտավ Ստամբուլի գրավումից հետո։ Այն կարևոր քաղաքները, որոնք օսմանցիները ցանկանում էին նվաճել Եվրոպայում, կոչվում էին «Կարմիր խնձորներ»։ Տարբեր աղբյուրներում՝ սկսած Մեհմեդ Գ Նվաճողի գահակալությունից։ Նշվում է, որ մինչև Սելիմի շրջանը թուրք զինվորները անընդհատ ասում էին. «Իմ սուլթան, հանուն քեզ, մենք կհասնենք Քաֆդաղից այն կողմ՝ Քըզըլելմա»։ 1521 թվականին Բելգրադի գրավման, 1526 թվականին Մոհաչի ճակատամարտի և 1529 թվականին Վիեննայի առաջին պաշարման մասին օսմանյան աշխատություններում միշտ նշվում է, որ Սուլեյման Հոյակապը «վերցնում է Կարմիր խնձորը»։ Գալիպոլիից Մուստաֆա Ալիի կողմից Կյունուլ-Ահբարում Կարմիր խնձորը կապված է Պորտուգալիայի հետ. մեկ այլ տեղ այն կապված է «մեծ եկեղեցու հետ Ֆրանկական երկրի ամենահեռավոր անկյունում»։ Գրականագետ Օրհան Շաիկ Գյոքայը հայտարարել է, որ խնդրո առարկա եկեղեցին, ըստ ոմանց, Հռոմի Սուրբ Պիեռ եկեղեցին է։