«ՄԻ ԿԱԼ ՀԱԿԱՌԱԿ ՉԱՐԻ»
Շատերն ինձ հարցնում են, թե ես ի՞նչ կարծիքի եմ «չարին հակառակ չկենալու» վերաբերությամբ։

Թեպետ շատ վտանգավոր է մեծերի ասածին դեմ գնալը, բայց ես չպիտի ծածկեմ իմ կարծիքն ու համոզմունքն այդ մասին։

Բնության մեջ ոչ մի կենդանի արարած չկա, որ ինչևիցե մի բանով զինված չլինի իր գոյությունը պաշտպանելու համար։ Երկու կենդանի արարածներ իրար բարեկամ լինել չեն կարող, եթե մեկը մյուսի կյանքին վտանգ է սպառնում։ Մարդը կարող է միայն այնքան բարի լինել, որ չի հարձակվի ուրիշի վրա, բայց երբ իր վրա են հարձակվում, նա չի կարող չպաշտպանվել։

Երբ որ Քրիստոսին ապտակ զարկեցին, նա իր մյուս երեսը դեմ չարավ ապտակողին, այլ ասաց․ «Եթե չար խոսեցի, վկայիր չարի մասին, իսկ եթե բարի, ինչ՞ու ես զարկում ինձ»։ (Հով․ գլ․ ԺԸ․ 23):Դուրս բեր մտքեր, արտահայտիր քո վերաբերմունքը: 100 տարի անց արդիակա՞ն են այս մտքերը, թե՝ ոչ. ինչպե՞ս:

Այս է ահա բնականը, իսկ « չարին հակառակ չկենալը» անճարության, թուլության և ստրկության հետևանք է․ այսինքն՝ չարին հակառակ չկենալը առաքինություն չէ, այլ անկարողի խոհեմություն՝ ժամանակ վաստակելու համար, ընդդիմանալու ուժ հավաքելու համար։ Չարին հակառակ չկենալը շատ անգամ խոհեմություն էլ չէ, այլ անբարոյականություն, անբանականություն, անասնություն, որովհետև թույլ է տալիս չարերին, որ բարիների հետ վարվեն իրենց ուզածի պես։ Բայց այդ բարոյական սկզբունքը ասված է ամենքի համար։ Այդ սկզբունքին պետք է հետևեն ամենքը։ Այո, այդպես են բացատրում, բայց դա սոփեստություն է։ Ամենքի մեջ միակերպություն ոչ եղել է և ոչ էլ կլինի երբեք։ Մեկոնք հիմարությամբ կընդունեն այդ, իսկ մյուսները՝ չարությամբ կօգտվեն այդ հանգամանքից։ Ի՞նչ կվաստակես նրանից, եթե ասես․ «Սուր քո, և պարանոց մեր»։ Չ՞է որ թշնամին էլ հենց այդ կուզի և սուրը պարանոցիցդ անպակաս կպահե, ինչպես որ կա և եղել է միշտ։

Ես դեմ չեմ խոհեմության, որ դարձյալ ինքնապաշտպանության մի զենք է, բայց խոհեմությունը պետք չէ շփոթել առաքինության հետ։ Չարին հակառակ չկենալը՝ ուղիղ և բարոյական վարդապետություն չէ։ Դա դեմ է և ՛ խելքի, և՛ բարոյականության:

  • Դուրս բեր մտքեր, արտահայտիր քո վերաբերմունքը: 100 տարի անց արդիակա՞ն են այս մտքերը, թե՝ ոչ. ինչպե՞ս:

Երկու կենդանի արարածներ իրար բարեկամ լինել չեն կարող, եթե մեկը մյուսի կյանքին վտանգ է սպառնում։

Այս միտքը շատ հետաքրքիր է ձևակերպված։ Երկու կենդանիներ չեն կարող բարեկամ լինել, եթե նրանցից մեկը մյուսին վտանգ է սպառնում։ Սա ամենապարզ մտքերից մեկն է, որը այնքան իմաստուն կերպով է արտահայտված, որ հարցեր են առաջանում դրա վերաբերյալ։ Արդիականությունը ճիշտ եմ համարում, քանի որ մեր կյանքում կան այդպիսի “արարածներ”, որոնք բարեկամական կապեր ունեն ուրիշների հետ, բայց նրանց միմիայն վատն են ցանկանում։ Դառնում է այսպիսի արտահայտություն “դեմքին ժպտալ, բայց մեջքի ետևում անիծել”։ Դա մեր կյանքում, իմ կյանքում շատ եմ նկատել ու կարելի է ասել շատ հանկարծակի պահերին, որ նույնիսկ չէի էլ սպասում այդպիսի իրադարձությունների։ Այո, ես շատ դեպքերի ականատես ու մասնակից եմ եղել։ Այդպիսի մարդիկ կարելի է ասել իմ ամբողջ կյանքի ընթացքում եղել են ու դեռ կլինեն։ Հարյուր տարի հետո ես համոզված եմ, որ այդպիսի մարդիկ կլինեն, որովհետև ինչքան էլ լինել բարի, ուրախ, հրաշալի անձնավորություններ, միևնույնն է դրանց միջև կլինեն այդպիսի “արարածներ”, որոնք երեսին ժպտում են լավն են ցանկանում, բայց իրականում շատ վատ բան են ցանկանում։ Կարող է ժամանակ գալ, երբ այդպիսի մարդիկ չլինեն, պարզապես այդ բնավորության գիծը միմիայն կախված է մարդու բնավորությունից ու շփվելու ձևից։ Կարծում եմ, որ մենք դեռ երկար ժամանակ ականատես կլինենք այդ իրադարձությանը։

Այս է ահա բնականը, իսկ « չարին հակառակ չկենալը» անճարության, թուլության և ստրկության հետևանք է․

Այս միտքը նույնպես արդիական եմ համարում, քանզի մեր կյանքում կան այդպիսի տկար ու թույլ մարդիկ, ովքեր չեն պայքարում այլ հանձնվում են չարի նկատմամբ։ Չարին հակառակ կենալը ուժեղության, պայքարի զգացողության նշան է, իսկ չկենալը դա անկարության, տկարության ու թուլության նշան է։ Հեղինակը շատ ճիշտ է ասում, որ դա ստրկության նշան է, քանզի երբ մարդուն չորս կողմից ճնշում են, վիրավորում, նվաստացնում, իսկ ինքը չի հակառակվում, ապա դա հենց այդ նշանն է, քանի որ նա չի պայքարում հանուն իր անվան ու պատվի համար։ Իմ կյանքում շատ են այդպիսի մարդիկ, ովքեր իրենց կերպարով շատ ուժեղ են, բայց միայն արտաքինից, ներսում իրենք շատ վախվորած ու տկար անձնավորություններ են։ Մենք մեր ամբողջ կյանքի ընթացքում չարին երբևիցե հանդիպել ենք ու փորձել ենք հակառակվել, ոչ բոլորիս մոտ է ստացվել, բայց ոմանք անցել են այդ փուլը։ Չարը կարող է շատ հանկարծակի դուրս գալ ջրի երես ու մարդուն հանգիստ չտալ։ Պետք է միշտ պատրաստ լինել, քանի որ այդ չկենալը, կռվելն ու չպայքարելը ստրկության, ամոթանքի նշան է, քանի որ ուրիշ մարդիկ սկսում են ղեկավարել այն մարդուն, ով չի գնացել նրան ընդառաջ։ Արդիականությունը շատ ճիշտ եմ համարում։ Իմ կյանքում կան այնպիսի մարդիկ, ովքեր նույնիսկ չգիտեն կարող են հաղթել, կարող են պայքարել, թե ոչ։ Այո, իրենք միայն չարին տեսնելով փախչում են, փորձում են թաքնվել, բայց չի ստացվում։ Այդ չարը շատ անսպասելի երևույթ է։ Իսկ այդ մարդիկ նույնիսկ չմտածելով, որ կարող են հաղթել, փախչում են։ Հենց դա է մարդկային մեր ստրկության նշանը, որ մենք չենք մտածում, որ չարը թույլ է։ Հարյուր տարի հետո, կարող է լինել դա, քանզի դա նույնպես մարդու շատ տարածված բնավորության գիծ է։ Այստեղ նույն արտահայտությունն է ծագում ինչ նախորդում, պարզապես մի քիչ փոփոխված` “արտաքինից թվալ ուժեղ, կարող, վստահ ու խելացի, բայց ներսից տկար ու թույլ”: Շատ են մարդիկ, ովքեր պայքարում են, պարզ հայացքով նայում են չարի աչքերի մեջ, անցնում են տարբեր փորձություններ, մարդիկ էլ կան շատ են վախենում, սարսափահար են լինում, չմտածելով որ չարը մի քանի անգամ թույլ է նրանցից։ Չարին, ստրկությանը հաղթելու համար, պետք է նախ հաղթենք ինքներս մեզ, ինքներս մեր ներսի վախին ու ստրկությանը, ու պետք է ազատվենք դրանից, դա է թույլ դարձնում, ու դա է ստիպում ստրկության ենթարկվել առանց կանխատեսելու կամ առանց նույնիսկ պատկերացնելու։ Այդ ամենը մեր մեջի վախն է ու չարը։